Op het eerste gezicht is Liefde, als dat het is – de derde roman van Marijke Schermer – een caleidoscopische roman. In tweehonderd pagina’s laat ze aan de hand van zes personages een breed palet aan mogelijke relaties zien: van de eerste vlinders in je buik tot een volwassen post-romantische verbintenis die draait om seks, om nog maar te zwijgen van andere vormen van liefde zoals die tussen ouders en kinderen. Het bestaat allemaal naast elkaar, het loopt allemaal door elkaar heen. Precies zoals in het echte leven.
Centraal staan David en Terri. Hun huwelijk is na een relatie van een kwarteeuw geklapt. Directe aanleiding was Terri’s ontmoeting met Lucas, maar hij was, zoals ze zegt, slechts de katalysator die haar deed besluiten niet langer te willen leven met de al jaren sluimerende onvrede. De gebroken David heeft daarop via een datingsite Sev ontmoet. En dan zijn er nog hun kinderen: de vijftienjarige Krista en de twaalfjarige Ally. De eerste beleeft, onzichtbaar voor haar ouders, haar eerste verliefdheid: op de voor haar zo exotische Rafik.
Schermer volgt hen alle zes even intensief: de vier leden van het uiteengevallen gezin plus de twee nieuwe minnaars. Ook in Mensen in de zon (2013) had ze al een groep personages als hoofdpersoon gekozen. Maar waar ze in haar debuutroman in ieder hoofdstuk op een ander personage inzoomde, springt ze hier met groot ambachtelijk vakmanschap soepel, soms zelfs ongemerkt, van de een naar de ander. Als een camera die in één onafgebroken take het verhaal registreert. Die aanpak versterkt het gevoel dat alles tegelijk bestaat.
Toch is Liefde, als dat het is in wezen een diep programmatische roman. Die pretentie zit al in de eerste zin: “Het voltrekt zich altijd min of meer hetzelfde.” Dat gaat weliswaar over het ritueel waarmee David en Sev hun opmerkelijke verhouding hebben vormgegeven. Maar wie een roman een titel geeft die als een etiket aanduidt wat het thema is, zoals Schermer in haar prozawerk tot nu toe sterk geneigd is te doen, kan niet anders dan met zo’n openingszin een universele pretentie hebben. Het voltrekt zich in de liefde dus altijd hetzelfde.
En dat is een weinig opwekkend patroon. Een relatie begint met een verliefdheid: David en Terri’s huwelijk. Of domweg met een goed gevoel: de bevrijding die ze allebei, ieder om hun eigen reden, ervaren bij hun nieuwe partners. In de roman wordt het vooral getoond in Krista’s ontmoeting met Rafik. De totaal nieuwe spanning die ze voelt als hij – een van de hangjongeren met Marokkaanse roots in de wijk – naar haar kijkt. De opwinding als de prettige sensatie van masturberen opeens aan hem wordt gekoppeld.
Maar er blijkt altijd iets achter te zitten: een emotionele behoefte, die losstaat van de ander die ze kan vervullen. Want waarom voelt Terri zich bevrijd door de ontmoeting met Lucas? Omdat hij haar ziet als een individu. Omdat ze bij hem eindelijk meer kan zijn dan een radertje in “het gebeiteld verband”, zoals het gezin wordt genoemd. Zijn enorme seksuele begeerte naar haar onderstreept dat iedere keer. Dat Lucas een zelfzuchtige narcist is die zich radicaal heeft afgeschermd voor de mogelijkheid om gekwetst te worden, ziet ze echter niet.
Zo heeft iedereen zijn eigen onbewuste motivatie om uitgerekend die ene man of vrouw uit te kiezen. David wil Sev omdat hij, afgewezen als hij is, troost en bevestiging zoekt dat hij bestaansrecht heeft als man. Sev wil hem omdat ze, na een leven van relaties waarin ze zich nooit echt kon binden, in hem – de vleesgeworden betrouwbaarheid – de man ziet die het geheime recept bezit voor een langdurige, stabiele relatie. En Lucas wil Terri omdat zij de volgende mooie vrouw is die hem wil bewonderen (en niet te vergeten: wil bevredigen).
Maar er komt altijd een moment waarop die behoefte is veranderd of het besef komt dat ze nooit kan worden vervuld. Terri had bijvoorbeeld graag opnieuw willen beginnen met het leven waarvan ze als twintiger zoveel meer had verwacht dan een gezapig huisje-boompje-beestje. Als ze verhuist naar een appartement op enkele deuren van waar ze woonde als student, staat dat symbool voor de nieuwe start. Maar als ze Lucas meeneemt naar het geheime zwemplekje van haar en David, begint ze te beseffen hoezeer ze ten prooi is gevallen aan een illusie.
Omdat mensen elkaar niet kennen, is er bovendien nooit de mogelijkheid om elkaars behoeften te begrijpen en een soort gulden middenweg te vinden. Personages hebben geheimen voor elkaar: Terri en David verzwijgen allebei uit schaamte dat ze voor elkaar de eerste waren met wie ze naar bed gingen. Vaak beseffen ze niet wat de uitwerking van hun gedrag is: Davids onvermogen om vrouwen om hun uiterlijk te prijzen, maakt Terri wanhopig, maar stemt Sev juist dankbaar. En dan praten ze voortdurend langs elkaar heen.
Schermer laat vooral dat laatste zien met een aantal schitterende dialogen. Ze is auteur van zeventien toneelstukken, maar in haar romans concentreerde zich tot nu toe op beschrijvingen van de binnenwereld van haar personages. Ten onrechte. Vooral de gesprekken tussen David en Terri waarin hun breuk zijn beslag krijgt, zijn fenomenaal. Haar onverzettelijke woede, zelfrechtvaardiging en pogingen om toch niet te kwetsen; zijn verdriet, wanhoop en pogingen om te lijmen – het spat allemaal van toch maar enkele pagina’s.
Het programmatische karakter van Liefde, als dat het is betekent overigens niet dat de roman er een boodschap wil inhameren. Omdat Schermer haar personages, die zichzelf evenmin kennen als elkaar, van binnenuit beschrijft, is het aan de lezer om conclusies te trekken. Daarbij stellen zij voortdurend fundamentele vragen waarop het antwoord uitblijft. Waarom doen ze wat ze doen? Wanneer heeft liefde bestaansrecht? En wat is dat dan eigenlijk: liefde? Dat doet een direct appel op de lezer om zelf na te denken.
En toch kun je, bij alle vrijheid om te interpreteren, niet anders dan de roman met een licht gevoel van vertwijfeling dichtslaan. Is liefde dan onmogelijk? Alle relaties zijn verbroken. Behalve die tussen Krista en Rafik. Maar omdat zij zo nadrukkelijk van elkaar verschillen, kan het niet anders of ook zij zullen in nabije toekomst beperkingen voelen die hun frustratie voeden. In dit verband is dan ook de laatste zin van deze roman veelzeggend: “Dit was dan toch de laatste keer.” Op een gegeven moment geef je het gewoon op, de liefde.
(Eerder gepubliceerd in Ons Erfdeel)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten