Book Island stopt definitief met Nederlandstalig fonds (Boekblad)

De in Groot-Brittannië gevestigde prentenboekuitgeverij Book Island stopt definitief met de Nederlandstalige markt. De aanhoudende onzekerheid na Brexit laat eigenaar Greet Pauwelijn geen keuze. Eind maart moet de resterende voorraad zijn verkocht.

Book Island is in 2012 door de geboren Vlaamse in Nieuw-Zeeland gestart, waar zij destijds woonde met haar echtgenoot. Van meet af aan gaf ze in het Nederlands en Engels uit. Dat was een vruchtbare kruisbestuiving. Maar kort na de verhuizing van het hele gezin naar Bristol in 2016 gooide het Brexit-referendum de plannen voor de uitgeverij door de war. Sindsdien is onduidelijk op welke basis zij handel kon drijven met het continent. 

'Ik ben twee jaar geleden al gestopt met uitgeven in het Nederlands', vertelt Pauwelijn. 'De deadline van de Brexit werd steeds verlegd. Het bleef onduidelijk welke trade deal de UK met Europa zou sluiten. En we weten het nóg niet. Ik durfde gewoon het risico niet meer te nemen. Ik heb ook zo veel tijd verloren met 's nachts piekeren over de Brexit.'

Het spijt haar zeer. De Nederlandstalige markt was de beste markt voor haar type boeken: mooi verzorgde prentenboeken in hardback. 'Klanten in Nederland en Vlaanderen hebben een betere smaak, kunnen de waarde van een boek goed inschatten en zijn bereid 15 euro voor een hardback te betalen. Zeker 80 procent van de verkochten prentenboeken zijn in hardback. Een paperback geef je ook niet cadeau. Dat doe je gewoon niet. In de UK is het precies andersom. Paperback is de norm, tegen een spotprijs. Hier ligt de psychologische grens voor een boek lager. En andere uitgevers spelen daar op in.'

Daar komt nog bij dat Nederland een vaste prijs heeft. En – niet onbelangrijk – de betalingstermijn veel korter is. 'Ik kreeg mijn geld binnen een maand. In de UK is dat minstens drie maanden en voor de export loopt het soms op tot zes maanden. Dat betekende dat ik met de Nederlandstalige uitgave snel voldoende cash in huis had om het volgende boek te maken. Ik gaf het uit, boekhandels en bibliotheken plaatsten een bestelling, CB betaalde en ik kon verder.'

Na de verkiezingsoverwinning van Boris Johnson in december vorig jaar, waarmee de Brexit definitief door zou gaan op 31 januari, verwachtte Pauwelijn gedeprimeerd te zijn. Het tegendeel bleek het geval. Ze voelde strijdlust om gedurende Johnsons termijn te strijden voor het behoud van de band met Europa. Zo ontstond een nieuw idee: een kinderboekhandel met een internationaal aanbod in zo veel mogelijk talen.

'Bristol is daarvoor een heel goede plek', redeneert ze. De stad met bijna een half miljoen inwoners is een heel multiculturele gemeenschap. Er zijn twee universiteiten. Er is een fabriek van Airbus, waar veel Franse expats voor werken. En het is een beetje een rebelse stad. Dat blijkt uit de verkiezingsuitslag: het is de enige stad waar Labour heeft gewonnen. Als er ergens in Engeland zo'n kinderboekhandel het kan redden, is het hier.'

Om die nieuwe droom waar te kunnen maken doet Pauwelijn afstand van de resterende voorraad van haar Nederlandstalige fonds. Het gaat om circa zesduizend exemplaren van in totaal 9 titels, die in Culemborg liggen. Dat gaat om onder meer Meneer Minuscuul en de walvis van Julian Tuwim, Heeft u soms een knipperlichtje gezien? van Bernardo Carvalho en Dat is míjn vijver van Claire Garralon. 'Ik doe ze voor de helft van de prijs weg, en daar komt nog de gewone boekhandelskorting bovenop.'

De nieuwe winkel, waar ze ook prints van de illustraties uit haar eigen Engelstalige uitgaven zal verkopen, moet in september opengaan. Pauwelijn zoekt nog naar een geschikt pand. 'Ik ga er een crowdfundingscampagne voor beginnen via Kickstarter. Ik wil 12.000 pond ophalen. Niet omdat ik dat geld niet heb, maar als excuus om er veel lawaai over te maken. En vooral: om te testen of de gemeenschap er open voor staat. Als ik dat bedrag niet haal, bestaat er blijkbaar geen behoefte voor.'

Uitgeven blijft Book Island uiteraard wel – zij het minder titels dan in het begin. De uitgeverij beperkt zich tot drie titels per jaar. Doordat Pauwelijn op die manier meer aandacht aan iedere uitgave (en herdrukken van eerdere titels) kan geven, is de omzet even hoog. Sterker: ze heeft het gevoel dat hardbacks steeds meer aanslaan in Engeland. 'Van Mum’s Jumper van Jayde Perkin, een lokale auteur, heb ik 4000 exemplaren in zes maanden verkocht. De rechten heb ik kunnen slijten aan Amerika en onlangs Taiwan, en er is ook interesse uit tal van andere landen.'

Hoe scherp ze ook moet kiezen, Nederland en Vlaanderen blijven belangrijke aandachtsgebieden. Een van haar volgende titels wordt een vertaling van De boer en de dierenarts van Pim Lammers en Milja Praagman. 'Voor alle uitgaven en herdrukken doe ik trouwens ook een Kickstarter-campagne. Opnieuw, niet voor het geld, maar om er aandacht voor te kunnen vragen en klanten erbij te betrekken. Ik vind dat heel goed werken.'

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 17 feb)

Zie ook: portret van Book Island (2014)

Interview Karla De Ceulener van Salvator in Mechelen over de goede tijden voor de Vlaamse onafhankelijke boekhandel (Boekblad)

De onafhankelijke boekhandel in Vlaanderen heeft in het eerste half jaar flink geplust: 12,1% in omzet, 5,9% in afzet. Ook Salvator van Karla De Ceulener in Mechelen. Een van de redenen voor de groei van de onafhankelijke boekhandel is, hoe paradoxaal dat ook klinkt, de aanhoudende groei van de online verkoop.

Hoe was je week?

'Emotioneel. Vorige week zaterdag is onze poes Ozlo gestorven die altijd in de winkel was. Ik dacht: dat zal op klanten een beetje weerslag geven. Maar het is ongelofelijk hoeveel reacties we kregen – via Facebook, mail, van mensen in de winkel. Dat ging tot gisteren door, en waarschijnlijk zal het nog even duren voor het ophoudt. Maandag werd ik ook gebeld door drie journalisten. Normaal doe je ik weet niet hoeveel moeite om iets in de pers te krijgen en lukt het nog niet. Nu plaatsten we één berichtje op Facebook en gebeurde dit.'

Iedere klant kende Ozlo?

'Hij was de bekendste poes van Mechelen. Meer nog, het bekendste huisdier van de stad. Jarenlang kwam hij iedere dag van boven, waar wij wonen, elke dag naar de winkel. Hij kwam op alle mensen toe. Hij was er ook bij boekvoorstelling, dan zat hij altijd bij een luisteraar op schoot. Zo was hij gewoon. Wij zetten hem toen op de site en onderaan de nieuwsbrief. Mensen vragen me nu of we een nieuwe poes nemen. Die zal er over een paar weken of maanden vast komen, maar mensen verwachten een kopie van Ozlo. Dat bestaat natuurlijk niet.'

Was de boekhandelskat goed voor de omzet?

'Misschien kwam een enkeling eens langs om hem te zien en kocht die persoon ook wat. Maar dat weet ik niet. Ozlo droeg wel bij aan de sfeer, die maakt dat klanten hier graag komen. De ene boekhandel heeft koffie, de andere weer iets anders en wij hadden de poes. Het zal niet makkelijk zijn om die sfeer op een of andere manier te behouden. De reacties op Ozlo's dood bewijzen ook hoezeer je als boekhandel onderdeel van de gemeenschap bent. Dat zullen we vanzelfsprekend moeten blijven.'

Dat brengt me op hét nieuws van deze week: het gaat goed met de onafhankelijke boekhandel in Vlaanderen. Is Salvator ook gegroeid?

'Ja. Tot en met juni was de verkoop heel goed. In juli en augustus is de omzet iets gestagneerd, wellicht door het warme weer en trekt het nu weer aan. Maar dan nog zitten we in de zomer gelijk of iets boven vorig jaar.'

Hoe komt dat?

'Allereerst door het succes van bepaalde titels. De Bourgondiërs van Bart Van Loo, echt een boek voor ons type winkel, hebben wij heel goed verkocht. We zitten al boven de 300 exemplaren, wat heel veel is voor ons. En met een verkoopprijs van 34,99 euro zorgt dat voor een heel goede omzet. Daarnaast verkochten we titels goed die we zelf hebben gelezen: Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer, De pruimenpluk van Dimitri Verhulst of de thriller die nu overal zoveel aandacht krijgt: Hars van Ane Riel.'

En een tweede reden?

'De groei van het onlinekanaal. Daarom is er een grote tegenstroming op gang gekomen. Er zijn steeds meer mensen die dat bewust afwijzen en lokaal willen kopen, bij de boekhandel in hun eigen stad. Een groot deel van dit soort mensen gaan naar de onafhankelijke boekhandel – niet naar een ketenwinkel of grootwarenhuis. Ook al zijn wij maar een kleine speler, met zo'n tien procent marktaandeel, wij profiteren hier bovenmatig van.'

En het bewustzijn dat je lokaal moet kopen om lokale winkels overeind te houden, wordt alleen maar groter.

'Unizo, de Vlaamse vereniging van zelfstandige ondernemers, werkt heel sterk aan het vergroten van het besef dat het een verarming van het straatbeeld en van de gemeenschap betekent als je alleen nog online koopt. Maar ook de boekhandel moet hierop inspelen. Het gaat niet vanzelf. En dus bieden wij een brede voorraad, hebben we mensen achter de kassa staan die daar iets van af, geven we advies als we voelen dat de klant daar nood aan heeft, organiseren we literaire avonden en andere evenementen voor verschillende doelgroepen. En dat werkt.'

Is Salvator dat de laatste tijd steeds meer gaan doen?

'Eigenlijk niet. Wij pakten het altijd al zo aan. Het verschil is dat het publiek het steeds meer opmerkt. Juist omdat ze het onpersoonlijke zien en ervaren van online verkoop, hebben ze steeds meer nood aan beleving. Wordt dat ook steeds meer gewaardeerd als je dat biedt.'

Daarnaast was je deze week ook druk met de verkoop van schoolboeken.

'Inderdaad. Er zijn nog maar twee onafhankelijke boekhandels in Vlaanderen die dat doen: Beatrijs in Oudenaarde en wij. Ik doe dat volledig buiten de winkel om: ik ga naar de scholen toe en verkoop alles daar. Zo hebben de klanten er geen last van. Het is echt iets heel anders, maar ik pak het wel vergelijkbaar aan: door een goed persoonlijk contact te onderhouden met een aantal scholen hier in het Mechelse. Vele zijn overgestapt naar een partij als Iddink, maar omdat die misschien wel duizend scholen hebben, kunnen die dat niet bieden.'

Terwijl Iddink goedkoper is?

'Dat weet ik niet. Misschien iets. Maar ik betaal dat terug in een service die zij niet kunnen bieden.'

Heb je iets meegekregen van de discussie die de afgelopen week in Vlaanderen is losgebarsten: dat leermiddelen te duur zijn geworden?

'Natuurlijk. Ik kan daar ook goed inkomen, ook al praat ik daarmee misschien tegen mijn winkel in. Uitgeverijen hebben er iets commercieels van gemaakt, met werkboeken voor ieder vak. Als ouders dan aan het einde van het schooljaar zien dat die maar voor de helft zijn ingevuld, vragen ze zich af: waar betalen we voor? Maar ik kan daar niets aan doen, ik ben uiteindelijk maar een doorgeefluik. Het is aan de scholen om zich goed af te vragen of al die werkboeken echt nodig zijn. En aan de uitgevers zelf.'

In Nederland is het probleem opgelost door invoering van 'gratis schoolboeken'. Daarmee verloren kleine winkels hun schoolboekhandel.

'Vooralsnog is zoiets hier nog helemaal niet aan de orde. Dat zijn zorgen voor de toekomst. Maar ik ben me ervan bewust dat schoolboeken op termijn een eindig verhaal is. Dat is ook een reden dat ik het gescheiden hou van de winkel. Salvator mag niet afhankelijk zijn van schoolboeken. Maar zolang het goed gaat, blijf ik ermee doorgaan.'

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 25 augustus)

Interview: Wim Verheije van Ballon Media over de opvolging van Alexis Dragonetti (Boekblad)

Drie weken geleden kwam uitgever en eigenaar Alexis Dragonetti van Ballon Media bij een tragisch ongeval om het leven. Woensdag maakten de andere twee aandeelhouders bekend dat adjunct-directeur Wim Verheije hem opvolgt aan het hoofd van de Vlaamse strip- en kinderboekenuitgeverij.

Hoe was je week?

'Redelijk tumultueus, net als de weken ervoor. Ik stond op het punt om, de volgende ochtend, op vakantie te gaan, toen ik zaterdagavond 25 mei hoorde dat Alexis was verongelukt. Ik heb mijn vakantie uiteraard meteen gecanceld. Ondertussen heb ik iedereen ingelicht, ook de collega's, en was ik ontzettend druk met de begrafenis van Alexis, die op 4 juni plaatsvond. Daar leef je eerst naar toe. Er moest van alles worden geregeld met de familie. Ik moest een toespraak schrijven. Enzovoorts. En dan ga je de dag erna weer aan het werk en komt er nog steeds zó veel op je af.'

Wat allemaal?

'Ballon Media is een lopende business. Er moeten betalingen worden gedaan. Beslissingen genomen worden. Je moet door met het programma: 220 boeken per jaar, dus ga maar na. En ondertussen moet je allerlei stukken uit Alexis' kantoor halen om uit te zoeken waar we precies staan. Ook zijn nalatenschap – hij was grootaandeelhouder – moet worden geregeld. De repercussies daarvan voor ons zijn nog onduidelij. En ondertussen blijven er steunbetuigingen en briefjes komen, die elke keer confronterend zijn. Het is fijn dat je daardoor even aan hem denkt, maar je realiseert je iedere keer ook weer hoe verschrikkelijk het is.'

Alexis was – kan ik uit eigen ervaringen zeggen – iemand die warme gevoelens opwekte.

'O, zeker. Hij was een gangmaker. Iemand met een verhaal, die dat kon uitleggen en zijn mensen mee nam. Hij was enorm inspirerend, wat wordt onderstreept door de stappen waarmee hij dit bedrijf echt verder heeft gebracht. En iedere keer als iemand het met een kaart of een mail laat weten, is het goed om te merken hoezeer dat gevoel wordt gedeeld. De honderden en honderden bloemstukken, kaarten en brieven die we hebben gekregen, bewijzen stuk voor stuk hoezeer hij zal worden gemist. En niet alleen van al onze relaties in Vlaanderen en Nederland. Wij hebben als vertegenwoordiger van alle belangrijke Franstalige stripuitgevers en als exporteur naar talloze landen veel relaties in het buitenland. Ook die kropen allemaal in de pen.'

Lag het voor de hand dat jij hem zou opvolgen?

'Ik heb inmiddels bijna zes jaar als de rechterhand van Alexis gewerkt. Toen mij enkele dagen na het ongeval werd gevraagd om in zijn voetsporen te treden, heb ik direct ja gezegd. Ik ben 61 jaar. Ik had eigenlijk het idee: ik doe dit nog zo'n anderhalf jaar, dan stap ik eruit. Maar ik heb na al die jaren zo geïdentificeerd met Ballon Media en met Alexis – zoals vanzelf gebeurd als je ergens graag werkt – dat ik onmogelijk kan zeggen: ik laat het schip stuurloos achter. De kaarten liggen anders, dus daar pas ik mijn toekomstperspectief op aan. Dat is dan niet anders. Ik ga samen met het team Alexis dromen, ideeën en wensen proberen te realiseren.'

Is het wel mogelijk hem op te volgen?

'Ik lijk natuurlijk niet op hem. En het is nooit slim je voorganger te imiteren. Maar hij had wel de dagelijkse leiding van Ballon Media in feite al aan mij overgedragen. Hij was overwoekerd geraakt door het werk – ook met dingen buiten het bedrijf: bij Boek.be en de Boekenbeurs, en met allerlei privédingen – dat hij intern afstand had genomen. Zo opereerde ik eigenlijk al als CEO. In de tussentijd sprak ik hem zeker een keer per week uitgebreid, waarin we praten over het bedrijf, de leescultuur, de boekenmarkt, maar ook over het leven zelf. Het waren soms heel filosofische gesprekken. Daardoor heb ik ook een beeld van waar hij met het bedrijf naartoe wilde.'

Zijn dromen stonden niet op papier in zoiets als een meerjarenplan?

'Die zaten grotendeels in zijn hoofd, ja. Toch heb ik door die gesprekken een goed idee van welke kant het op moet. En er is bijvoorbeeld wel een expansieplan voor de export, dat we nu gewoon gaan uitrollen.'

Werd je de afgelopen week gefeliciteerd met je nieuwe functie?

'Jawel. Maar het is natuurlijk heel dubbel. Mensen vertelden me daarom soms: ik weet niet goed wat ik moet zeggen. Dat vind ik prima. Want als je dát zegt, heb je toch iets gezegd, wat oprecht uiting geeft aan je gevoelens. Sommigen zeiden ook: voor jou is het een mooie kans. En dat is ook waar. Het is alleen geen kans die ik had gewild of waar ik behoefte aan had.'

Wat voor effect heeft het ongeval op het team gehad?

'Dat heeft ons dichterbij elkaar gebracht. Het is erg om te zeggen, maar dat gebeurt vaak op kritieke momenten. In momenten van collectieve rouw, na rampen, oorlogen maar ook een plotseling overlijden, voel je de onderlinge cohesie het sterkst. Daarom heb ik direct na Alexis' overlijden ook aan Philippe Moorkens – samen met het Franse concern Média-Participations de andere twee aandeelhouders van Ballon Media – gevraagd of hij de maandag erop naar ons kantoor in Antwerpen kon komen. Dat heeft hij gedaan, wat zorgde voor een heel ontroerend moment van samenzijn.'

Hoe merk je die sterkere band in de afgelopen weken? Werd er extra veel overgewerkt?

'Zo precies kan ik dat niet zeggen. Er is, ondanks de omstandigheden, niet één boek te laat verschenen. Dat wel. Maar ik merk het vooral aan de mate van betrokkenheid bij elkaar en bij het bedrijf. Want waarom werk je? Natuurlijk: om je brood te verdienen. Maar zeker bij sterke bedrijven die goed presteren doe je het ook om met elkaar iets voor elkaar te krijgen. Daar geloof ik heel erg in. Dat zag je bij Ballon Media altijd al aan het geringe verloop. In bedrijven met grote onderlinge concurrentie zoeken mensen juist snel andere horizonten op. En dat zag je de afgelopen weken aan hoe we met elkaar verder willen gaan.'

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 16 jun)

Musebooks: ook kunstboeken kunnen worden gedigitaliseerd (Boekblad)

Ook kunstboeken zijn tegenwoordig goed op je laptop of tablet lezen. Vanuit Hasselt probeert Musebooks de wereldwijde markt daarvoor te veroveren met een eigen techniek. In potentie is die markt 500 miljoen dollar groot.

Waarom kun je zo weinig kunstboeken digitaal lezen? Noël Slangen vond het maar vreemd. De communicatieadviseur, die in Vlaanderen ook bekend is als columnist en oud-politicus, wist als fanatiek stripliefhebbers dat je heel goed strips digitaal kunt lezen. Via het Amerikaanse Comixology (dochterbedrijf van Amazon), het Franse Izneo of het Vlaamse Yieha (van Standaard Uitgeverij en Ballon Media). Dan moest toch ook een platform te bouwen zijn waarop je perfect de afgebeelde schilderijen in een monografie over Rembrandt of de catalogus van een Rubens-tentoonstelling kunt bekijken?

Sinds 2016 zijn er daarom Musebooks. Dit is een digitale applicatie waarop consumenten ieder kunstboek op drie manieren kunnen lezen. Ten eerste als doorlopende tekst, met de afbeeldingen op de plek waar ze worden besproken. Deze versie lijkt nog het meest op een e-boek. Ten tweede is er een databank van alle afbeeldingen in hoge resolutie, waar gebruikers kunnen inzoomen. En ten derde is de titel beschikbaar als doorbladerbaar boek – alsof je door de pdf's scrollt. Uiteraard is het mogelijk om moeiteloos tussen tekstweergave, beeldweergave en paginaweergave te switchen.

De Musebooks worden gemaakt door het gelijknamige bedrijf dat Slangen een jaar eerder had opgericht met eigenaar Peter Ruyffelaere van kunstboekenuitgeverij Ludion en ondernemerDominique de Rijcke, die verschillende digitale bedrijven bezit. Het vijf man sterke bedrijf wordt geleid vanuit de Campus Corda – een bedrijvencommunity in Hasselt, waar verschillende innovatieve start-ups zijn gevestigd – door Sophia Rochmes en Kutlu Taskin Tuna. De eerste is een Amerikaanse kunsthistorica, de tweede is een Vlaamse bedrijfskundige die in het verleden als market data analist voor Twitter werkte.

Waarom er – zo veel jaren na de lancering van het e-boek – nu pas een digitaal platform is voor kunstboeken, heeft een aantal oorzaken, legt Rochmes uit. 'Er was geen disruptieve factor die de markt opschudde. Er is niet zoiets als digitale piraterij van kunstboeken, waardoor uitgevers de noodzaak voelen om zelf iets te ontwikkelen voor deze doelgroep. En voor musea is zoiets geen prioriteit. Ze zetten van alles online: afbeeldingen van de collectie tot allerlei data over tentoonstellingen en kunstenaars. Soms maken ze een digitale versie van een catalogus. En dat is het dan: iets eenmaligs.'

Dat partijen als Google hier niet op zijn gesproken, vult Tuna aan, is een gevolg van keuzes maken. Ja, het bedrijf is al in 2002 begonnen met het massaal digitaliseren van boeken. 'Maar Google Books concentreert zich op tekstboeken – niet op boeken waar afbeeldingen minstens zo belangrijk zijn. En dat zijn er zo veel dat nog altijd niet iedere roman of leerboek digitaal beschikbaar is.' En ja, Google Arts & Culture maakt sinds 2011 afbeeldingen in extreem hoge resolutie van kunstwerken. 'Maar kunstboeken zijn gewoon nog niet aan bod gekomen. Dat is normaal. Ook Google kan niet alles doen.'

De eerste taak van Musebooks was dan ook het ontwikkelen van een geheel nieuwe techniek en manier van presenteren. Er waren daarbij twee grote uitdagingen. Het bedrijf moest de pdf van uitgeverijen, waar het proces mee begint, converteren in 'iets waar we mee konden spelen', aldus Tuna. Ofwel: tekst, afbeeldingen, voetnoten en andere elementen moesten uit elkaar worden getrokken. 'Maar de voornaamste uitdaging was het vinden van een presentatie die het aantrekkelijkst was voor kunstliefhebbers. Dat werd uiteindelijk het idee van tekstweergave, beeldweergave én paginaweergave.'

Dat moest tegen zo laag mogelijke kosten. De drie oprichters legden een startkapitaal van 66.000 euro in – dat daarna in verschillende financieringsrondes werd aangevuld met een half miljoen door een tiental business angels en investeringsmaatschappijen zoals de Vlaamse Jonge Ondermenigen (VLAJO) en de Limburgse Reconversie Maatschappij (LRM). 'We hadden maar twee developers', zegt Tuna. 'Door strak lean management wisten we onze burn ratio laag te houden. Vanuit een grafische model van wat we wilden, maakten de developers steeds betere versies van wat uiteindelijk hét Musebook werd.'

Tegelijk moest er een e-commerceplatform komen. De specifieke techniek maakt het onmogelijk om de Musebooks via Amazon of Bol.com te verkopen. Klanten kunnen de kunstboeken alleen lezen via een account op de webbrowser Musebooks.worlds of via de app, die beschikbaar is voor iOS en Android. Zij moeten bovendien permanent online blijven. Het is niet mogelijk om de digitale kunstboeken te downloaden, om de simpele reden dat de afbeeldingen in hoge resolutie het boek zo zwaar maakt dat het geheugen van laptop of smartphone te veel zou worden belast.

De verkoopprijs wijkt, ondanks de rijke inhoud van een Musebook, niet af van de reguliere e-boekprijzen. Er zijn introducerende titels over Gustav Klimt en Leonardo da Vinci voor 2,99 euro. Een Taschen-achtige uitgave als Art of Islam kost 9,95 euro. How to Use Graphic Design van Michael Bierut is te koop voor 19,95 euro. 'Uitgevers stellen de prijzen van hun eigen titel vast', zegt Rochmes, 'maar wij adviseren 40% van de prijs van het papieren boek als norm te nemen. Zoals gebruikelijk bij e-boeken. Nu de technologie er is, kost het produceren ons niet veel. En wij krijgen 50% van de royalty’s.'

En natuurlijk waren er partners nodig die de – vooralsnog hoofdzakelijk Engelstalige – content konden aanleveren. Musebooks werkt daarvoor momenteel samen met uitgeverijen als Ludion, Abrams en Thames & Hudson. Ook is ieder nummer van het tijdschrift Openbaar Kunstbezit Vlaanderen (zes per jaar) digitaal te lezen. En daarnaast zijn er tal van prominente musea die, vaak in relatie met een expositie, hun catalogi via Musebooks aanbieden. Dat gaat van het Koninklijke Musea voor Schone Kunsten (KMSK) in Brussel tot het MoMa in New York en de Tate Galleries in Londen.

Rochmes schat de verhouding tussen uitgevers en musea op fifty-fifty. 'Het kost ons tussen de zes maanden en twee jaar om tot een overeenkomst te komen. Uitgevers zijn wel makkelijker over te halen, zeker als ze al hebben geëxperimenteerd met digitale uitgaven of de digitale rechten hebben geregeld. Dat komt vooral omdat boeken uitgeven hun kerntaak is. Voor musea is het bijzaak. Daarbij hebben ze vaak vaste zakelijke relaties met uitgevers. Het is makkelijker als we die uitgevers eerst aan boord hebben. Maar zoals gezegd: bij gebrek aan een disruptieve factor is lang niet iedere uitgever even gretig.'

Tweeëneenhalf jaar na de lancering gaat het naar eigen zeggen goed met Musebooks. Het bedrijf heeft inmiddels meer dan 50.000 gebruikers. De meesten zijn bezoekers van onder meer de Bosch-tentoonstelling in het Noordbrabants Museum en de Breughel-expositie in het KMSK, die bij aanschaf van de catalogus met een 'bookkey' gratis toegang kregen tot de digitale versie. Gezamenlijk kochten zij ook ruim 2000 exemplaren. En het aanbod groeit steeds harder: waren er begin dit jaar nog zo'n 100 titels beschikbaar, inmiddels zit dat al boven de 250.

Ook verwerft Musebooks inkomsten uit het ter beschikking stellen van de techniek voor anderen. Zo digitaliseert het bedrijf met enige regelmaat gidsen voor regionale of stedelijke toeristische centra in voornamelijk het eigen Vlaanderen. Een voorbeeld is de Limburgse vakantiegids, gemaakt voor de Provincie Limburg die uitsluitend op de site van deze organisatie is te lezen. Ook heeft Musebooks voor TEFAF een stadsgids voor Maastricht gemaakt. Wie een kaartje voor de kunstbeurs kocht, kreeg een bookkey om hem gratis te raadplegen. 'Maar dat is allemaal extra', aldus Tuna.

Daarmee is het bedrijf uiteraard nog niet winstgevend. Maar dat heeft nu eenmaal tijd nodig. Tuna: 'Er ís nog geen markt voor digitale kunstboeken. Die moeten wij zelf maken. Maar de potentie is er zeker. De wereldwijde markt voor kunstboeken is vier miljard dollar. Wij schatten de markt voor digitale kunstboeken op 500 miljoen euro. En ik doe het berekenen van marktwaarden als beroep – naast mijn werk bij Musebooks doceer ik onder andere dit soort dingen aan de University Colleges Leuven-Limburg. Ik durf daarom wel te zeggen dat ik behoorlijk goed ben in dergelijke berekeningen.'

Om de markt te ontwikkelen, volgt Musebooks drie routes. Ten eerste adverteert het bedrijf online, voornamelijk op sociale media. Hoewel het in principe liefhebbers in de wereld wil binnenhalen, focust het vooralsnog op vier markten: Nederland, België, Amerika en Groot-Brittannië. 'We hebben hiervoor gekozen vanwege de taal van de boeken én omdat klanten in het Nederlandse taalgebied erg open staan voor digitale boeken. Ik kan niet onthullen hoeveel geld we hierin steken, maar we zijn tevreden over de ratio tussen de kosten en het aantal nieuwe gebruikers die het oplevert,' meent Tuna.

In een volgende ronde gaat Musebooks zich ook richten op de Duits- en Franstalige markten. 'Om die reden hebben we de interface inmiddels in deze talen beschikbaar. Maar we hebben ook al een overeenkomst met het National Palace Museum in Taiwan om hun uitgaven via ons beschikbaar te maken. Het grootste deel is Engelstalig, maar een aantal titels zijn in het Chinees. We hebben inmiddels een uitgave gemaakt om te laten zien dat onze techniek ook Chinese karakters aankan. Die hebben we deze zomer meegenomen op een handelsdelegatie van Startups.be naar China en Hong Kong om contacten te leggen.'

Naast betaalde online advertenties is iedere titel in de catalogus ook een marketinginstrument. 'Ieder boek heeft zijn eigen aantrekkingskracht, dat we proberen te benutten', zegt Tuna. 'Daarom werken we ook graag met musea en kunstinstellingen', vult Rochmes aan. 'Door de bookkeys levert het niet veel omzet op, maar we krijgen wel zo veel gebruikers die in aanraking komen met ons product en zo kopers worden. De musea en instellingen helpen ons bovendien Musebooks promoten door op een enthousiaste manier aandacht te besteden aan de digitale versie van hun catalogus.'

Tot slot zoekt Musebooks groei op de professionele markt, zegt Rochmes. 'Bibliotheken van universiteiten en onderzoeksinstellingen besteden in de VS zo'n 75% van hun aankoopbudget aan digitale bronnen. Ook kunsthistorici, inclusief de studenten, willen betaalbare bronnen waar veel materiaal bij elkaar is gebracht. Juist voor deze markt zijn we daarom begonnen met onze eerste catalogue raisonné: van René Magritte. Zulke werken zijn doorgaans interessanter voor researchers dan het algemene publiek. Dat vereist overigens wel aanpassing van onze techniek.'

En als ook deze groep eenmaal klant is bij Musebooks – wie zal dan nog ooit de vraag opwerpen: Waarom kun je zo weinig kunstboeken digitaal lezen?

(Verscheen eerder in Boekblad magazine, dec 2018)

Uitgeverij Horizon – portret van de Vlaamse uitgeverij van Overamstel (Boekblad)

In minder dan vier jaar tijd heeft Geert Cortebeeck Horizon uitgebouwd tot een uitgeverij van non-fictie die, ondanks de sterke concurrentie, meetelt in Vlaanderen. Hij dankt dat mede aan Overamstel Uitgevers, waar Horizon een imprint van is.

Het was de Vlaamse uitgevers niet ontgaan. Horizon, de Vlaamse imprint van Overamstel Uitgevers, had aan het begin van de Boekenbeurs – de jaarlijkse hoogmis van het Vlaamse boek – drie titels in de (van strips geschoonde) top 20: Mijn kleine oorlog van Rudi Vranckx, Omdat het kan van Eva Daeleman en Asem van Leen Dendievel. Ze feliciteerden er uitgever Geert Cortebeeck van harte mee, vertelt hij met enige trots. Dat had hij binnen vier jaar toch maar mooi geflikt.

De bestsellers geven goed de breedte van het fonds aan. Een bundeling van dagboekfragmenten over dertig jaar verslaggeving aan het front – van de val van de Muur tot het einde van IS-kalifaat – door de verslaggever van de VRT. Het lifestyle boek 'over veerkracht, levenslust en ont-moeten', zoals de ondertitel luidt van Omdat het kan, van een voormalig radio- en tv-presentatrice. Eneen psychologisch boek over angst van een bekende actrice (tegenwoordig te zien in de soap Thuis).

'Alle non-fictie past binnen het fonds', vertelt Cortebeeck. 'Ook sport- en muziekboeken. Als het maar is geschreven door een Belg of een duidelijke link met België heeft, zoals vertaalde boeken over Vlaanderen in de Middeleeuwen en de biografie over Jacques Brel van Olivier Todd. Het enige wat we niet publiceren zijn kookboeken, omdat Carrera die binnen Overamstel uitgeeft. Ze hebben al de Vlaamse Nederlander Sergio Herman, in 2019 volgen bij hen de eerste echte Vlaamse kookboeken.'

Ook moet ieder boek geschikt zijn voor een ruim publiek. Aan uitgeven voor niches doet Horizon, net als andere imprints van Overamstel, niet. En dat blijkt uit de resultaten – niet alleen van dit najaar, maar sinds de start van de uitgeverij. Cortebeeck schat dat ongeveer twee op de drie titels de bestsellerlijst heeft gehaald. 'De best verkopende boeken uit onze nog korte geschiedenis zijn Leven zonder filter van Fleur van Groningen,De Zonnekoning van Johan Op de Beeck en Mijn kleine oorlog van Rudi Vranckx.’

De geboorte van Horizon lag in de vennootschap die Overamstel in 2014 in België oprichtte. Cortebeeck, toen nog uitgever non-fictie van Manteau (WPG Uitgevers België), had via via van de plannen vernomen. Hij zocht daarop contact met algemeen directeur Martijn Griffioen van Overamstel. Omdat het ook toen Boekenbeurs was en Cortebeeck zijn auteurs niet in de steek wou laten, spraken ze in Antwerpen af. Ze waren er snel uit, hij zou een Belgische uitgeverij op de kaart zetten.

 'Ik was altijd al een fan van Overamstel', blikt hij terug in nota bene hetzelfde restaurant waar hij voor het eerst zijn huidige baas ontmoette. 'Hun slogan vat het uitgeefvak perfect samen: We love books, and we love selling them. Ze vielen me in de berichtgeving van Boekblad vaak op als innovatief en vooruitdenkend bedrijf. Ze deden misschien niets revolutionairs dat nergens ter wereld werd gedaan, maar ze bleven – en blijven nog steeds – voortdurend bij de tijd door nieuwe dingen te lanceren met social media, podcasts, noem maar op. Ik was daarom zeer geïnteresseerd in deze uitgeverij.'

Op 1 januari van het jaar erop begon Cortebeeck 'met een blanco blad', zegt hij. Hij kan echter niet ontkennen dat hij toen auteurs belde van wie hij al eerder boeken had uitgegeven bij Manteau. Toen hij drie maanden later met een persbericht naar buiten trad en de eerste titels presenteerde, zat daar bijvoorbeeld een nieuw 'seksboek' van Goedele Liekens bij. Met zijn netwerk als basis stond Horizon meteen op de kaart. De top 20 non-fictie informatief van 2015 telde gelijk twee titels van zijn fonds.

Sindsdien is Horizon ieder jaar gegroeid. Dat laat zich het best illustreren door de gestage uitbreiding van het personeelsbestand. Cortebeeck begon met slechts een redacteur. 'Aanvankelijk deed L&M Books de marketing & sales. Dat was een heel fijne samenwerking, maar Overamstel wil dat zo veel mogelijk in eigen hand houden. Ik vorm nu een klein maar hecht team met Maja Matthys (acquirerend redacteur), Emilie Laddyn (pr & marketing) en Melanie Droessaert (sales). De laatste twee behartigen ook de marketing & sales in Vlaanderen voor de Nederlandse fondsen van Overamstel.'

Maar ook het fonds verbreedt. Dit jaar is Horizon begonnen met fictie. Werd aanvankelijk gezegd dat andere imprints van Overamstel al genoeg literaire en commerciële fictie uitbracht, nu heeft Horizon daar zelf de ruimte voor gekregen – mits, opnieuw, de titels zijn geschreven door een Belg of een duidelijke link met België hebben én een ruim publiek kunnen bedienen. Een van de eerste titels was de verhalenbundel voor de jeugd Alles Kids! van voormalige K3-zangeres Kristel Verbeke.

'De fictie-lijn begon eigenlijk toevallig', vertelt Cortebeeck. 'Ik las begin dit jaar het laatste boek van Jean d'Ormesson. België is nog altijd een tweetalig land, velen spreken goed Frans of zijn zelfs tweetalig opgevoed en dan kijk je nog altijd naar wat er in Frankrijk zoal verschijnt – terwijl Nederland eigenlijk vooral Angelsaksisch is georiënteerd. Een geweldig boek, vond ik, dat in Frankrijk meteen nummer 1 stond en waarvan er uiteindelijk 250.000 exemplaren zijn verkocht. Dat moest vertaald worden.'

Het mooie van Overamstel vindt Cortebeeck dat hij daar zonder dralen ruimte voor kreeg. 'Toen ik dit in Amsterdam in een vergadering vertelde, zei Martijn Griffioen meteen: let's try. Vanwege de Franstalige oriëntatie van België lag het ook voor de hand dat Horizon deze roman bracht en niet Lebowski of Hollands Diep. Misschien had Martijn altijd al in zijn hoofd dat wij na een aantal jaar fictie zouden gaan doen en wachtte hij alleen op het goede moment. Het is typisch voor zijn aanpak: altijd doorbouwen.'

Ik leef altijd van Jean d'Ormesson verscheen inmiddels in september. Met mooie recensies tot gevolg, benadrukt de uitgever. 'Maar deze literaire roman is eigenlijk een beetje een vreemde titel in het fonds. Het heeft niets met Vlaanderen te maken, en ik zal me eerder richten op genres voor een groot publiek. Vooral thrillers, het genre dat ik het beste ken. Bij Manteau heb ik dat ook af en toe uitgegeven. Ik ben dit jaar opnieuw gaan bellen en kom volgend jaar met een paar mooie titels. Nee, ik noem nu geen namen.'

Ondanks de stapsgewijze uitbreiding van het fonds moet Horizon klein van omvang blijven. Een titel of vijfentwintig per jaar, meer wil Cortebeeck niet brengen. Dat betekent: nog scherper kiezen. 'Dankzij de groeiende naam en faam van Horizon heb ik ook de luxe dat auteurs nu bij mij aankloppen. Ik zou makkelijk veertig, vijftig titels kunnen uitgeven. Maar ik moet soms een auteur teleurstellen. Want alleen dan kunnen wij onze belofte aan de auteur waarmaken: wij zijn er voor jou en je boek.'

Die toewijding aan iedere individuele titel is noodzakelijk om daar ook succes mee te hebben, denkt hij. Bij Manteau deed Cortebeeck tot wél veertig titels per jaar. 'Ik heb daar dertien jaar graag gewerkt. Echt. Maar met zulke aantallen kun je een boek niet optimaal begeleiden en is er ook minder ruimte voor ondernemerschap. Concerns willen graag dynamisch en innovatief zijn, maar het is moeilijk dat te realiseren. Bij Overamstel, dat op een onafhankelijke schaal opereert, kan dat wel.'

Hij geeft drie voorbeelden van uitgeven zoals hij voorheen niet kon. 'Rudi Vranckx, las ik, heeft aan het front altijd een boek van Martha Gellhorn bij zich waarin haar beste stukken als oorlogsjournaliste zijn verzameld: The Face of War. Ik dacht: hij doet ook al dertig jaar verslag van conflicten, hij kan ook zo'n boek maken. Rudi bleek dat een goed idee te vinden. Toen hebben wij al zijn boeken en artikelen herlezen. Daar was anders nooit tijd voor geweest. Dan had hij Mijn kleine oorlog helemaal zelf moeten samenstellen.'

Tweede voorbeeld. 'Voor Alles Kids! van Kristel Verbeke zouden we vroeger afhankelijk zijn geweest van de klassieke pr: exemplaren naar de pers sturen en dan maar hopen op recensies en interviews. En misschien een boekvoorstelling. Nu was er ruimte om iets nieuws te proberen: een scholenwedstrijd. Via sociale media werden scholen uitgedaagd om iets te maken met de thema's die zij aansnijdt: een tekst, een liedje, van alles. Het is nog te vroeg om te zeggen wat dat heeft opgeleverd, maar de pers is het zeker niet ontgaan.'

En het derde voorbeeld: Mark De Geest. 'Hij is zo’n auteur die bij ons heeft aangeklopt. Hij had zijn vorig boek bij een concern gepubliceerd, maar was ontevreden dat hij helemaal geen contact met de uitgeverij had. Ja, bij het ondertekenen van het contract en bij het inleveren van het manuscript. Hij vond dat zo jammer. Nu hebben wij in september zijn boek over de Eerste Wereldoorlog uitgegeven: Een dure vrede. Op de Boekenbeurs vertelde hij me opgetogen: jullie waren er wél, in elk stadium van het uitgeefproces.'

Daar staat tegenover dat iedere titel succes moet hebben. Missers kan Horizon zich slechts beperkt veroorloven. Interne kruissubsidiëring is evenmin mogelijk. 'Maar dat geeft niet', relativeert Cortebeeck. 'Ik heb dat nooit een gezonde manier van uitgeven gevonden. Ik kom van oorsprong uit de tv-wereld – de reden waarom ik bij Manteau ook Bekende Vlamingen kon uitgeven. Daar is populariteit helemaal doorslaggevend. Andere uitgeverijen, met andere doelstellingen, moeten maar poëzie publiceren.'

De enige kruisbestuiving waar Horizon aan doet is die tussen Nederland en Vlaanderen, vooral op het gebied van vernieuwende marketing en sales. 'In Nederland gebeuren die vaak eerder. En natuurlijk zijn Nederland en België twee aparte landen met ieder zijn eigen cultuur en eigen boekenmarkt. Denk alleen aan de populariteit van sportboeken in Nederland en die van kookboeken bij ons. Maar als Overamstel succes heeft met bijvoorbeeld podcasts kunnen we dat zeker kopiëren. Wat we hebben gedaan.'

Ook de manier waarop in Nederland de Vlaamse titels van Horizon worden gepromoot bevalt Cortebeeck zeer. 'Ik heb in zeventien jaar in het boekenvak alles al meegemaakt. Een externe partner. Een zusterbedrijf binnen het concern die de marketing en sales doet. Een Belg die vanuit Nederland de titels doet. Maar Overamstel hanteert toch de efficiëntste manier. Per titel wordt gekeken of het geschikt is voor Nederland en zo ja, dan wordt iedere titel ondergebracht bij de Nederlandse collega wiens pr-netwerk het beste aansluit.'

En nee, dan bereikt niet iedere titel de Nederlandse boekhandel. 'Rudi Vranckx komt af en toe ook in Nederland op tv. Johan Op de Beecks werk is ook voor Nederland interessant. Maar Eva Daeleman? In Nederland is al eens een boek verschenen van een Nederlandse presentatrice die de begeerde mediawereld vaarwel zei om tot zichzelf te komen. Nou, prima. Ik ben niet ontevreden met de omzet in Nederland, al is het moeilijk te meten omdat Bol.com hun omzet met onze titels niet splitst naar land.'

'Onze ambitie,' besluit hij. 'is uiteraard om in Vlaanderen én Nederland de verkoopcijfers te blijven verhogen, zonder onze focus op een streng geselecteerd aantal titels door auteurs van eigen bodem te verliezen.'

(Eerder gepubliceerd in Boekblad magazine, nov 2018)

Tiptoe Print wil aanbod vertaalde prentenboeken vergroten (Boekblad)

Waarom verschijnen zo veel schitterende prentenboeken niet in het Nederlands? Met die gedachte richt Patrick Jordens Tiptoe Print op. Dankzij crowdfunding en het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) verschijnen in mei de eerste twee titels.

Tiptoe Print moet een hiaat opvullen die Jordens ervaart als hij in boekhandels door het aanbod prentenboeken struint. In Brussel, waar hij woont en werkt bij een kunsteducatieve organisatie, stuit hij in Franstalige boekhandels voortdurend op titels die nooit worden vertaald. Als recensent jeugdliteratuur van De Morgen had hij op de Fiera Internazionale del Libro per Ragazzi (Bologna) en de Salon du livre (Montreuil) dezelfde ervaring. Hij voelde een sterke drang om die prachtige boeken dan maar zelf in Nederland en België uit te brengen. 

Er zijn veel goede prentenboeken van eigen bodem, erkent Jordens. 'Toch hoop ik dat Tiptoe Print een verschil kan maken. Ik wil een frisse wind in het aanbod binnenbrengen: met verhalen, een sfeer, een meer poëtische beeldtaal, een manier van naar de wereld kijken die nu nog ontbreken in het aanbod. Ik wil daarmee ook de diversiteit verbreden door andere personages en andere blikken op de maatschappij te brengen. Het is vergelijkbaar met wat het Nederlandse Boycott Books doet, die in dezelfde vijver vist en kennelijk óók vindt dat het aanbod kan worden aangevuld.'

De naam van de uitgeverij verwijst naar het type boeken dat Jordens wil brengen. Boeken die lezers uitnodigen om op de toppen van hun tenen te staan, omdat ze op een of andere manier uitdagend zijn. 'Maar ook dat ze je doen groeien als mens. Of, zoals iemand me vertelde, dat je op je tenen gaat staan om over het muurtje te kijken en je horizon te verbreden. Dat het Engelstalige naam is, is bovendien handig voor iedereen die het Nederlands niet machtig is met het oog op internationale samenwerkingen.' 

De nieuwe uitgeverij begon dit najaar met de zoektocht naar een basisfinanciering. Eerst kreeg het van het VFL een zogeheten impulssubsidie van 7.000 euro. Eind oktober volgde een crowdfundingscampagne via het platform Growfunding. Na een maand werd het streefbedrag van 7.500 euro gehaald. Daarmee kon Tiptoe Print de eerste twee titels op de markt brengen. Alles wat nu nog wordt binnengehaald – de campagne loopt nog door tot in januari – is een mooie bonus die Jordens ook in de uitgeverij steekt.

Omwille van het systeem van aanbiedingen kunnen beide titels pas over een half jaar verschijnen. Bovendien moet Jordens nog een organisatie contracteren die voor hem in Nederland en Vlaanderen de marketing en sales verzorgt, al heeft hij al vergaande contacten. Welke titels Tiptoe Print brengt, houdt hij nog voor zich. 'Kiezen viel nog niet mee. Er is zó veel moois en daar dan niet meer dan twee titels uitkiezen, die perfect zijn op gebied van de relatie tussen tekst en beeld, de thematiek en wat ik een "soort warmte" noem. Het zullen hoogstwaarschijnlijk twee titels uit Scandinavië worden.' 

Jordens hoopt van beide titels zo veel exemplaren te verkopen dat hij met de opbrengsten de volgende twee titels kan voorfinancieren, die in dat geval in de herfst zullen verschijnen. Uiteindelijk mikt hij op vier à vijf titels per jaar. Hij is dan ook niet van plan zijn baan op te zeggen. Wel hoopt hij over drie jaar aan de uitgeverij wat te kunnen verdienen. 'Ik betaal mezelf nu nog niet uit. Ik doe dit vooral uit passie. Beschouw het als een uit de hand gelopen hobby. Maar ik hoop natuurlijk wel dat deze uitgeverij kan groeien.'

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 21 dec)

Clavis start uitgeverij in Indonesië (Boekblad)

Clavis is een uitgeverij gestart in Indonesië. Clavis Global Indonesia is een joint-venture samen met Winda Susilo. Directeur Phillipe Werck denkt dat zijn uitgaven een gat in de markt vullen.

De Indonesische uitgeverij is voortgekomen uit de contacten met Susilo. Zij – woonachtig in Nederland en Indonesië – is eigenaar van Kiddos Industries, een bedrijf dat textiel merchandising maakt. 'Wij werken al enige tijd met haar samen voor merchandise voor onze characters Fien & Milo. Toen spraken we wel eens over samen boeken maken. Dat idee is een tijdje blijven sudderen, totdat we besloten het ook te doen,' vertelt Werck. 

Clavis Global Indonesia – de toevoeging 'Global' was een wens van Susilo, zegt Werck – gaat zes titels per maand in het Indonesisch brengen en daarnaast bestaande Engelstalige uitgaven op de markt van 260 miljoen inwoners aanbieden. De eerste titel verscheen afgelopen weekend: Bunya Penyihir Cilikvan de Indonesische auteur Ratna Kusuma Halim. Deze verschijnt tegelijk in het Nederlands als De bloemetjesheks.

'We gaan oorspronkelijk Nederlandstalige titels vertalen, maar zeker ook lokaal input zoeken. Ik was op de erg leuke persvoorstelling van De bloemetjesheksin een weeshuis in Bandoeng, waar de auteur woont. Daar kwamen gelijk allerlei auteurs en illustratoren naar mij toe met voorstellen. Dat bewijst dat er een grote nood is bij hen aan uitgeverijen. Zij krijgen van het grote Gramedia ook een flat fee van 30 euro of zo. Daar is dus nog wel iets te ontwikkelen.'

Kompas Gramedia, zoals het mediaconcern voluit heet, is een zeer dominante partij in Indonesië, legt Werck uit. Zij geven kranten en tijdschriften uit, exploiteren radio- en tv-zenders, diverse uitgeverijen én een keten van ongeveer honderd winkels. 'Maar hun kinderboeken voldoen niet aan onze normen. Voor vijf tot zeven euro krijg je iets geniets, dat eerder bedrukt papier is dan wat wij een kinderboek noemen.'

Aan de andere kant van het spectrum heeft de Japanse keten Kinokuniya drie winkels in Tokyo. 'Daar liggen veel geïmporteerde Engelstalige titels. Maar door de importbelastingen kosten die twintig tot vijfentwintig euro. Peperduur dus. Wij gaan daartussen in zitten: gebonden prentenboeken in hardcover van 32 pagina's in het Engels en Bahasa voor omgerekend tien euro.'

In de Indonesische markt betekent dat evenwel nog steeds dat Clavis zich richt op de groeiende groep van midden- en hogere inkomens. Werck: 'Wij gaan dat niet verkopen via de Gramedia-winkels. Dat lijkt ons niet de juiste partner. Wel hebben we goede contacten met de Japanse keten en een aantal onafhankelijke verkopers. Dat is een netwerk dat zich nog moet uitbreiden.'

De 40-jarige Susilo wordt bij het opzetten van Clavis Global Indonesië gedreven door haar wens om de alfabetiseringsgraad in haar eigen land te vergroten, vertelde ze afgelopen mei in het Indonesische tijdschrift Women's Obsession(en vertaald met behulp van Google Translate). Het verdriet haar dat de lokale leescultuur is uitgehold door het steeds verder doordringen van schermen in onze levens.

Bovendien: de bestaande kinderboeken sluiten niet goed aan bij de doelgroep. 'We moeten daarom waakzamer en selectiever zijn in het kiezen van wat er moet worden gelezen. Het is een van mijn dromen om Indonesische kinderen meer geïnteresseerd te krijgen in lezen. Het is onze taak als uitgever om kwalitatieve boeken aan te bieden die ook echt interessant zijn voor kinderen', aldus Susilo.

De nieuwe joint-venture betekent dat Clavis nu actief is in vier landen: Nederland, België, Verenigde Staten en Indonesië. In alle andere landen werkt de kinder- en jeugdboekenuitgeverij met lokale uitgeverijen, waarmee het co-uitgaven realiseert of aan wie het de vertaalrechten verkoopt.

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 19 okt)

Interview Jeroen Overstijns (Standaard Uitgeverij): 'Het bedrijf werkt breed, maar wel helder' (Boekblad)

Een klein half jaar is Standaard Uitgeverij inmiddels zelfstandig. Met een fris optimisme dat de algemeen directeur Jeroen Overstijns eigen is, werkt het Vlaamse bedrijf gestaag een nieuwe strategie uit – om stap voor stap één heldere lijn in de waaier van activiteiten te krijgen.

Lange tijd was Jeroen Overstijns als literair criticus een van de bekendste namen in het Vlaamse boekenwereldje. Een jaar of vijftien besprak hij achtereenvolgens Nederlandstalige en Angelsaksische literatuur, een deel van die periode was hij ook chef van de boekenbijlage van De Standaard. Minder bekend was dat hij boeken besprak in zijn vrije tijd. Het was een bijbaan. Met uitzondering van zijn jaren bij de krant maakte hij carrière in het uitgeven voor juridische en financiële professionals.Alleen wie wist dat Overstijns bij Wolters Kluwer werkte, was niet verbaasd dat hij boven kwam drijven als directeur van Standaard Uitgeverij. In 2016 volgde hij Peter Quaghebeur op in die rol. Na de verzelfstandiging van de Vlaamse divisie van WPG werd hij met vier mede-investeerders – onder wie voormalig WPG-directeur Koen Clement – zelfs eigenaar van de uitgeverij. Dat maakte hem op een andere manier opnieuw een van de bekendste namen in het Vlaamse boekenwereldje.

Droomde u er als criticus van eens een algemene uitgeverij te leiden?

'Nee. Dingen overkomen mij. Als je er hard aan trekt om ergens te komen, merk je dat de realiteit meestal wispelturig is en die je een andere kant op duwt. Ik werkte bij de business-to-businessuitgeverij. WPG vroeg mij daarom om Standaard Uitgeverij Professional te leiden. Nadat die was verkocht aan Larcier en ik mee verhuisde, werd ik gevraagd terug te keren om WPG België te leiden. De discussie die uiteindelijk leidde tot verzelfstandiging, speelde nog niet bij mijn terugkeer maar borrelde wel al binnen de organisatie. Dus ook mede-eigenaar worden is een kwestie van een mogelijkheid die zich voordeed.'

Wat vond u destijds van Standaard Uitgeverij?

'Ik heb honderden boeken besproken. Literaire fictie. In die tijd gaf Standaard Uitgeverij die weinig uit, dus ik heb zelden een uitgave van ons besproken. Als onderdeel van WPG vertegenwoordigde het wel fondsen als De Bezige Bij, waar ik veel van besprak. Een erg indrukwekkend fonds. Ook nu. De laatste jaren heeft het een nieuwe adem gevonden. Ze geven veel boeken uit die ik graag lees. Als kind verslond ik wel de strips van Standaard Uitgeverij. Met je spaargeld de nieuwe Kiekeboekopen! Het is geweldig om nu de helden van mijn jeugd uit te geven.'

U kunt natuurlijk ook moeilijk toegeven dat u de thrillers van Standaard Uitgeverij eigenlijk rommel vond.

'Dat vooroordeel is even gemakkelijk als fout. Niet alles wat buiten de smaak van de literaire goegemeente valt, is meteen rommel. Iets is rommel ongeacht het genre of de complexiteit. Of het nu gaat om thrillers of literatuur, het wordt rommel als het slecht wordt gemaakt en uitgegeven. En dat deed en doet Standaard Uitgeverij niet. Neem tv-kok Jeroen Meus die in ons fonds zit. Heel populair, geen literatuur, maar fantastisch goed gemaakt. Of onze imprint Oogappel. Een fonds dat zich breed richt op baby's en peuters, maar opnieuw: heel goed gemaakt. Toegegeven: mijn persoonlijke leestijd gaat vooral naar literatuur, maar ik lees ook thrillers en veel meer non-fictie dan vroeger. En belangrijker: mijn persoonlijke smaak is gelukkig niet leidend bij ons uitgavebeleid.'

Heeft u in uw huidige rol wel baat bij uw ervaring als criticus?

'Misschien voel ik eerder de kwaliteit en het potentieel van een titel. Ik lees ook anders dan de gemiddelde boekenconsument. Maar dat doet er niet veel toe. Mijn uitgevers, die een uitstekende smaak hebben, beoordelen manuscripten, ik niet. Ik voel me er misschien meer bij betrokken dan de gemiddelde manager. Af en toe kan ik dan mijn mond niet houden over bijvoorbeeld een omslag.'

Hoe staat het boek ervoor in Vlaanderen?

'Niet anders dan in Nederland. Volgens de laatste officiële GfK-cijfers – van eind maart – stabiliseert de verkoop. Zelf ben ik geneigd daar optimistisch over te zijn. Er zijn natuurlijk moeilijkheden en mogelijkheden, maar tot mijn verbazing is men in het boekenvak geneigd vooral te praten over de moeilijkheden. Een onterecht doemdenken. Het boek is in een tijd waarin de mogelijkheden om je vrije tijd te vullen groter zijn dan ooit, nog altijd een krachtig economisch en cultureel iets.'

Doemdenken? Als je een uitgever vraagt hoe het met zijn bedrijf gaat, zegt hij áltijd 'goed'.

'Maar in het vak hoor ik vaak veel negativiteit, terwijl ik er absoluut in geloof dat het boek zijn waarde blijft behouden. Je moet alleen durf en creativiteit tonen om dat te laten zien. Dat gaat niet vanzelf, ook voor ons. Wij hebben nog een hele weg te gaan. Het zou saai zijn als dat niet zo was. Ik heb alleen een afkeer van het cynische.'

Geeft u eens een voorbeeld van durf en creativiteit.

'De stripmarkt stabiliseert. Dan kun je zitten kniezen. Maar ik zie het als een heilige plicht en verantwoordelijkheid om de lezer desnoods op een andere manier te bedienen. Daarom hebben wij geïnvesteerd in een pretpark: Comics Station Antwerp, waar wij voor een derde eigenaar van zijn. En dan blijkt dat mensen er graag naartoe gaan. Het is pas een jaar open. Winstgevend is het dus nog niet, maar het is op de goede weg. Tweede voorbeeld. Er kunnen geen populaire familiestrips als Suske & Wiske of FC De Kampioenen meer gelanceerd worden, hoorde je. Wij hebben toch een reeks gemaakt naar aanleiding van de tv-serie De buurtpolitie. Dat bleek de succesvolste lancering in jaren. Ik ben heel arrogant over mijn collega’s, maar je kan niet anders dan bevestigen dat wij daarin gewoon de beste zijn.'

Toch iets over de moeilijkheden. Wat zijn de prangendste?

'Er is een tijdelijke moeilijkheid en een eeuwige moeilijkheid. De tijdelijke is druk op de fysieke verkooppunten. Een uitgever leeft bij de gratie van een divers en breed aanbod aan retailers. Maar door de stagnatie van de boekenmarkt, de afnemende wens van consumenten om door de winkelstraat te struinen, en de opkomst van een performante speler als Bol.com, die sinds kort ook in Vlaanderen een dominante partij is, loopt dat terug. Ik ben blij met Bol.com, want die zijn heel erg goed in hun vak, maar de hele koek mag er niet kleiner door worden.'

Het bezoek aan de boekenbeurs in Antwerpen loopt ook al jaren gestaag terug.

'De organisatie heeft daarom kort geleden de opdracht gekregen daaraan te werken. Maar vergeet niet: het is nog altijd de derde grootste beurs in België en zelfs de tweede grootste in Vlaanderen. En dat voor een product dat nu ook weer niet zó veel economische betekenis heeft. De boekenbeurs blijft een gigantisch evenement waar men in Nederland jaloers op is. Omdat het zo groot is, kunnen wij bijvoorbeeld bij de komende editie een idee voor onze strips uitvoeren dat anders alleen maar een leuk idee was gebleven. Nee, ik zeg nog niet wat.'

Biedt de kort geleden ingevoerde gereglementeerde boekenprijs in Vlaanderen geen soelaas?

'Dat is geen oplossing. Heel eenvoudig: omdat retailers niet meer aan de knop prijs kunnen draaien, is het boek als product voor veel van hen iets minder interessant geworden. Zeker supermarkten, waar lezers komen die heel prijsbewust zijn, kiezen voor andere producten om mee te stunten. Dat wordt niet gecompenseerd door meer verkoop elders. Dat merken niet alleen wij, maar alle Vlaamse uitgevers.'

De wet is toch ook bedoeld om assortimentsboekhandels te steunen. Dus als supermarkten niet meer met boeken stunten: prima.

'Er kan eventueel een klein effect ten gunste van de boekhandel optreden. Zeker. Maar om dan te zeggen: de gereglementeerde boekenprijs is de redding van de boekhandelaar? Nee. Dat zit hem in heel andere dingen: zijn vakkennis, zijn manier van omgaan met klanten, zijn interne organisatie, de beleving die hij biedt in de winkel. Daar komt bij dat in de moeilijke jaren zonder vaste prijs toch al alleen de veerkrachtige boekverkopers – en uitgeverijen trouwens – zijn overgebleven. Wat mij en bijna alle uitgevers betreft moeten we met de minister in overleg over een andere manier om het vak te steunen.'

Zoals met de nu gestarte imagocampagne: vier acties met boekencheques om de consument naar de boekhandel te lokken, waar de overheid 300.000 euro in steekt?

'Dat is natuurlijk ook niet dé zaligmakende oplossing. Die illusie moeten we niet hebben. Maar ik ben er wel erg blij mee, omdat 1) de overheid hiermee wel aangeeft de noden van het boekenvak te begrijpen, en 2) bereid is met ons samen te werken in het opzetten van een gezamenlijke marketingcampagne. Dat is ook erg hoopgevend voor de toekomst.'

Wat moet de boekenmarkt dan wel een boost geven?

'Een beter aanbod. Als iets de markt een impuls kan geven, dan is het betere boeken. Daarom moeten we allemaal werken aan de kwaliteit van onze boeken, nieuwe auteurs blijven vinden, een nieuwe aanpak blijven zoeken om boeken in de markt te zetten. En als je dan een hype hebt van het niveau Harry Potter, Stieg Larsson of Vijftig tinten grijs helpt dat de hele markt naar boven, omdat mensen die niet of weinig lezen dan plots het plezier daarvan ervaren en naar de boekhandel gaan en soms ook iets anders kopen.'

En wat is de eeuwige moeilijkheid die u net noemde?

'Die sluit aan bij wat ik net zei. Het managen van de creativiteit. Het ondersteunen van de auteur bij het in wereld helpen van hun tekeningen en teksten. Twintig jaar geleden kon een uitgeverij nog denken: we drukken het, een kaft erom en klaar. Dat is allang niet meer zo. Dus dat is iedere dag een geweldige uitdaging.'

Want als je het niet goed doet, kiezen auteurs ervoor om het zelf te doen. In Nederland een Paulien Cornelisse, in Vlaanderen een Marnix Peeters en Pieter Aspe. Die laatste zat bij jullie en heeft nu zijn eigen uitgeverij.

'Maar is dat selfpublishing? Het is een geleidende schaal tussen het uitgeven volledig overlaten aan een uitgeverij en alles volledig zelf doen. Vanaf wanneer noemt je het selfpublishing? Er komt een verschrikkelijk complex apparaat bij kijken om een boek op de markt te brengen. Denk alleen al de logistiek en het managen van de voorraad, het afspraken maken met al die verkooppunten, met alle promotiekanalen. Dat willen auteurs niet zelf doen. Waar het om gaat is dat auteurs meer invloed willen hebben op wat met hun boeken gebeurt. Dus als auteurs klagen, moet je met elkaar gaan praten over wat zij willen en hoe we daar het beste aan kunnen beantwoorden. Aspe is daarom niet bij ons weg, we hebben – vertrekkend vanuit het idee dat we elkaar nodig hebben – het alleen anders georganiseerd.'

En hoe managet Standaard Uitgeverij in het algemeen de creativiteit?

'Het is onze missie om helden van hier zichtbaar te maken – en dat als beste te doen. Dat is onze ziel, en onze grootste kwaliteit. In de voorbije jaren wilden we als uitgeverij iets anders zijn, zoals een tv-productiehuis. Maar dat zijn we voorlopig niet. We zijn in eerste plaats een uitgeverij. Daar zijn we naar teruggekeerd. We hebben nu wel een pretpark, maar dat doen we niet zelf. Daar heeft een apart management, met ervaring in die sector.'

Hoe bleek dat de keuze om tv te produceren een verkeerde was?

'Omdat de tv-producties die we maakten niet zo'n succes bleken. Je kunt twisten over de oorzaken ervan, maar een groot succes was het niet. Ondertussen ging veel tijd zitten in deze diversificatie, waardoor de aandacht op de kern verslapte. Niet dat auteurs wegliepen – denk ook aan wat ik net zei – maar intern rees de vraag: wat zijn we nu eigenlijk? Een uitgeverij of een mediabedrijf? En voor de overstap waren we nog niet klaar. Ik snap dat de poging gewaagd is, maar we moeten ook durven zeggen dat we onszelf wat ontkend hebben op die manier, en dat we eerst en vooral goed zijn in boeken, strips en creativiteit. Ook medewerkers hebben helderheid nodig om optimaal te presteren.'

Die duidelijkheid is er nu? Standaard Uitgeverij heeft anders zo'n breed en divers fonds dat je je soms afvraagt: wat is precies het profiel.

'Het bedrijf werkt inderdaad breed, maar wel helder. Wat wij maken zijn in de eerste plaats complexloze, maar ontzettend goed gemaakte uitgaven voor een brede waaier aan doelgroepen: volwassenen en kinderen, boekenlezers en striplezers. Die breedheid is best een uitdaging. De spreidstand dreigt soms te groot te worden. Maar vroeger was het nog breder, toen we nog een b2b-uitgeverij – die ik weliswaar met veel plezier leidde maar feitelijk weinig te maken had met de rest van de business.'

Zit die breedte ook in: voor grote en kleine doelgroepen?

'Echte upmarket titels doen we niet. We hebben geen ambitie om een uitgeverij Polis te zijn. Of om een kunstboekenuitgeverij te starten. Wat we doen is gericht op een breed publiek. Een mooi voorbeeld is het rechtenmanagement voor René Magritte, dat wij ook beheren vanuit onze ambitie om creativiteit in de wereld te zetten. Wij hebben daarom een virtual reality-ervaring gemaakt waar vorig jaar in Knokke zo'n 50.000 mensen een kaartje voor kochten. Dat was ook niet voor de vernissage-elite bedoeld, wat natuurlijk best had gekund.'

Hoe gaan jullie om met de uitdaging om er één lijn in te krijgen?

'Daar kijken we nu rustig naar. Wat we wel al hebben gedaan, is minder titels uitgeven. Na dat jarenlang te hebben getoeterd geven we dit jaar bijna een derde minder uit, om meer aandacht aan ieder project te kunnen geven. De consequentie is dat we vaker nee zeggen auteurs. Dat is niet makkelijk, maar noodzakelijk om je profiel helder te krijgen. Ook willen we onze kwaliteitseisen in sommige gevallen hoger leggen. Dat kon voor sommige titels echt beter, vonden we.'

Helpt het bij die operatie dat Standaard Uitgeverij nu zelfstandig is?

'We kunnen sneller schakelen. Domweg omdat er een niveau minder is. Er is een raad van bestuur met vijf aandeelhouders voor in de plaats gekomen, maar wij zitten heel sterk op één lijn. De discussie over onze missie was bijvoorbeeld binnen een paar minuten beslecht. Het zijn, anders dan Nederlanders, ook mensen die fenomenen als Aspe en De buurtpolitie snappen. Dat geeft natuurlijk geen garantie op succes, het geeft wel rust.'

Heeft het ook nadelen dat jullie los zijn van WPG?

'Om heel eerlijk te zijn: het maakt geen gigantisch verschil. We opereerden al vrij zelfstandig. Eerder werd de culturele kloof steeds groter, en dat voelden we. Zeker sinds de opkomst van commerciële televisie in Vlaanderen, waren beide delen van het taalgebied cultureel meer uit elkaar gegroeid, én groeide er tegelijk een grote Vlaamse creativiteit en zelfbewustzijn, waar deze uitgeverij ook van profiteerde. Wij konden onder de koepel-WPG de import doen van de Nederlandse fondsen. Er was ook IT-ondersteuning, maar dat was alles. En die import doen we nog steeds, nota bene met precies dezelfde mensen. Misschien doen we het zelfs beter dan voorheen, omdat we hier zo dol zijn op de uitgaven van De Bezige Bij en A.W. Bruna. Dan blijf je daar met hart en ziel op focussen.'

In die jaren waarin jullie en WPG uit elkaar groeiden, deden Vlaamse uitgeverijen anders steeds verwoeder pogingen om de Nederlandse markt te veroveren. Was het daarbij niet nuttig onderdeel te zijn van een Nederlands concern?

'Niet echt. Dat wil zeggen: voor uitgaven voor volwassen. Voor onze kinderboeken, zoals het Oogappel-fonds, en strips als Suske & Wiske heeft WPG ons een veel breder verspreidingsgebied gegeven. Dat heeft ons zeker geholpen. Los daarvan bleven we op onze honger zitten. Nu doet New Book Collective de verspreiding van onze volwassen titels in Nederland, gewoon omdat we met hen een klik hadden, maar blijft WPG het doen voor de kindertitels.'

(Eerder gepubliceerd in Boekblad Magazine 6, 2018)

Zie ook:

- interview Overstijns direct na de mbo