Joost Zwagerman: de verkooppiek na zijn dood en 'Zes sterren'

De dood van een auteur zorgt voor een piek in de verkoop van zijn werk – ik zeg er niets nieuws mee. Het is een begrijpelijk effect. De onophoudelijke stroom nieuwsberichten, necrologieën, interviews doen de lezer voortdurend beseffen: ik moet toch eindelijk iets van hem lezen. Of: die ene roman, die wilde ik altijd nog eens hebben. Desnoods: wat jammer, dat ik dat geweldige boek heb uitgeleend; ik heb het nooit teruggekregen, laat een nieuw exemplaar kopen.

Voor Joost Zwagerman geldt hetzelfde. De Arbeiderspers moest al zijn bekendste titels binnen 48 uur na bekendmaking van het nieuws herdrukken. Van zijn laatste boek, De stilte van het licht, werden onmiddellijk exemplaren bijgedrukt. Zou het essayboek, bepaald geen genre met bestsellerpotentie, daarmee de Bestseller 60 halen? Later vandaag wordt de lijst, met verkoopcijfers van vorige week, bekendgemaakt (zie update hieronder). In de top 10 van Boekwinkeltjes.nl waren vorige week in ieder geval maar liefst zeven titels van Zwagerman. Gimmick stond uiteraard op 1, direct gevolgd door Vals licht en Chaos en rumoer.

Wat de lezer zich misschien minder realiseert, is dat het overlijden hoogstwaarschijnlijk ook voor de laatste verkooppiek zorgt. Zwagerman schrijft niet alleen geen nieuwe boeken meer, hij schrijft ook geen artikelen in de Volkskrant meer, hij is nooit meer te gast in De Wereld Draait Door, hij laat zich nooit meer in den lande interviewen. Hij kan, kortom, nooit meer de belangstelling op zijn werk vestigen en zo de lezer de gedachte influisteren: ik moet toch eindelijk iets van hem lezen.

Of heeft Zwagermans oeuvre zulke eeuwigheidswaarde dat een Gimmick of een Vals licht eversellers worden die steeds nieuwe groepen lezers vinden?

Ook ik heb, bij uitzondering, gehoor gegeven aan de plots opgeroepen nieuwsgierigheid naar het werk van een overleden auteur. Ik had al een tijd niets meer van Zwagerman gelezen. Zes sterren lag nog op de stapel. Ik hoefde niet dringend andere boeken voor mijn werk te lezen. En zijn laatste roman, uit 2002, gaat over zelfmoord. In het licht van de intens treurige en tragische doodsoorzaak, die ik uiteraard ook niet had zien aankomen, maakte dat Zes sterren onweerstaanbaar.

Vooropgesteld: Zwagerman was een zeer getalenteerd schrijver. Ook deze roman is met een heerlijke schwung geschreven. Je glijdt door het boek. Het is slim geconstrueerd, waarbij Zwagerman via de verschillende personages om zelfmoordenaar Siem heen de verschillende manieren laat zien hoe je op een dergelijke daad kunt reageren. En het is mooi hoe hij nalaat een verklaring te bieden. Het is een raadsel waarom Siem er een eind aan heeft gemaakt en een raadsel blijft het. Er zijn talrijke aanwijzingen en indicaties waarom hij het heeft gedaan, maar geen enkele combinatie telt op tot een zinvolle conclusie. Het is onmogelijk in Siems ziel te kijken.

Zwagerman illustreert Siems uiteindelijke onkenbaarheid mooi via zijn beroep. Hij gaf een tijdschrift over hotels uit. Het blad leek objectieve informatie te bevatten, maar was in werkelijkheid een advertentiefuik. Recensies waren dus te koop. Zo wendt iedere tekst in het blad, waarvan Zwagerman er enkele citeert, alleen maar iets voor. De werkelijkheid die het stuk pretendeert te beschrijven blijft onzichtbaar. Precies zoals Siem zich kon presenteren zoals hij wilde, zonder dat een buitenstaander wist hoe zijn gedrag zich verhield met wat hij dacht of voelde.

Heeft Zes sterren daarmee eeuwigheidswaarde? Wat me weer opviel is een zekere bleekheid van Zwagermans stijl. Zijn formuleringen, zijn metaforen, zijn toon – het is te gewoontjes, het mist een extra dosis peper. Ook is het boek zeer nadrukkelijk gesitueerd in het werkelijk bestaande Nederland van 2002. Dat maakt het in bijvoorbeeld de beschrijvingen van een nieuwbouwjeugd van de jaren 1980 of de omgang met gsm's nu al enigszins gedateerd. Hoe moet dat over 25 jaar?

Dus nee: nu Zwagerman er niet meer is om op een of andere manier Zes sterren onder de aandacht te brengen, heeft De Arbeiderspers de voorgoed laatste druk van dit boek opgelegd. Zonde, gezien de vele kwaliteiten die de roman beter maakt dan het gros van de romans die verschijnen, maar het is niet anders.

UPDATE In de Bestseller 60 van deze week staan maar liefst vier Zwagerman-titels. Naast zijn nieuwste boek (op 8) volgen zijn bekendste werken Gimmick (24), Vals licht (48) en een eerdere essaybundel over kunst Alles is gekleurd (60).

Zie ook:

- Joost Zwagerman is aanwezig

- Gerrit Komrij en Joost Zwagerman over het schrijven over kunst

- Zwagerman vertrekt bij De Arbeiderspers