vrijdag 26 oktober 2018

Interview: Jan Paul Schutten stopt na Nederland Leest voorlopig met optreden (Bibliotheekblad)

De bibliotheek is als toegangspoort tot kennis en cultuur een belangrijk instituut. De schrijver Jan Paul Schutten levert daarom graag zijn bijdrage aan Nederland Leest om het belang van de bibliotheek te onderstrepen. Voor de Junioreditie van het jaarlijkse evenement herzag hij zijn voedselklassieker Graaf Sandwich.

Voeding is een belangrijk onderwerp om over te discussiëren. Dat vond Jan Paul Schutten in 2009, toen hij twee non-fictieboeken over eten voor kinderen publiceerde. En dat vindt de winnaar van twee Gouden Griffels bijna tien jaar later nog steeds, nu een van die titels – Graaf Sandwich en andere etenswaardigheden – is gekozen voor de Junioreditie van Nederland Leest. Sterker: het onderwerp is alleen maar belangrijker geworden. Als hij deze bundel met tientallen aanstekelijk opgeschreven weetjes over eten, van de hyperlokale populariteit van hagelslag tot de per ongelukte ontdekking van chips, nu had geschreven, 'had ik het anders aangepakt.'

Waarom?
'Ik ben zelf activistischer geworden. Als je de gigantische hoeveelheden dieren ziet die wij iedere dag slachten om vlees en vis te kunnen eten. Dat vind ik een nog groter probleem dan de vraag wat gezond is. Daar zou ik meer aandacht voor hebben. Niet alleen vanwege het dierenleed, maar ook voor wat het betekent voor onze planeet. Denk aan alle broeikasgassen.'

Toch is de maatschappij de afgelopen tien jaar bewuster geworden van het probleem. Kijk aan de groei van biologische producten en vleesvervangers in de supermarkt.
'Zeker. De markt voor vleesvervangers groeit sneller dan de techmarkt. Je kunt beter investeren in een producent van vleesvervangers dan in Apple. Heel fijn. Ik heb er ook al eens een boek over geschreven: De zwijnenbende, dat ik in 2010 voor Zwijsen maakte. Een kok ziet daarin op de snelweg een gekantelde vrachtwagen, waardoor twee varkentjes – Agamemnon en Menelaos – in het water zijn beland. Hij doet vervolgens samen met wat kinderen zijn best om hen te redden. Als dat is gelukt, zegt de truckbestuurder cynisch: zonder ongeluk waren ze al dood geweest, want ze waren op weg naar de slachterij. Als de kinderen dat horen, besluiten ze vegetarisch te worden. De kok kookt dan vleesvervangers voor hen.'

Is het goed dat kinderen over dit soort thema's discussiëren?
'Dat vind ik wel. Vlees is verslavend. Hoe meer je het eet, hoe lekkerder het wordt. Er valt dus een wereld te winnen als je kinderen op vroege leeftijd bewust maakt van de donkere kant van vleesconsumptie en ze opvoedt met minder vlees. Je kunt trouwens best je smaak veranderen. Zelf vond ik de Hema-worsten lange tijd het lekkerste wat er is, maar nu moet ik eigenlijk niet meer aan denken.'

Vertel je hier ook over in je lezingen tijdens Nederland Leest?
'Nee. Dan spreek ik echt over Graaf Sandwich, met een klein uitstapje naar De wraak van het spruitje, mijn andere boek over eten dat destijds tegelijk is ontstaan.'

Hoe dat zo?
'Ik was altijd al in eten geïnteresseerd toen ik werd gevraagd het Kinderboekenweekgeschenk te maken, dat daarover moest gaan. Ik had toen twee ideeën. De wraak van het spruitje was het spectaculairst. Ik onderzoek daarin of het mogelijk is om iets van spruitjes te maken dat iedereen lekker vindt. Dat had heel veel voeten in de aarde. Ik had er hulp van Mars, McDonalds en Coca-Cola voor nodig. Zou dat allemaal lukken voor de deadline? Ik had daarom een plan B nodig, dat makkelijker uit te voeren is. Want het geschenk moest er natuurlijk komen. Daarom maakte ik tegelijk Graaf Sandwich.'

Heb je het herzien voor deze uitgave?
'Een beetje. Ik heb bijvoorbeeld onderzoeken gebruikt van Brian Wansink, over wie kort geleden bekend is geworden dat hij dingen heeft gefaked. Hij blijkt de Diederik Stapel van het voedselonderzoek te zijn. Hij had gerommeld met statistieken en gaf niet aan hoe experimenten herhaald konden worden om de statistieken te controleren. Daar moest ik goed naar kijken. Ook heb ik drie nieuwe stukjes geschreven: over de kapsalon, de herkomst van imam bayilde en plov.'

Is Graaf Sandwichook geschikt om discussie over voeding te starten?
'Enorm. Naar aanleiding van bijvoorbeeld het stukje over de Heart Attack Grill kun je de vraag stellen hoe gezond fast food is. Of mijn favoriete stukje: over de ademtariërs, die beweren te kunnen overleven van alleen de lucht of het drinken van thee. Daar zit de vraag achter: kun je alle beweringen over voedsel geloven? En zo kun je alle kanten op. Zelf vind ik een stukje pas geslaagd als het iets vertelt wat ik zelf nog niet wist, als het echt verrassend is én als het over iets meer gaat dan over eten alleen.'

Ben je blij dat het is gekozen voor Nederland Leest?
'Natuurlijk. Superblij. Het wordt herdrukt in een oplage van dertig- tot vijfendertigduizend exemplaren. Dat geeft het boek een veel groter bereik.'

Maar dat het juist wordt gebruikt voor een bibliotheekcampagne?
'Ook dat is heel goed. De bibliotheek is zo ontzettend belangrijk. Alles wat eraan bijdraagt om het belang van de bibliotheek te onderstrepen is goed. Het is toch een plek waar niet iedereen automatisch komt, maar die wel toegang biedt tot alle kennis, cultuur en meer. Ik denk bijvoorbeeld aan de maakplaatsen voor kinderen die je in de OBA hebt. De tijd is voorbij dat de bibliotheek alleen een zaal vol boeken is. De bibliotheek is integendeel heel goed met zijn tijd meegegaan.'

Toegang tot kennis? En internet dan? Daar staat veel en veel meer.
'Maar hoe betrouwbaar is dat? Ik weet uit mijn dagelijkse praktijk als non-fictieschrijver dat er ongelooflijk veel fouten op internet te vinden zijn. Bovendien kan iedereen beweren wat hij wil. Neem het ontstaan van het universum: wetenschappelijke informatie staat er naast religieuze en andere onzin. Nu zijn boeken niet foutloos, maar van de informatie daarin weet je dat er redactie overheen is gegaan. En als het in de bibliotheek staat, heeft iemand zich zorgvuldig afgevraagd of het boek de moeite waard is.'

Dus jij maakt ook veel gebruik van de openbare bibliotheek?
'Dat weer niet. Ik ben wel lid, maar ik maak bizar weinig gebruik van de bibliotheek. Dat komt omdat ik de boeken zelf in de kast wil hebben. Ik moet mijn bronnen bij de hand hebben. Ik werk soms drie jaar aan een boek, dan heeft het geen zin als ik een titel leen en gedurende die tijd steeds verleng. Daarom koop ik ze. En als ik iets stantepede nodig heb, bestel ik het digitaal, omdat ik vaak Engelstalige wetenschappelijke boeken gebruik waarvan het weken kan duren voor een bestelling aankomt.'

De bibliotheek is daarom vooral een podium voor je om lezers te bereiken?
'Ja. Ik heb in de loop der jaren heel veel lezingen gedaan en vaak in de bibliotheek. Daar stop ik alleen mee. Ik moet schrijven. Als ik optreed kan ik de dag erna niet schrijven omdat ik de concentratie niet kan opbrengen. Nederland Leest is daarom een soort apotheose voor me, hoewel ik niet voor altijd stop. Optreden is ook nuttig om te zien welke ideeën wel en niet aanslaan. Dus wie weet, als mijn volgende boek af is. Dat wordt geen kinderboek.'
(Eerder gepubliceerd op Bibliotheekblad.nl, 23 okt)

Geen opmerkingen: