woensdag 31 oktober 2018

Interview Rosanne Hertzberger: 'De bibliotheek moet zorgen dat het een plek voor iedereen blijft' (Bibliotheekblad)

Rosanne Hertzberger ontdekte dat voeding haar onderwerp was toen een column over kant-en-klaarmaaltijden onwaarschijnlijk veel reacties opriep. De microbiologe schreef voor het Nederland Leest-geschenk van de openbare bibliotheken over brood zonder gist. Het was te koop terwijl het helemaal niet bestaat.

Jeugdherinneringen? Rosanne Hertzberger verexcuseert zich. 'We gingen elke week naar de bibliotheek in Dordrecht. Als je ouder werd, mocht je naar een andere zaal. In de vakantie konden we extra veel boeken extra lang lenen. En omdat ik maar zes boeken nam – Roald Dahl, Thea Beckmann, De gebroeders Leeuwenhart – vulde mijn zus de overgebleven ruimte. Zij was de fervente lezer van ons drie, zij las wel een boek per dag. Wat moet ik daar verder over vertellen? Het is allemaal niet zo interessant. Het spijt me.'
De columniste van NRC Handelsbladis eerder een vrouw van meningen. En die heeft ze wel degelijk, al laat ze doorschemeren dat ze er misschien langer over wil nadenken en meer onderzoek moet doen voor ze zich al te stelling uitlaat. 'Ik dacht lang dat de bibliotheek zou verdwijnen. Alles zou digitaal worden, dus waarom nog boeken uitlenen? Ik lees zelf veel van mijn e-reader. Als ik iets wil hebben, bestel ik het meteen op Bol.com. Maar er is ook een deeleconomie opgekomen. Dat geeft de bibliotheek juist iets heel moderns.'
En vooral: de bibliotheek heeft een verblijfsfunctie, die ze sinds ze 2,5 jaar geleden moeder werd, erg is gaan waarderen. 'Toen we uit Amerika in Den Haag terecht kwamen, ging ik vaak naar een heel klein filiaal in de Fahrenheitstraat, op slechts honderd meter van ons huis. Dat was een ideale hangplek voor veel moeders met kinderen uit de buurt die er even uit wilden. Nu we in Rotterdam wonen, ga ik vaak naar de centrale. Een geweldige plek, met een fantastische zithoek voor kinderen.' 
In Amerika zag ze ook hoezeer de bibliotheek die functie moet koesteren. 'In de public library van St. Louis komen alleen zwervers, omdat het er warm is, ze er koffie kunnen krijgen, niet meteen worden weggestuurd. De hele sfeer leidt daaronder. Je wilt daar met je kind niet naartoe. De bibliotheek moet ervoor zorgen dat hier niet hetzelfde gebeurt. Dat het niet alleen een taalinstituut voor vluchtelingen en onderdak voor verwarde mensen is, maar een plek waar iedereen graag verblijft. Zoals nu in Nederland gelukkig nog het geval is.'

Het is ook vanwege Hertzbergers vaak doordachte, goed geformuleerde meningen dat de CPNB aan haar dacht voor het geschenkboek van Nederland Leest 2018 – hét evenement voor debatten in de bibliotheek. Zeker gezien het thema dit jaar: voeding. De gepromoveerde microbioloog, nog altijd werkzaam als vrij onderzoeker, publiceerde vorig jaar een opgemerkt boek: Ode aan de E-nummers, waarin ze uitlegt 'waarom E-nummers, kant-en-klaarmaaltijden en conserveermiddelen ons leven beter maken', zoals de ondertitel luidt.
'Ik hoefde geen moment te twijfelen over dit verzoek', vertelt ze op een Rotterdams terras. 'Het geschenkboek van Nederland Leest heeft een geweldige line-up, met onder andere Joël Broeckaert en Ronald Giphart. Het biedt me een kans om een veel grotere groep mensen te bereiken dan ik met een boek over E-nummers ooit zou kunnen. En voeding is natuurlijk een uitstekend thema voor discussie. Voeding spreekt zó aan, werkelijk iedereen heeft daar meningen en ideeën over.'
Bovendien bood het haar de kans om haar boek uit te breiden. Ode aan de E-nummersbevat fascinerende essays over de gigantische bevolkingsgroei die kunstmest mogelijk heeft gemaakt, de onzin van het Paleo-dieet of de inspanningen van de voedingsindustrie om een zogeheten 'clean label' te creëren, door E-nummers te vervangen door gelijkwaardige, natuurlijke producten die precies hetzelfde doen maar meer vertrouwen oproepen bij de consument. 'Maar er is nog zoveel meer te vertellen.'
Haar bijdrage aan het geschenk noemt ze dan ook onwillekeurig maar consequent 'hoofdstuk' – als om te onderstrepen hoezeer het in het verlengde van haar boek staat. Het vertelt 'Het sprookje van brood zonder gist'. Ze legt daarin uit hoe misleidend de claim van biologische supermarktketen Marqt is, die brood met 0% gist verkoopt. Dat betekent dat het een zuurdesembrood is, waar óók gist in zit, al weet je door het productieproces niet precies hoeveel en welk gist.
'Dat Marqt teruggrijpt op traditionele productiemethodes van brood is best sympathiek', zegt Hertzberger. 'Maar het kan niet dat ze vervolgens beweren: dit brood is geschikt voor mensen met een gistallergie. Dat is een kwalijke leugen. Nu denken veel meer mensen dat ze een gistallergie hebben dan dat in werkelijkheid het geval is, maar er hoeft maar één met een anafylactische reactie dood neer te vallen en Marqt heeft het gedaan. Begrijpelijk dus dat ze hun claim snel hebben veranderd, zoals ook onderaan mijn hoofdstuk staat.'

Hertzberger vond haar thema dankzij een column in nrc.nextover kant-en-klaarmaaltijden. Daar dacht ze acht jaar geleden al over: wat is daar zo verkeerd aan? Het is makkelijk, voedzaam en misschien minder gezond dan de standaarden van het voedingscentrum, maar een prima alternatief voor de zelf gekookte maaltijd. Lees de wetenschappelijke artikelen maar op na. 'Op die column kreeg ik toch véél reacties. Twee weken lang ging het maar door. Ik dacht: wat gebeurt hier? Maar ook: hier zit veel meer in.'
Ze realiseerde door de reacties dat weinig mensen iets weten van de chemie en technologie van voedsel. Zij wel, als microbioloog die werkte aan een proefschrift over een bacterie die Nestlé inzet als probiotisch ingrediënt in zuivelproducten. 'Ik wist: dat is een rol voor mij, ook omdat de industrie zelf niet vertelt wat zij doen. Ook al ben ik geen specialist op alle onderwerpen, ik ken de weg door de wetenschappelijke literatuur. En al mijn studiegenoten, die ik vaak kan bellen, werken nu bij grote voedselbedrijven.'
De kern van haar verhaal is dat mensen ten onrechte bang zijn voor de voedselindustrie. Dat wil zeggen: het is begrijpelijk dat die angst ontstaat als grote, anonieme bedrijven achter gesloten deuren voedsel bewerken en vervolgens onbegrijpelijke termen op het etiket zetten. 
Als je zonder nadere toelichting conserveermiddel E202 en anti-oxidant E385 voorgeschoteld krijgt, verlang je vanzelf naar 'puur' en 'ambachtelijk'. Maar het is dankzij de industrie dat we veiligere en betere producten hebben met een consistente smaak en kwaliteit.
De industrie gaat hier niet tegenin. De klant is immers koning. Sterker: de industrie wakkert de angst om commerciële redenen aan. 'Neem Frankfurter worstjes. Daar was jaren geen winst op te maken, anders dan door de kosten te drukken en het goedkoopste vlees te gebruiken. Nu zeggen ze: worst zonder kleurstoffen en conserveermiddelen, en is het een groeimarkt. En dat alleen omdat ze het nu verstoppen door het te vervangen door natuurlijke producten. Ze jagen eerst zelf de angst aan en verdienen er vervolgens aan.'

Hertzberger wil als schrijver graag verder op deze weg, al hoeft het niet per se over voeding te gaan. De laatste tijd is ook gefascineerd door de discussie over wel of niet vaccineren. Ook daarvan weten de deelnemers aan het debat doorgaans niets over de wetenschap achter de injectiespuit – wat juist de angst van anti-vaxxers oproept. 'Dat onderwerp roept alleen bij een kleinere groep emoties op. Verreweg de meeste mensen zijn overtuigd van het nut ervan, voor zichzelf en voor de samenleving.'
Om het onderwerp ook voor hen aantrekkelijker te maken, wil ze meer dan aan in Ode aan de E-nummersaandacht geven aan de wetenschapsgeschiedenis. Zoals ze ook doet in haar bijdrage aan het Nederland Leest-geschenk, dat niet alleen een aanklacht tegen Marqt is, maar ook een inzichtelijk stuk over de geschiedenis van gist. 'Wie maakt de bubbeltjes in het brood? God, een geest of gist? Met zijn reclame roept Marqt dezelfde vraag op als vroeger Antoni van Leeuwenhoek en Louis Pasteur. Die geschiedenis is interessant.'
Maar eerst wil ze tijdens Nederland Leest graag langs de bibliotheken toeren. 'Ook dat is een manier waarop ik de bibliotheek nu heb leren kennen: als auteur. Sinds vorig jaar ben ik op allerlei plekken geweest: Drunen, Heusden en ook wat toen nog mijn eigen bibliotheekje in de Fahrenheitstraat was. Het was de enige keer dat mijn man [schrijver Arjen van Veelen, md] erbij was. We konden bijna de babyfoon meenemen. Dat waren erg leuke bijeenkomsten. Dan zie je ook echt hoe divers het publiek van de bibliotheek is.'

Nederland Leest
Nederland Leest vindt dit jaar plaats van 1 tot en met 30 november. Het thema is voeding. De bibliotheken kunnen daarom de hele maand het geschenkboek Je bent wat je leestonder hun leden verspreiden. Naast Rosanne Hertzberger leverden Pierre Wind, Joël Broeckaert, Charlotte Kleyn en Marion Pauw een bijdrage over hun specialisme. Ronald Giphart, ambassadeur van Nederland Leest, verzorgde het voorwoord.

Geen opmerkingen: