Weg uit de USSR
van Dato Turashvili is een reconstructie van een vliegtuigkaping uit 1983. Een
groep Georgische jongeren, de onderdrukking meer dan zat, probeerde zo uit de
Sovjet-Unie naar Turkije te vluchten. De autoriteiten wilde na een eerdere,
succesvolle kaping koste wat kost herhaling voorkomen. Ook al opereerden de
jongeren tamelijk amateuristisch, de communisten sloegen keihard terug: ze
dwongen de piloten terug naar Tbilisi te vliegen, waar een groep militairen het
vliegtuig doorzeefden. Dat zeven onschuldige burgers stierven maakte niets uit.
De kapers kregen een jaar later de doodstraf.
Is dit een ‘roman’, zoals het omslag vermeldt? De term is voor
meerdere uitleg vatbaar. Volgens Jan Brokken is een ‘roman’ in de eerste plaats
een kwestie van vorm (zie de twee interviews die ik hem afnam, hier en hier).
Maar de meeste mensen denken bij ‘roman’ aan: ‘verzonnen’. Feitelijk voldoet Weg uit de USSR dan aan de definitie: in
zijn reconstructie geeft Turashvili de woorden en gedachten van de kapers weer
en besteedt hij pagina na pagina aan verhoren, die volgens mij niet bewaard
zijn gebleven. Dat is allemaal ontsproten aan zijn verbeeldingskracht.
Toch ben ik geneigd dit boek op te bergen in de kast
geschiedenis, bij ‘Rusland/Oost-Europa’ – zoals ook veel werk van Jan Brokken
niet bij ‘fictie’ staat. Dat komt door de zakelijke toon van de auteur, die
doet vergeten dat hij niet bij de gebeurtenissen aanwezig was. Hoewel de auteur
betrokken is en in niet mis te verstande woorden de houding van de machthebbers
veroordeelt, kruipt hij niet diep in het hoofd van de kapers. Veel eerder
poseert hij als een journalistiek onderzoeker. De presentatie van uitgeverij
Cossee onderstreept dit: Weg uit de USSR
bevat een voorwoord dat wijst op de historische achtergrond, en achterin fotokatern
met portretten van de kapers.
Opmerkelijk genoeg vind ik dat teleurstellend. Ik was
geroerd, zoals altijd als ik lees over een machtige staat die zijn weerloze
slachtoffers vermorzelt, en toch denk ik: was het maar een echte roman – wat
dat ook moge betekenen. Of was het maar echte literaire non-fictie – hoe je dát
genre ook definieert. Kennelijk zie ik een vermenging van genres als
minderwaardig. Dat zal wel mijn bekrompen geest zijn.
Zie ook:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten