Christiaan Weijts is een ouderwetse, romantische vakman. Die
conclusie dringt zich op na lezing van Achternamiddagen,
zijn bundel teksten over lezen en schrijven.
Een achternamiddag is een onverwacht vrijgekomen moment, als
het echte werk is gedaan en je opeens tijd hebt om bij te praten met een
collega, uit te puffen met een glas bier of nog snel wat extra werk te
verzetten waar je nooit op had gerekend. Dat Christiaan Weijts zijn bundel
columns en essays over lezen en schrijven Achternamiddagen
heeft genoemd, geeft dus aan dat hij ze in de eerste plaats als voetnoten bij
zijn romans beschouwt. Korte beschouwingen die hij heeft genoteerd zonder er
meer denkwerk aan te besteden dan nodig was.
Die indruk kan bedrieglijk zijn. Weijts heeft wel degelijk
zijn best gedaan op deze teksten. De bespiegelingen hadden niet misstaan in
zijn zeer essayistische romans. Zo diepgravend en verrassend zijn ze wel. Ook
heeft hij ze in een zinvol verband geplaatst. Alle teksten zijn zorgvuldig in
drie afdelingen ondergebracht: schrijven, lezen en gelezen worden. Deze
afdelingen worden doorsneden door een 'zelfportret in alfabet': een eclectisch
geheel van autobiografische herinneringen, observaties en mini-essays,
afwisselend gespreven vanuit een ik-, jij- en hij-perspectief.
Het eerste dat opvalt is de vakman die Weijts wil zijn. Een
schrijver moet zijn lezers verbluft achterlaten, omdat hij zijn mechanieken en trucks
vakkundig heeft weggewerkt achter een glanzend plot. Hij dient hen vanaf de
eerste pagina 'toeschouwer' te maken – hem 'dwars door de letters heen een
wereld [doen] binnentuimelen'. En hij gebruikt daarvoor taal die de lezers de
illusie geven 'dat hij het zelf ook had gekund, en dat jij per ongeluk net wat
eerder was'. Maar wel met zwier. Van 'taalanorexia' moet Weijts niets hebben.
Het helderst komt Weijts verlangen om een toegewijd
ambachtsman te zijn, tot uiting in een column die helemaal niet over schrijven
gaat maar niet voor niets bij deze afdeling is ondergebracht. In drie pagina's
vertelt hij dat hij ooit, in haast, in een op dit uur nog verlaten trattoria in
Venetië om een spaghetti vongole vraagt. Ook al staat het niet op de kaart, de
kok doet voor hem zijn uiterste best – alsof het de lekkerste maaltijd van de
dag moet zijn. Dát is schrijven: ongeacht wat het oplevert, proberen met
plezier en smaak de lezers een opperst genot bieden.
Tegelijkertijd gaat dit vakmanschap gepaard met een
onverbloemd romantisch verlan-gen naar een ouderwets schrijverschap.
Schrijfcursussen? Daar gelooft Weijts niet in: alleen door te lezen kan een
schrijver het ambacht onder de knie krijgen. Door Bourdieu geïnspireerde
exegeten die het meer om de context van het meesterwerk gaat dan het
meesterwerk zelf? Zonde dat die de leerstoelen moderne letterkunde bezetten.
Het verdwijnen van het handschrift? Het schokt Weijts dat zelfs
zelfmoordbriefjes digitaal worden. Of literaire tijdschriften? Die ondergang
moet voorkomen worden.
Het liefst ziet Weijts dat de zegeningen van de moderne tijd
zich tégen de moderne technieken keren. Op zoek naar een hotelkamer in Rome, zo
schrijft hij, ontdekt hij dat je online nergens op kunt vertrouwen. Niet op de
beschrijvingen van een riant ontbijtbuffet of de charmante, authentieke wijk.
En niet op de onafhankelijke beoordelingen van eerdere bezoekers, die kunnen
zijn geschreven door de hotelier zelf. Conclusie: 'Ik leg mij erbij neer en
accepteer dat reizen weer het ongewisse avontuur is dat het was in de tijd van
Goethe', besluit hij vergenoegd.
Dat hoeft niet in de weg te zitten – zolang Weijts zijn
pretenties waarmaakt en eersteklas, met zwier geschreven vakwerk aflevert. Dat
doet hij in Achternamiddagen. Hoewel
er al veel soortgelijke boeken over lezen en schrijven bestaan, laat Weijts
zijn lezers regelmatig opveren. Zelfs in de oudbakken redenering (zoals de
auteur overigens toegeeft) dat een schrijver het sterkst verrast als hij de
lezer het gevoel geeft dat hij het zelf zo had kunnen formuleren, schrijft
Weijts het zó op dat het is alsof je een schrijver het voor het eerst ziet
uitleggen.
(Eerder gepubliceerd op Knack.be)
Zie ook:
- Euforie
Geen opmerkingen:
Een reactie posten