Walging? Minachting? Die emoties voelden
de proeflezers van Arnon Grunbergs bij het lezen van zijn novelle Het
bestand. Ik werd er juist gelukkig van.
Arnon Grunbergs
vaste uitgever Nijgh & van Ditmar zal zelden zo'n effectief marketinginstrument
hebben gehad. Sinds eind oktober lieten 350 proeflezers hun hersenactiviteit
meten terwijl ze een uur lazen in Het bestand. De vijf emoties die de lezers
na afloop zeiden meer te voelen dan in het begin waren (in volgorde van
grootste stijging): walging, minachting, bedroefdheid, boosheid en
meevoelendheid. Als zo'n grote groep mensen dat zeggen, wie kan zijn
nieuwsgierigheid naar de inhoud van het 172 pagina's tellend verhaal dan
bedwingen?
Het zijn
allemaal negatieve gevoelens, gaf neuroloog Ysbrand van der Werf van het VUmc
en het Nederlands Herseninstituut maandagmiddag toe tijdens de presentatie van
Het bestand. Met uitzondering van meevoelendheid. Daartegenover stonden vier
emoties die significant daalden tijdens het lezen: tevredenheid, hoop, interesse
en gevoelens van veiligheid. Maar dat zegt niets over de kwaliteit van het boek,
haastte hij daaraan toe te voegen. Een boek kan ook heel goed zijn juist omdat
het sterke emoties oproept.
Zelf werd ik
vooral gelukkig toen ik mij begin december als proeflezer nummer 88 meldde in
het Grunberglab, die deel uit maakte van de aan de schrijver gewijde
tentoonstelling in Amsterdam. Aanvankelijk moest ik wennen aan de setting:
tientallen snoertjes aan mijn lijf, een camera recht op mijn gezicht, bezoekers
aan de expositie die mij konden zien. Ik had meer moeite dan gebruikelijk om in
het verhaal te komen. Ook de gedachten aan de uitgebreide vragenlijsten die ik
had moeten invullen, leidde me af.
Maar toen ik
kennismaakte met Lilian en al snel de scène las waarin een groep hackers wraak
neemt op de leraar die haar had misbruikt... Geen walging of minachting dus,
maar geluk. Ik vond Het bestand goed. De sterke typeringen met
treffende, wrange details. De scherpe terzijdes. De voor de huidige Grunberg zo
kenmerkende maatschappelijk relevantie. Het zit er allemaal in. En goed
gedoseerd ook. Grunberg bouwde mooi de spanning op, waardoor ik – op een
kleine, ietwat langdradige passage na – voortdurend dóór wilde lezen.
De enige negatieve emotie die ik voelde, was teleurstelling.
Toen het uur om was. In het Word-document waarop Het bestand mij was gepresenteerd
telde het 118 pagina's. Ik was nog maar tot pagina 41 gekomen. Op dat moment
moest ik nog bijna drie maanden wachten tot de novelle zou verschijnen. Eén
proefpersoon, begreep ik, was erin geslaagd om de volledige tekst in de korte
tijd had gelezen. Toch was ik blij dat ik dat niet had geprobeerd. Waarom zou
ik mezelf ieder leesplezier misgunnen door te snel te lezen? Dan maar wachten
tot de officiële verschijning vandaag.
Ik was in ieder geval niet de enige die sterk van de
meerderheid afwijkende gevoelens had, vertelde onderzoeker Van der Werf. Op
alle geselecteerde passages liepen de gerapporteerde emoties juist sterk uiteen.
Hij was daar blij mee: zo kan hij de emoties koppelen aan de geregistreerde
hersenactiviteit. Hebben lezers die walging voelden misschien de minste
activiteit? Vertonen lezers die gelukkig werden in een ander deel van hun
hersenen activiteit? Zondag was de laatste testdag, het Herseninstituut gaat
zich nu zetten aan de analyse van de gegevens.
Ook was het zonneklaar dat de lezers meer emotie voelden dan
de schrijver. Grunberg was in november 2013 aan dezelfde snoertjes vastgeketend
als zijn lezers – maar de wekenlange metingen hadden geen merkbaar resultaat
opgeleverd. Hij was geconcentreerd bezig de woorden op de juiste plaats te
krijgen om het gewenste effect te krijgen. Eventuele gevoelens – vreugde om de
vondsten, deernis om het lot van zijn personages – had hij waarschijnlijk gehad
op die onmogelijk van tevoren te voorspellen momenten dat hij het verhaal
bedacht.
Aan het slot
van de presentatie las de actrice Halina Reijn de passage voor die de meeste
emotie had opgeroepen. Over de aard van de emotie werd niets onthuld, maar dát
hij gevoelens losmaakte was begrijpelijk. In het fragment ontdekt Lilian dat ze,
ondanks haar opgelopen mensenallergie, verliefd is op Seb. Dat had iets
on-Grunbergachtig ontroerends. Maar Seb had duidelijk een tik van de molen
gehad: hij was ervan over-tuigd dat er camera's in zijn kat waren geïnstalleerd
om hem te bespioneren. Regelmatig was er gegrinnik te horen.
Zo bleek eens
te meer: minachting, woede of boosheid zijn zeker niet de enige emoties die de
nieuwe Grunberg oproept. Lees de novelle en onderzoek het bij uzelf.
(Eerder gepubliceerd op Knack.be, 24 feb)
Zie ook:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten