Over smaak valt inderdaad niet te twisten. Maar niemand kan
zich ooit beroepen op zijn smaak om de kwaliteit van een boek te beoordelen.
Wie een ander wil overtuigen om een roman te lezen of te laten liggen, zal met
goede literaire argumenten moeten komen.
Joost Nijsen zit al meer dan 35 jaar in het uitgeefvak. Hij
zou er niet van op moeten kijken dat NRC
Handelsblad vier ballen en de Volkskrant twee sterren gaf aan Lieve van Ronald Giphart. De ene recensent oordeelt nu eenmaal anders dan de andere. Toch schoot
de uitgever van deze roman in zijn wiek toen hij de negatieve recensie onder
ogen kreeg. Hier werd een boek niet langs een literaire meetlat gelegd, hier
oordeelde de critica uitsluitend op basis van smaak.
De recensente keurt Gipharts nieuwste roman af, aldus
Nijsen, omdat ze een hekel heeft aan het archetype waarvan de hoofdpersoon in Lieve een representant is.
'Is dit anders dan een criticus die Oblomov van
Gontsjarov afkraakt omdat de hoofdpersoon lui en lamlendig is? Lolita [van
Vladimir Nabokov] bij het vuil zet omdat Humbert Humbert een pedofiel is? American
Psycho [van Bret Easton Ellis] kraakt omdat Patrick Bateman een
psychopathische neuroot is?' zo schreef hij op de site van uitgeverij Podium.
Wat is dat eigenlijk: smaak? En waarom is het niet genoeg om
een boek uitsluitend op smaak te beoordelen?
Smaak is persoonlijk. De ene lezer houdt van politieke
romans, de ander niet. De ene lezer prefereert een open einde, de ander wil per
se weten hoe het met de personages afloopt. De ene lezer vindt het prettig om
een toneeltekst te lezen, de ander raakt de kluts kwijt als hij de tekst niet
als voorstelling ziet. Enzovoorts. Smaak kan ook veranderen. Wie te veel romans
over de oorlog heeft gelezen, denkt bij het volgende onderduik- en
verzetsverhaal meteen: get, nee.
Lange tijd bestond er een goede en een slechte smaak.
Homerus, Joyce en Mulisch vielen onder goed. Streekromans, thrillers en Kluun
waren slecht. In dit tijdperk waarin een elite juist sterk gewantrouwd wordt, hoor
je dat nog zelden. Het verschil tussen goede en slechte smaak is ontmaskerd als
een manier om social onderscheid te maken. Een voorbeeld: Streekromans waren
begin twintigste eeuw een geaccepteerd literair genre, maar kregen een negatief
imago omdat te veel gewone lezers ze lazen.
Toch is het nog steeds niet genoeg om een literaire discussie
te beëindigen met de dooddoener dat er over smaak niet valt te twisten. Je kunt
weliswaar zeggen dat je liever Kluun dan Mulisch leest. Dat is smaak. Maar dat laat
de vraag onbeantwoord: wáárom vind je Kluuns Komt een vrouw bij de dokter zo geslaagd? Hoe verklaar je dat er
van deze megaseller meer dan een miljoen exemplaren zijn verkocht en van
honderden andere kankergeschiedenissen niet?
Niemand kan op basis van zijn individuele smaak alleen een
ander overtuigen van de kracht van een boek. Er zijn altijd argumenten nodig.
Literaire argumenten. Bijvoorbeeld: de manier waarop Mulisch de dobbelsteen als
motief inzet om antwoord te geven op de schuldvraag in De aanslag, geeft het spannende verhaal zo'n thematische diepte. Of:
omdat Kluun zijn hoofdpersoon zo onsympathiek maakt, weiger je mee te gaan in
de tragiek van zijn vrouw, maar als hij toch kiest voor de liefde, komt die
tragiek des te harder aan. Dát maakt zijn roman zo effectief.
Je kunt alleen op iemands smaak afgaan als je die heel goed
kent. Als je partner zegt dat een roman grappig is, kun je inschatten of je het
daarmee eens zult zijn. Als een onbekende in de trein hetzelfde zegt, wil je
eerst weten waarom. Pas wanneer die uitlegt dat de humor schuilt in de
woordgrappen en taalvondsten, bot leedvermaak om minderheidsgroepen of om de
kolderieke situaties, kun je verleid worden het boek te gaan lezen. Of het aan jouw
eigen smaakvoorkeuren zal beantwoorden.
In een ideale leesclub doen de leden dan ook alsof ze elkaar
nooit eerder hebben ontmoet. Dat garandeert de beste, inhoudelijkste
discussies.
Terug naar Lieve.
Heeft Nijsen gelijk in zijn oordeel over de recensie in de Volkskrant? Het antwoord daarop is: ja. De recensente betoogt
weinig meer dan dat de archetypische hoofdpersoon niet overtuigt. Zonder veel argumentatie,
dus waarom? In NRC Handelsblad gaat
het over het sterke plot, de slimme montage van een
machtsspel-met-verrassende-wending, de invulling van het thema, de diepere laag
waarop je Lieve kan lezen, de stijl.
Zo kun je tenminste oordelen of de nieuwe Giphart – of hij je smaak is of niet
– de moeite van het proberen waard is.
(Eerder gepubliceerd in De Boekensalon, dec 2016)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten