Een titel moet natuurlijk aanspreken, verrassen en intrigeren. Toch
is te veel originaliteit ook niet goed, omdat de titel al gauw te gekunsteld
klinkt. En het de verkoopkansen belemmert. Wie de juiste mix zoekt, houdt het
idee van Herman Brusselmans in zijn achterhoofd.
Bijna iedere Angelsaksische recensent begon erover toen begin vorig
jaar de nieuwe roman van Julian Barnes verscheen. The Noise of Time (in het Nederlands vertaald als Het tumult van de tijd) had dezelfde
titel als de autobiografie van de Russische dichter Osip Mandelstam, die in
1923 was verschenen. Barnes wist het wel, vertelde hij tijdens een interview
ter gelegenheid van de lancering van de vertaling, maar had het bewust laten
passeren.
'De roman gaat over de eeuwige muziek, die blijft klinken als het rumoer
van de tijd is verstomd', aldus de Britse romancier. 'Toen ik daar een goede
titel voor had gevonden, controleerde ik of die al was gebruikt. Ja dus. Maar
hij was te goed. Toen dacht ik: het moet maar, Mandelstamm heeft hem lang
genoeg gehad. En dan nog. Mijn vorige roman wilde ik Talking it over noemen. Toen die al bleek gebruikt, maakte ik er Sense of an Ending van. Die was óók al
gebruikt. Zo blijf je aan de gang.'
Het ligt voor de hand dat een schrijver een unieke titel voor zijn
roman bedenkt. Een titel die aanspreekt, verrast, intrigeert – en tegelijk de
lading van het boek dekt. Een geslaagde vondst geldt als een kwaliteitskeurmerk
dat prominent op het omslag van het boek wordt gedrukt. Als een schrijver zo'n
briljante titel als Het wonderbaarlijke
vooral met de hond in de nacht kan bedenken, zoals Mark Haddon in 2003, zal
het hele boek waarschijnlijk zeer de moeite waard zijn.
Maar origineel zijn, dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Dat mag
blijken uit de ervaringen van Julian Barnes. Er zijn alleen al in Nederland
miljoenen boeken verschenen. Welke titel is nog nooit gebruikt? De aanslag is bijvoorbeeld niet alleen
een roman van Harry Mulisch (1982), maar ook een thriller van David Baldacci (2013),
een strip van Daniel Bardet en François Dermaut (1988), en een prozaschets van
Stijn Streuvels (1917).
Voor Barnes maakt het weinig uit. Hij is beroemd genoeg om zijn
lezers toch te bereiken. Hetzelfde geldt voor Harry Mulisch en David Baldacci,
die bovendien andere typen lezers bedienen. Maar een beginnend auteur als
Thomas Heerma van Voss? Hij noemde zijn verhalenbundel in 2014 De derde persoon. Dan is het toch lastig
dat googlen op die titel snel leidt naar de gelijknamige thriller van René
Appel (of de gedichtenbundels van Hans Killian en Bert Schierbeek).
Aan de andere kant kan een titel ook niet te origineel zijn. Een
titel als De kunst van het rijden in de
regen van Garth Stein (2008) lijkt erg op die van Mark Haddon maar komt
door het ritme van de woorden toch gekunsteld en bedacht over. Dan is het beter
om je roman simpelweg te vernoemen naar je hoofdpersoon of de plaats van
handeling. Dat is vaak origineler dan je denkt. Een titel als Erik-Jan is bijvoorbeeld nog nooit
gebruikt, volgens de database van de Koninklijke Bibliotheek.
Daarbij moet een schrijver ook rekening houden met de
verkooppotentie. Godverdomse dagen op een
godverdomse bol van Dimitri Verhulst (2008) is wel een goede titel, maar
veel boekhandelaren durfden die niet enthousiast aan te prijzen en sommigen
niet eens te verkopen. Om dezelfde reden waagde de Nederlandse uitgever van de
Zuid-Afrikaanse roman Kamphoer van
Francois Smith het niet om deze letterlijk te vertalen. Helaas werd het als Een schuldig leven (2015) geen hit.
Verkooppotentie is ook de reden dat een woord als 'liefde'
voortdurend terugkeert in de titel. Dit jaar alleen al verschenen tientallen,
totaal uiteenlopende boeken als Kroon op
de liefde van Sharon Kendrick, Een
jihad van liefde van Mohamed el Bachiri en David Van Reybrouck, Liefde overwint van Thomas Chalmers, Stad van liefde van Jabik Veenbaas, Liefde van Martin Michael Driessen
enzovoorts. Dan tel ik heruitgaven en uitgaven in eigen beheer niet eens mee.
Aan de andere kant vermijden uitgevers negatieve woorden als 'dood'
en 'sterven'. Al blijkt het eerste woord in de praktijk toch vaker te zijn
gebruikt dan je zou denken, misschien juist door schrijvers die origineel
willen zijn. Denk bijvoorbeeld aan klassiekers als Kroniek van een aangekondigde dood van Gabriel García Márquez, De dood van Ivan Iljitsj van Lev Tolstoj
of – in een heel andere hoek – Harry
Potter en de relieken van de dood van J.K. Rowling.
Wat is dan de beste mengeling van de grootste originaliteit en
maximale verkoopkans? Waarschijnlijk de titel waar Herman Brusselmans al jaren
geleden over fantaseerde: Gefeliciteerd
met uw verjaardag. Iedereen die een boek cadeau wil doen, zal hiernaar
grijpen. Gek genoeg is de titel, blijkens de databank van de KB, nog nooit
gebruikt. Noch in de je-vorm noch in de u-vorm. Je moet dan alleen nog een boek
schrijven dat erbij past, zou Julian Barnes ongetwijfeld zeggen.
(Eerder gepubliceerd in Schrijven Magazine 4, 2017 - aug 2017)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten