Na lange voorbereiding
ging half mei de post-hbo-opleiding Community Librarian van Cubiss van start.
De bibliothecarissen onder de 36 die zijn toegelaten hopen te leren netwerken
op te bouwen en nieuwe diensten van de bibliotheek te introduceren op basis van
samenwerking met maatschappelijke partners en echte kennis over hun behoeften.
Apetrots stonden de
mensen van Cubiss erbij die het allemaal mogelijk hebben gemaakt. Op deze
vrijdag 12 mei was het dan zo ver. De eerste lichting van zestien studenten –
veertien vrouwen, twee mannen – begon in het Tilburgse gebouw van de
Provinciale Ondersteuningsinstelling voor Brabant en Limburg aan de post-hbo-opleiding
Community Librarian. ’s Ochtends hadden ze de eerste van twintig bijeenkomsten
gehad, ’s middags woonden ze de feestelijke opening bij in de vorm van een
gastlezing van bibliotheekprofessor Frank Huysmans. Dat gold gelijk als de
tweede bijeenkomst. De leidinggevenden van alle studenten waren ervoor
uitgenodigd.
Hoogtepunt van de
bijeenkomst was de vertoning van een korte video, nog geen drie minuten lang.
Daarin kondigde David Lankes, wiens gedachtegoed de basis vormt voor de
opleiding, aan in oktober naar Nederland te komen voor een masterclass. De
Amerikaan, professor bibliotheek- en informatiewetenschappen aan de University
of South Carolina, zal dan zelf uitleggen wat hij onder een community librarian
verstaat – een bibliothecaris die niet passief afwacht tot iemand boeken komt
lenen, een cursus komt volgen of een andere dienst komt afnemen, maar die
midden in de maatschappij staat en actief op zoek gaat naar de vraag van zijn
gebruikers. Een netwerker die erop uitgaat om overal in zijn werkgebied de
collectie van nut te laten zijn.
Of
zoals Cubiss de vier hoofdtaken van een community librarian in de folder van de
opleiding omschrijft: een communitybuilder, een kennisdeler, een communicator
en een co-creator. De communitybuilder volgt trends en maatschappelijke
ontwikkelingen en maakt hier onderdeel van uit. De kennisdeler zorgt op pro-actieve
wijze voor positionering, promotie en presentatie van de producten en diensten
van de bibliotheek. De communicator
wisselt, via passende media, relevante informatie uit met het team en met het
netwerk. En de co-creator creëert, in samenhang en in samenwerking met en voor
zijn omgeving, kennis, inzichten of ontwikkelingen die niet van tevoren bedacht
zijn.
Er
was een lang traject aan deze start vooraf gegaan. Het begon bij een verzoek
van de directeuren in het Brabantse Bibliotheeknetwerk. Er waren recent
relatief veel jonge mensen in de branche aan het werk gegaan. Ze waren
hoogopgeleid en netwerkvaardig en daarom echte aanwinsten voor de bibliotheek,
maar ze misten kennis over de bibliotheeksector. Kon Cubiss geen opleiding voor
hen opzetten? En dan het liefst een opleiding tot community librarian – omdat
de bibliotheken die allemaal in de transitie zitten van klassieke bibliotheek
naar maatschappelijke bibliotheek zaten te springen om mensen die deze nieuwe
functie kunnen vervullen.
Vanwege
het eerste criterium heeft Cubiss een leeftijdsgrens aan de opleiding gesteld:
36 jaar. 'Maar er is veel belangstelling voor de opleiding', vertelt
projectleider Marieke Hezemans van Bieb Lab Brabant. 'Het is misschien zelfs
het product van Cubiss waar we de meeste vragen ooit over hebben gekregen.
Zelfs internationaal is er belangstelling voor. Ik ga er in augustus over
vertellen op het IFLA-congres in Polen. Want al wordt er veel over de community
library gesproken, er zijn nog weinig mensen die daadwerkelijk deze rol in de
bibliotheek vervullen. Toen we voor onze longread (zie kader) op zoek gingen
naar voorbeelden in Nederland, waren ze best moeilijk om te vinden.'
Cubiss
kreeg subsidie van de provincie Brabant en een innovatiesubsidie van de KB. De
organisatie koos Avans+ uit als opleider. Hezemans: 'We wilden graag een goede
partij aan ons verbinden én de opleiding accrediteren, zodat we studenten echt
een goed aanbod konden doen. Nu is het een echte hbo-plus-opleiding die goed
staat op je CV. Je investeert echt in je eigen kwaliteiten en je inzetbaarheid.
Accrediteren was een heel proces, waarvoor we onder andere een
werkveldadviesraad moesten hebben. Daar zitten de bibliotheken Midden-Brabant,
NOBB, Breda en Theek5 in. Zij fungeren als klankbordgroep met wie samen een
beroepsprofiel hebben opgesteld, waarin haarfijn wordt uitgelegd waarvoor wij
opleiden.'
Al
deze moeite is niet voor niets: Cubiss wil – ook vanwege de brede
belangstelling in het veld voor de nieuwe bibliotheekfunctie – de opleiding
vaker aanbieden. Om te beginnen laat Cubiss al in november een tweede groep
starten, waarvoor geen leeftijdsgrens is gesteld. De inschrijving daarvoor is
inmiddels geopend. Op termijn wil de organisatie graag de opleiding ook in
andere provincies aanbieden 'We hebben
in eerste instantie in ons eigen werkgebied geworven', zegt Hezemans. 'Pas
daarna kwamen mensen buiten de provincie in aanmerking. Nu komen er vijf
studenten uit plaatsen als Nijmegen, Dordrecht en zelfs Winschoten.'
De
studenten volgen vier modules van vijf dagdelen (van negen uur 's ochtends tot
twee uur 's middags) verspreid over anderhalf jaar. De modules zijn: 1.
Communitybuilden en netwerken, 2. Markt- en omgevingsonderzoek, 3.
Ondernemendheid en projectmatig werken, en 4. Co-creëren van kennis. Iedere
module eindigt met een afgerond eindproduct die nauw op elkaar aansluiten.
Anders gezegd: de opleiding begint met het daadwerkelijk opbouwen van een
community in het eigen werkgebied en eindigt met het uitvoeren van projecten
voor deze community. 'Onderweg krijgen ze de handvatten aangereikt waarmee ze een complexe community
kunnen onderhouden,' aldus Hezemans.
Huysmans toonde zich
blij met de nieuwe opleiding. Reden: de bibliotheekopleiding is verdwenen in
een almaar breder wordende informatie-opleiding. Dat gebeurt op het hbo maar
ook op universitair niveau. Zo gaan bij zijn werkgever de Universiteit van
Amsterdam bestaande studies informatie- en archiefweten-schappen op in het
brede information studies. In het licht van afnemende studentenaantallen noemt
hij dat een onvermijdelijke 'ontspecialisering'. De post-hbo-opleiding van
Cubiss is in dat licht de enige opleiding die specifiek opleidt voor de
(openbare) bibliotheek. 'En nog wel een geaccrediteerde opleiding. Dat geeft
een kwaliteitsstempel, waarmee afgestudeerden voor de dag kunnen komen.'
Huysmans was – een jaar
of tien geleden inmiddels – nota bene aanwezig bij de conceptie van het idee
van de community librarian, vertelde hij. Hij woonde een bibliotheekcongres in
Zweden bij waar Lankes en een andere Amerikaanse professor opeens genoeg hadden
van het getheoretiseer over het bibliotheekwerk. Schoten de bibliothecarissen
op de werkvloer daar iets mee op? De digitaliseringsgolf won inmiddels al enige
tijd almaar aan kracht. Dat betekende dat de wereld bibliotheken nodig heeft om
met een totaal veranderende maatschappij om te gaan. En dus moesten
bibliotheekwetenschappers zich toeleggen op het opleiden van de bibliothecaris
van morgen.
Lankes schreef daar een
aantal boeken over: The Atlas of New Librarianship
(2011) en Expect More: Demanding Better
Libraries for Today's Complex World (2012). De eerste heeft een hoog
theoretisch gehalte en is daarom door lang niet zoveel mensen gelezen als je
door de invloed ervan zou denken. Dat merkte ook teamleider bibliotheekinnovatie
Astrid Kraal van Cubiss die in de voorbereidingsfase van de opleiding aan
iedereen in Nederland vroeg wie het heeft gelezen, zo zei ze eerder deze
middag. In het tweede boek schrijft Lankes dan ook een meer pamflettistisch
betoog gericht op subsidiegevers en gebruikers wat zij van een bibliotheek van
de 21e eeuw mogen verwachten.
Volgens Huysmans put
Lankes veel uit de communicatiewetenschap. 'Hoe gaan mensen om informatie. In
een gesprek tussen dokter en patiënt, dus tussen specialist en leek, gaat het
vaak fundamenteel fout. Beter is als de dokter denkt vanuit het perspectief van
de leek, zodat hij diens vragen – waarvan hij vaak niet eens weet dat hij die
heeft – echt kan beantwoorden. Dat is ook de taak van de community librarian: leer
het perspectief van de klant kennen. Zodat je niet zegt: daar staan de boeken
over het onderwerp waar u naar informeert. Nee, zodat je in gesprek gaat om
zijn echte vraag te leren kennen en hem echt te helpen. Het is kenniscreatie
door conversatie. Het gesprek staat centraal, zorg dat dat op gang komt.'
Na afloop van Huysmans'
lezing was het moment daar om het glas te heffen op de opleiding. Maar niet
voordat studenten en hun leidinggevenden op papier vastlegden wat zij
verwachten te kunnen aan het einde van de opleiding. Deze beloften gingen in
een dichtgeplakte envelop en zullen pas bij de diploma-uitreiking worden
opengemaakt. Op deze manier zal tegen die tijd in één klap duidelijk worden of
de opleiding de hoop en verwachtingen van student én leidinggevende heeft
waargemaakt. Twee van de studenten die de pen ter hand namen waren Suzan van
Langen (Bibliotheek de Lage Beemden) en Jeroen Bouland (Biblionet Groningen).
'Wij zien de
veranderende rol van de bibliotheek', verklaart Van Langen waarom zij zich
heeft aangemeld. De manager vestigingen en programmering is – 'omdat we een
vrij kleine organisatie zijn' – ook verantwoordelijk voor het netwerken en
samenwerken. 'Naast uitlenen steken we in op ontwikkeling en ontmoeting. De
opleiding past in die transitie. Voor mij persoonlijk kan het helpen de
vaardigheden te ontwikkelen die daarbij nodig zijn: het midden in de
maatschappij zijn, het pakken van je rol die daarbij hoort, het zorgen dat veel
contacten jóú weten te vinden omdat je continu uitstraalt dat wij er niet meer
alleen voor het uitlenen zijn.'
Uit de zes
kerncompetenties die een community librarian volgens de folder van Cubiss moet
hebben – bronnenkennis, omgevingsbewuste en ondernemende houding, vermogen tot
co-creëren, lerend vermogen, communicatief en netwerkvaardig, en plannen en
organiseren – leidt ze af dat de opleiding aan de verwachtingen zal voldoen.
'Prettig is dat de opleiding het hele traject volgt: van het aangaan tot
contacten tot het daadwerkelijk maken en uitvoeren van een projectplan. Je
krijgt praktische opdrachten, waarmee je meteen aan de slag kunt. En dat
voortdurend met interessante gastsprekers. Ik vind het fantastisch dat ik een
sessie met Lankes mag meemaken.'
Marly Driessens,
directeur van de Lage Beemden, stemde snel in toen Van Langen voorstelde de
opleiding te volgen. 'Het is een goed initiatief om jonge mensen in de sector
bij elkaar te brengen', zegt ze. 'Suzan brengt al veel energie en gedrevenheid
in de organisatie in, maar hier ontmoet ze allerlei mensen om mee te sparren en
samen te werken. Ook sluit de opleiding aan bij de ontwikkeling van de
bibliotheek, waarin we óók dit soort mensen nodig hebben. Uiteindelijk zal
Suzan met een aantal inhoudelijke projecten aan de slag kunnen. Welke, weten we
nog niet. We hebben nog geen thema gekozen. Taalhuizen, preventie
laaggeletterdheid, het opbouwen van een kennisomgeving. Zoiets zal het worden.'
Jeroen Bouland komt
iedere keer zelfs uit Winschoten afzakken om de opleiding te volgen. Biblionet
Groningen investeert in een hotel zodat de medewerker leesbevordering en informatievaardigheden
van de bibliotheek Oldambt uitgerust de bijeenkomsten kan bijwonen. 'Wij zijn
in transitie van een klassieke bibliotheek naar een bibliotheek met andere
programmalijnen en een stevige positie in de maatschappij. De communityvorming
is daarvan een belangrijk onderdeel', zegt Boulands directe leidinggevende,
teamleider Alian Spelde. 'Ook geloven wij in de persoonlijke ontwikkeling van
medewerkers. Deze opleiding was daarbij een mooie kans.'
De 30-jarige Bouland
vindt het een 'grote eer' dat hij hiervoor is gevraagd. Hij was nog maar in
dienst sinds januari van dit jaar, toen – zo legt hij uit – Biblionet Groningen
zeven jonge mensen in één keer aannam om een spreekwoordelijke frisse wind te
laten waaien. 'Ik ben mede gevraagd omdat wij in Winschoten zijn gevestigd in
het pas vernieuwde cultuurhuis De Klinker. Daar zit de bibliotheek onder één
dak met een theater, de lokale omroep, een filmzaal en een school voor muziek,
dans en theater. Wij willen met hen verbindingen maken. Een community opbouwen.
Het zijn nu veelal kleine organisaties die wel wat proberen maar niet genoeg
slagkracht hebben. Ik zie veel mogelijkheden om in dit mooie gebied iets op te
bouwen. Deze opleiding met de combinatie van theorie en praktijk geeft me die
kans.'
Volgens de jonge
bibliothecaris heeft hij de geschikte eigenschappen om deze droom uit te
voeren. 'Ik moet het hebben van mijn creativiteit en heb niet veel moeite om
contacten te leggen', zegt hij. Daarnaast verwacht hij op de opleiding dingen
te leren waar hij minder goed in is: 'Ideeën op papier zetten bijvoorbeeld. Ik
wil uitvoeren, maar soms is het handiger om eerst te toetsen of het idee wel
goed genoeg is en om een strategie te bepalen.' Tot slot vindt hij de contacten
met zijn medecursisten waardevol. 'Het zijn allemaal jongelui in het biebwerk.
Het zijn gelijkgestemden die, ieder met zijn eigen achtergrond, iets dergelijks
willen als ik.'
Bouland op zijn beurt
moet de geleerde vaardigheden verder verspreiden binnen Biblionet Groningen,
verwacht Spelde. 'Het moet als een olievlek verspreiden binnen de provincie. En
dan bedoel ik niet eens alleen wat hij leert over communityvorming. De
opleiding is heel breed. Wij nemen daarom aan dat hij veel meer waardevols
tegenkomt wat hij kan delen met het netwerk. Jeroen wordt de trekker van een
soort interne opleiding. Al denken we er ook over om binnenkort, als een nieuwe
groep aan de opleiding Community Librarian begint, nog iemand te sturen. Het is
de investering zeker waard – ook omdat de young
potentials die we binnenhalen anders weer snel zijn uitgekeken op de
bibliotheek.'
(Eerder gepubliceerd in Bibliotheekblad)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten