Exit NUR, enter Thema – het boekenvak krijgt nieuw classificatiesysteem (Boekblad)

Exit NUR, enter Thema. Het Nederlandse classificatiesysteem is verouderd nu het aanbod exponentieel is toegenomen. De nieuwe, slimme internationale standaard Thema stelt uitgevers in staat om veel specifieker te classificeren. CB biedt vanaf volgend jaar de mogelijkheid om Thema-codes in te voeren. Donner en Pied à Terre werken er al mee, Bol.com staat in de startblokken.

De roep is de afgelopen jaren harder gaan klinken. Er moeten kinderboeken zijn waarin de hoofdrol is weggelegd voor anderen dan blanke jongens en meisjes die opgroeien in een wereld van Sinterklaas, boerenkool en schaatsen. Ook kinderen met een niet-Westerse achtergrond moeten zichzelf in boeken tegenkomen om plezier in lezen te krijgen, hun plek in de wereld te vinden, en te leren hoe zich daartoe te verhouden. 'Het zijn er misschien niet veel', vertelt Susan Breeuwsma, hoofd platform business development van CB, 'maar die boeken bestaan wél. Het probleem is dan eerder: hoe vind je die boeken?'

Ga maar zoeken op Bol.com, de webwinkel met waarschijnlijk de meest geavanceerde zoekfunctie. De categorie 'kinderboeken & jeugdboeken' geeft op moment van schrijven niet minder dan 829.880 titels. Je kunt specificeren op leeftijd, type boek (prentenboek, zelfleesboek etc.), nieuw verschenen titels, de bestverkochte titels, taal, AVI-niveau, uitvoering (papier of digitaal), verkoopprijs. En een vijftigtal verschillende onderwerpen: van 'actie & avontuur' tot 'western'. Maar of de hoofdpersoon Ghanese roots heeft, het verhaal zich afspeelt in de Bijlmer of ingaat op thema's gerelateerd aan migratie? Nee dus.

'Hier zou het nieuwe internationale classificatiesysteem Thema een geweldige rol kunnen vinden', zegt Breeuwsma. 'Als dat systeem is ingevoerd, kan de consument alle kinderboeken bij elkaar vinden die iets met Ghana, de Bijlmer of migratie als thema hebben. Of verschillende combinaties daarvan.'

Thema is de opvolger van de Nederlandstalige Uniforme Rubrieksindeling (NUR). Hoewel de NUR nog maar in 2002 werd ingevoerd, is het classificatiesysteem verouderd. De voornaamste reden daarvan is de gigantische toename van het aanbod. Boeken blijven als e-boek of, dankzij printing on demand, als fysiek boek in theorie tot in de eeuwigheid leverbaar. Selfpublishing is goedkoop en gemakkelijk geworden. En uitgevers bieden hun titels steeds vaker over de grens aan. Dat vereist een veel verfijnder systeem.

Kijk naar het gigantische aanbod 'kinderboeken & jeugdboeken' op Bol.com. Of – het voorbeeld dat Breeuwsma geeft – het aanbod onder NUR 302: vertaalde literaire roman of novelle. 'In de e-commerce vindt een consument tienduizenden titels. Maar wat weet hij over de onderlinge verschillen? Niets. De NUR wordt ook niet meer onderhouden. De recentste lijst dateert van 2011. Het gremium dat sprak over nieuwe categorieën, komt niet meer bij elkaar. Kijk alleen naar de NUR-codes voor educatie. Je ziet meteen dat de wereld is veranderd, maar de NUR niet.'

Het idee is dat de retail hierdoor verkopen mist. Niet alleen omdat de klant moedeloos om de enorme keuze in zijn webwinkel het erbij laat zitten, maar ook omdat de boekverkoper in de fysieke boekhandel zijn klanten niet optimaal kan bedienen. Bij een zo groot aanbod schiet de titelkennis van iedere medewerker per definitie tekort. Hoeveel gemiste verkopen worden gemist, valt onmogelijk te berekenen. Maar indirect kan Breeuwsma wel aantonen hoe belangrijk vindbaarheid is.

'De data scientists van CB proberen, in het kader van een ander project, de levenscyclus van een boek te voorspellen. Ze hebben daarom eerst grafieken van de levenscyclus van eerder verschenen boeken in verschillende clusters weergegeven. In alle grafieken die ik onder ogen heb gekregen, van welk cluster boeken ook, zie je de verkoop al na twee weken inzakken. Ofwel: de periode waarin een boek het moet doen, is extreem kort. Voor de meeste boeken te kort om de kosten terug te verdienen. Tegen de achtergrond van een markt die slechts licht stijgt, moeten uitgevers alles doen om ook meer te verkopen uit de longtail. Daarvoor dient de vindbaarheid optimaal te zijn.'

Thema is bedacht door Editeur, een standaardenorganisatie voor de boekenbranche die meewerkte aan de ontwikkeling van ePub en het digitale communicatieprotocol Onix beheert. De basis van Thema is het Engelse classificatiesysteem BIC. Daar werd steeds een land aan toegevoegd, waarbij ieder land lokaal relevante categorieën aan kon dragen, die vervolgens in alle aangesloten talen zijn vertaald. Versie 1.0 uit eind 2013 was al beschikbaar in meerdere talen, de recentste versie 1.3 van april dit jaar bestaat in 15 talen, waaronder Arabisch, Deens, Frans, Duits, Hongaars en Italiaans.

Thema bestaat uit drie delen: een onderwerp, een qualifier en een nationale extensie. Het onderwerp is vergelijkbaar met de huidige NUR. F is dan 'fictie', FL 'science fiction' en FLR voor 'militaire science fiction'. Een qualifier is nog het best te vergelijken met een trefwoord die je aan het onderwerp toevoegt. Er zijn zes soorten qualifiers: locatie, taal, periode, educatief doel, interesse (zoals vakantie of een bepaald feest) en stijl. Zo wordt FL+1DDN science fiction die zich in Nederland afspeelt. En als je daar een nationale extensie aan toevoegt kun je dat specificeren tot wáár in Nederland. Ook typische Nederlandse dingen als Sinterklaas en Elfstedentocht krijgen een nationale extensie.

De kracht van Thema zit hem in de combinatie van 2970 onderwerpen en qualifiers. Er zijn 3016 plaats-, 278 taal-, 211 periode-, 369 educatief doel-, 126 interesse- en 174 stijl-qualifiers. Dat betekent dat er zonder nationale extensies in theorie circa vier triljoen (!) aparte categorieën mogelijk zijn. Daar kun je interessante dingen mee doen. Denk aan een boekhandel of bibliotheek die, inspelend op de actualiteit, een thematafel wil maken. Ook met een assortiment van tienduizenden verschillende titels heb je in een handomdraai een overzicht van alle aanwezige titels die te maken hebben met vlinders, Thailand of badminton. Of denk aan Gfk, die bij zijn bestsellerlijsten gebruik maakt van de NUR-codes. Ook die lijsten kunnen veel specifieker worden.

Nederland haakt – behoudens enkele uitzonderingen (zie de komende dagen) – relatief laat aan op Thema. Dat komt deels omdat er geen NUR-werkgroep meer was. Op verzoek van een aantal retailers en uitgeverijen heeft CB de trekkende rol gepakt. De uitgevers waren echter verantwoordelijk voor de vertaling. Inmiddels heeft de Groep Algemene Uitgevers (GUA) de onderwerpen en qualifiers in het Nederlands vertaald en overgedragen ter controle aan MVW (Media voor Vak en Wetenschap). 'Vertalen is moeilijker dan het lijkt. Neem het recht: daar gaat het om zulke specifieke, Nederlandse vaktermen.'

Maar: het moment van introductie is nabij. De vertaling is bijna af. CB begint daarop in het eerste kwartaal van volgend jaar met de bouw van de benodigde software. Thema komt dan beschikbaar via CB Online, Onix en mijnisbn.nl. Uitgevers zullen ook via een nieuw te ontwikkelen tool geholpen worden de meest geschikte Thema-coderingen voor hun uitgaven te kiezen. 'Vervolgens moeten uitgevers en retailers – op een voor hun opportuun moment – hun ERP-systemen aanpassen', vertelt Breeuwsma.

En dan is het zaak dat Thema daadwerkelijk gebruikt gaat worden. Dat valt blijkens ervaringen uit andere landen niet mee. Overal worstelen lokale organisaties om Thema van de grond te krijgen. 'Ik begrijp dat wel. Redacteuren zitten niet te wachten op nog meer werk. Daarom werken we aan die tool om het de uitgeverijen zo makkelijk mogelijk te maken. We zijn inmiddels gestart met een proof of concept om te onderzoeken hoe dit het beste kan werken voor uitgevers. Ook boekhandels zullen moeten nadenken hoe ze via hun systemen de voordelen van Thema kunnen benutten en titels echt goed vindbaar kunnen maken.'

Toch lijkt de doorbraak van Thema onafwendbaar. Grote partijen als Amazon werken er al mee. Ook Apple is gestart met het gebruik voor hun iBookstore. Voorlopig alleen met het eerste deel van Thema: het onderwerp. Uitgevers zullen uiteindelijk moeten volgen om hun uitgaven in deze winkels te kunnen verkopen. En dan verspreidt het gebruik zich vanzelf wereldwijd over het hele boekenvak. 'Overigens zullen de NUR en de BISAC voorlopig nog niet van het toneel verdwijnen', zegt Breeuwsma. 'Beide zullen nog geruime tijd parallel aan Thema gebruikt worden, tot ze echt niet meer nodig zijn.'

(Gepubliceerd in Boekblad magazine, nov 2018)