Een klein half jaar is Standaard Uitgeverij inmiddels zelfstandig. Met een fris optimisme dat de algemeen directeur Jeroen Overstijns eigen is, werkt het Vlaamse bedrijf gestaag een nieuwe strategie uit – om stap voor stap één heldere lijn in de waaier van activiteiten te krijgen.
Lange tijd was Jeroen Overstijns als literair criticus een van de bekendste namen in het Vlaamse boekenwereldje. Een jaar of vijftien besprak hij achtereenvolgens Nederlandstalige en Angelsaksische literatuur, een deel van die periode was hij ook chef van de boekenbijlage van De Standaard. Minder bekend was dat hij boeken besprak in zijn vrije tijd. Het was een bijbaan. Met uitzondering van zijn jaren bij de krant maakte hij carrière in het uitgeven voor juridische en financiële professionals.
Droomde u er als criticus van eens een algemene uitgeverij te leiden?
'Nee. Dingen overkomen mij. Als je er hard aan trekt om ergens te komen, merk je dat de realiteit meestal wispelturig is en die je een andere kant op duwt. Ik werkte bij de business-to-businessuitgeverij. WPG vroeg mij daarom om Standaard Uitgeverij Professional te leiden. Nadat die was verkocht aan Larcier en ik mee verhuisde, werd ik gevraagd terug te keren om WPG België te leiden. De discussie die uiteindelijk leidde tot verzelfstandiging, speelde nog niet bij mijn terugkeer maar borrelde wel al binnen de organisatie. Dus ook mede-eigenaar worden is een kwestie van een mogelijkheid die zich voordeed.'
Wat vond u destijds van Standaard Uitgeverij?
'Ik heb honderden boeken besproken. Literaire fictie. In die tijd gaf Standaard Uitgeverij die weinig uit, dus ik heb zelden een uitgave van ons besproken. Als onderdeel van WPG vertegenwoordigde het wel fondsen als De Bezige Bij, waar ik veel van besprak. Een erg indrukwekkend fonds. Ook nu. De laatste jaren heeft het een nieuwe adem gevonden. Ze geven veel boeken uit die ik graag lees. Als kind verslond ik wel de strips van Standaard Uitgeverij. Met je spaargeld de nieuwe Kiekeboekopen! Het is geweldig om nu de helden van mijn jeugd uit te geven.'
U kunt natuurlijk ook moeilijk toegeven dat u de thrillers van Standaard Uitgeverij eigenlijk rommel vond.
'Dat vooroordeel is even gemakkelijk als fout. Niet alles wat buiten de smaak van de literaire goegemeente valt, is meteen rommel. Iets is rommel ongeacht het genre of de complexiteit. Of het nu gaat om thrillers of literatuur, het wordt rommel als het slecht wordt gemaakt en uitgegeven. En dat deed en doet Standaard Uitgeverij niet. Neem tv-kok Jeroen Meus die in ons fonds zit. Heel populair, geen literatuur, maar fantastisch goed gemaakt. Of onze imprint Oogappel. Een fonds dat zich breed richt op baby's en peuters, maar opnieuw: heel goed gemaakt. Toegegeven: mijn persoonlijke leestijd gaat vooral naar literatuur, maar ik lees ook thrillers en veel meer non-fictie dan vroeger. En belangrijker: mijn persoonlijke smaak is gelukkig niet leidend bij ons uitgavebeleid.'
Heeft u in uw huidige rol wel baat bij uw ervaring als criticus?
'Misschien voel ik eerder de kwaliteit en het potentieel van een titel. Ik lees ook anders dan de gemiddelde boekenconsument. Maar dat doet er niet veel toe. Mijn uitgevers, die een uitstekende smaak hebben, beoordelen manuscripten, ik niet. Ik voel me er misschien meer bij betrokken dan de gemiddelde manager. Af en toe kan ik dan mijn mond niet houden over bijvoorbeeld een omslag.'
Hoe staat het boek ervoor in Vlaanderen?
'Niet anders dan in Nederland. Volgens de laatste officiële GfK-cijfers – van eind maart – stabiliseert de verkoop. Zelf ben ik geneigd daar optimistisch over te zijn. Er zijn natuurlijk moeilijkheden en mogelijkheden, maar tot mijn verbazing is men in het boekenvak geneigd vooral te praten over de moeilijkheden. Een onterecht doemdenken. Het boek is in een tijd waarin de mogelijkheden om je vrije tijd te vullen groter zijn dan ooit, nog altijd een krachtig economisch en cultureel iets.'
Doemdenken? Als je een uitgever vraagt hoe het met zijn bedrijf gaat, zegt hij áltijd 'goed'.
'Maar in het vak hoor ik vaak veel negativiteit, terwijl ik er absoluut in geloof dat het boek zijn waarde blijft behouden. Je moet alleen durf en creativiteit tonen om dat te laten zien. Dat gaat niet vanzelf, ook voor ons. Wij hebben nog een hele weg te gaan. Het zou saai zijn als dat niet zo was. Ik heb alleen een afkeer van het cynische.'
Geeft u eens een voorbeeld van durf en creativiteit.
'De stripmarkt stabiliseert. Dan kun je zitten kniezen. Maar ik zie het als een heilige plicht en verantwoordelijkheid om de lezer desnoods op een andere manier te bedienen. Daarom hebben wij geïnvesteerd in een pretpark: Comics Station Antwerp, waar wij voor een derde eigenaar van zijn. En dan blijkt dat mensen er graag naartoe gaan. Het is pas een jaar open. Winstgevend is het dus nog niet, maar het is op de goede weg. Tweede voorbeeld. Er kunnen geen populaire familiestrips als Suske & Wiske of FC De Kampioenen meer gelanceerd worden, hoorde je. Wij hebben toch een reeks gemaakt naar aanleiding van de tv-serie De buurtpolitie. Dat bleek de succesvolste lancering in jaren. Ik ben heel arrogant over mijn collega’s, maar je kan niet anders dan bevestigen dat wij daarin gewoon de beste zijn.'
Toch iets over de moeilijkheden. Wat zijn de prangendste?
'Er is een tijdelijke moeilijkheid en een eeuwige moeilijkheid. De tijdelijke is druk op de fysieke verkooppunten. Een uitgever leeft bij de gratie van een divers en breed aanbod aan retailers. Maar door de stagnatie van de boekenmarkt, de afnemende wens van consumenten om door de winkelstraat te struinen, en de opkomst van een performante speler als Bol.com, die sinds kort ook in Vlaanderen een dominante partij is, loopt dat terug. Ik ben blij met Bol.com, want die zijn heel erg goed in hun vak, maar de hele koek mag er niet kleiner door worden.'
Het bezoek aan de boekenbeurs in Antwerpen loopt ook al jaren gestaag terug.
'De organisatie heeft daarom kort geleden de opdracht gekregen daaraan te werken. Maar vergeet niet: het is nog altijd de derde grootste beurs in België en zelfs de tweede grootste in Vlaanderen. En dat voor een product dat nu ook weer niet zó veel economische betekenis heeft. De boekenbeurs blijft een gigantisch evenement waar men in Nederland jaloers op is. Omdat het zo groot is, kunnen wij bijvoorbeeld bij de komende editie een idee voor onze strips uitvoeren dat anders alleen maar een leuk idee was gebleven. Nee, ik zeg nog niet wat.'
Biedt de kort geleden ingevoerde gereglementeerde boekenprijs in Vlaanderen geen soelaas?
'Dat is geen oplossing. Heel eenvoudig: omdat retailers niet meer aan de knop prijs kunnen draaien, is het boek als product voor veel van hen iets minder interessant geworden. Zeker supermarkten, waar lezers komen die heel prijsbewust zijn, kiezen voor andere producten om mee te stunten. Dat wordt niet gecompenseerd door meer verkoop elders. Dat merken niet alleen wij, maar alle Vlaamse uitgevers.'
De wet is toch ook bedoeld om assortimentsboekhandels te steunen. Dus als supermarkten niet meer met boeken stunten: prima.
'Er kan eventueel een klein effect ten gunste van de boekhandel optreden. Zeker. Maar om dan te zeggen: de gereglementeerde boekenprijs is de redding van de boekhandelaar? Nee. Dat zit hem in heel andere dingen: zijn vakkennis, zijn manier van omgaan met klanten, zijn interne organisatie, de beleving die hij biedt in de winkel. Daar komt bij dat in de moeilijke jaren zonder vaste prijs toch al alleen de veerkrachtige boekverkopers – en uitgeverijen trouwens – zijn overgebleven. Wat mij en bijna alle uitgevers betreft moeten we met de minister in overleg over een andere manier om het vak te steunen.'
Zoals met de nu gestarte imagocampagne: vier acties met boekencheques om de consument naar de boekhandel te lokken, waar de overheid 300.000 euro in steekt?
'Dat is natuurlijk ook niet dé zaligmakende oplossing. Die illusie moeten we niet hebben. Maar ik ben er wel erg blij mee, omdat 1) de overheid hiermee wel aangeeft de noden van het boekenvak te begrijpen, en 2) bereid is met ons samen te werken in het opzetten van een gezamenlijke marketingcampagne. Dat is ook erg hoopgevend voor de toekomst.'
Wat moet de boekenmarkt dan wel een boost geven?
'Een beter aanbod. Als iets de markt een impuls kan geven, dan is het betere boeken. Daarom moeten we allemaal werken aan de kwaliteit van onze boeken, nieuwe auteurs blijven vinden, een nieuwe aanpak blijven zoeken om boeken in de markt te zetten. En als je dan een hype hebt van het niveau Harry Potter, Stieg Larsson of Vijftig tinten grijs helpt dat de hele markt naar boven, omdat mensen die niet of weinig lezen dan plots het plezier daarvan ervaren en naar de boekhandel gaan en soms ook iets anders kopen.'
En wat is de eeuwige moeilijkheid die u net noemde?
'Die sluit aan bij wat ik net zei. Het managen van de creativiteit. Het ondersteunen van de auteur bij het in wereld helpen van hun tekeningen en teksten. Twintig jaar geleden kon een uitgeverij nog denken: we drukken het, een kaft erom en klaar. Dat is allang niet meer zo. Dus dat is iedere dag een geweldige uitdaging.'
Want als je het niet goed doet, kiezen auteurs ervoor om het zelf te doen. In Nederland een Paulien Cornelisse, in Vlaanderen een Marnix Peeters en Pieter Aspe. Die laatste zat bij jullie en heeft nu zijn eigen uitgeverij.
'Maar is dat selfpublishing? Het is een geleidende schaal tussen het uitgeven volledig overlaten aan een uitgeverij en alles volledig zelf doen. Vanaf wanneer noemt je het selfpublishing? Er komt een verschrikkelijk complex apparaat bij kijken om een boek op de markt te brengen. Denk alleen al de logistiek en het managen van de voorraad, het afspraken maken met al die verkooppunten, met alle promotiekanalen. Dat willen auteurs niet zelf doen. Waar het om gaat is dat auteurs meer invloed willen hebben op wat met hun boeken gebeurt. Dus als auteurs klagen, moet je met elkaar gaan praten over wat zij willen en hoe we daar het beste aan kunnen beantwoorden. Aspe is daarom niet bij ons weg, we hebben – vertrekkend vanuit het idee dat we elkaar nodig hebben – het alleen anders georganiseerd.'
En hoe managet Standaard Uitgeverij in het algemeen de creativiteit?
'Het is onze missie om helden van hier zichtbaar te maken – en dat als beste te doen. Dat is onze ziel, en onze grootste kwaliteit. In de voorbije jaren wilden we als uitgeverij iets anders zijn, zoals een tv-productiehuis. Maar dat zijn we voorlopig niet. We zijn in eerste plaats een uitgeverij. Daar zijn we naar teruggekeerd. We hebben nu wel een pretpark, maar dat doen we niet zelf. Daar heeft een apart management, met ervaring in die sector.'
Hoe bleek dat de keuze om tv te produceren een verkeerde was?
'Omdat de tv-producties die we maakten niet zo'n succes bleken. Je kunt twisten over de oorzaken ervan, maar een groot succes was het niet. Ondertussen ging veel tijd zitten in deze diversificatie, waardoor de aandacht op de kern verslapte. Niet dat auteurs wegliepen – denk ook aan wat ik net zei – maar intern rees de vraag: wat zijn we nu eigenlijk? Een uitgeverij of een mediabedrijf? En voor de overstap waren we nog niet klaar. Ik snap dat de poging gewaagd is, maar we moeten ook durven zeggen dat we onszelf wat ontkend hebben op die manier, en dat we eerst en vooral goed zijn in boeken, strips en creativiteit. Ook medewerkers hebben helderheid nodig om optimaal te presteren.'
Die duidelijkheid is er nu? Standaard Uitgeverij heeft anders zo'n breed en divers fonds dat je je soms afvraagt: wat is precies het profiel.
'Het bedrijf werkt inderdaad breed, maar wel helder. Wat wij maken zijn in de eerste plaats complexloze, maar ontzettend goed gemaakte uitgaven voor een brede waaier aan doelgroepen: volwassenen en kinderen, boekenlezers en striplezers. Die breedheid is best een uitdaging. De spreidstand dreigt soms te groot te worden. Maar vroeger was het nog breder, toen we nog een b2b-uitgeverij – die ik weliswaar met veel plezier leidde maar feitelijk weinig te maken had met de rest van de business.'
Zit die breedte ook in: voor grote en kleine doelgroepen?
'Echte upmarket titels doen we niet. We hebben geen ambitie om een uitgeverij Polis te zijn. Of om een kunstboekenuitgeverij te starten. Wat we doen is gericht op een breed publiek. Een mooi voorbeeld is het rechtenmanagement voor René Magritte, dat wij ook beheren vanuit onze ambitie om creativiteit in de wereld te zetten. Wij hebben daarom een virtual reality-ervaring gemaakt waar vorig jaar in Knokke zo'n 50.000 mensen een kaartje voor kochten. Dat was ook niet voor de vernissage-elite bedoeld, wat natuurlijk best had gekund.'
Hoe gaan jullie om met de uitdaging om er één lijn in te krijgen?
'Daar kijken we nu rustig naar. Wat we wel al hebben gedaan, is minder titels uitgeven. Na dat jarenlang te hebben getoeterd geven we dit jaar bijna een derde minder uit, om meer aandacht aan ieder project te kunnen geven. De consequentie is dat we vaker nee zeggen auteurs. Dat is niet makkelijk, maar noodzakelijk om je profiel helder te krijgen. Ook willen we onze kwaliteitseisen in sommige gevallen hoger leggen. Dat kon voor sommige titels echt beter, vonden we.'
Helpt het bij die operatie dat Standaard Uitgeverij nu zelfstandig is?
'We kunnen sneller schakelen. Domweg omdat er een niveau minder is. Er is een raad van bestuur met vijf aandeelhouders voor in de plaats gekomen, maar wij zitten heel sterk op één lijn. De discussie over onze missie was bijvoorbeeld binnen een paar minuten beslecht. Het zijn, anders dan Nederlanders, ook mensen die fenomenen als Aspe en De buurtpolitie snappen. Dat geeft natuurlijk geen garantie op succes, het geeft wel rust.'
Heeft het ook nadelen dat jullie los zijn van WPG?
'Om heel eerlijk te zijn: het maakt geen gigantisch verschil. We opereerden al vrij zelfstandig. Eerder werd de culturele kloof steeds groter, en dat voelden we. Zeker sinds de opkomst van commerciële televisie in Vlaanderen, waren beide delen van het taalgebied cultureel meer uit elkaar gegroeid, én groeide er tegelijk een grote Vlaamse creativiteit en zelfbewustzijn, waar deze uitgeverij ook van profiteerde. Wij konden onder de koepel-WPG de import doen van de Nederlandse fondsen. Er was ook IT-ondersteuning, maar dat was alles. En die import doen we nog steeds, nota bene met precies dezelfde mensen. Misschien doen we het zelfs beter dan voorheen, omdat we hier zo dol zijn op de uitgaven van De Bezige Bij en A.W. Bruna. Dan blijf je daar met hart en ziel op focussen.'
In die jaren waarin jullie en WPG uit elkaar groeiden, deden Vlaamse uitgeverijen anders steeds verwoeder pogingen om de Nederlandse markt te veroveren. Was het daarbij niet nuttig onderdeel te zijn van een Nederlands concern?
'Niet echt. Dat wil zeggen: voor uitgaven voor volwassen. Voor onze kinderboeken, zoals het Oogappel-fonds, en strips als Suske & Wiske heeft WPG ons een veel breder verspreidingsgebied gegeven. Dat heeft ons zeker geholpen. Los daarvan bleven we op onze honger zitten. Nu doet New Book Collective de verspreiding van onze volwassen titels in Nederland, gewoon omdat we met hen een klik hadden, maar blijft WPG het doen voor de kindertitels.'
(Eerder gepubliceerd in Boekblad Magazine 6, 2018)
Zie ook:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten