Twee jaar nadat NDC|VBK de drie divisies (kranten, algemene boeken en educatieve uitgaven) verzelfstandigde hebben management en medewerkers de boekenuitgeverij VBK overgenomen. Na enkele jaren van reorganisaties en afslankingen is het nu aan hen om de plannen, voortvloeiend uit de nieuwe strategie, te realiseren. Afgaande op de sympathie die het kopen van de eigen uitgeverij heeft opgeroepen, zou dat moeten lukken.
Sinds 1 november 2012 staat Veen Bosch & Keuning Uitgeversgroep (VBK), een van de grootste algemene boekenuitgeverijen van Nederland, weer op eigen benen. Management en medewerkers bezitten een meerderheidsbelang in hun eigen bedrijf. Huisbankier ING houdt een substantieel minderheidsbelang – hoe groot is niet bekendgemaakt. Die verzelfstandiging is het sluitstuk van een lange ontwikkeling dat eigenlijk al drie jaar geleden begon.
Het beginpunt is de erkenning dat de strategie van NDC|VBK van ‘basisverbreding’, zoals het toverwoord luidde, niet bleek te werken. In korte tijden waren VBK, krantenuitgeverij Noordelijke Dagblad Combinatie (een fusie in 2005), en educatieve uitgeverij ThiemeMeulenhoff (een overname in 2008) bij elkaar gevoegd. Doel van het brede palet aan uitgeverijen was om risico’s te spreiden, maar met name de laatste overname zadelde het concern op met een te grote schuld van 325 miljoen euro.
Onder druk van de ING-bank, die na een emissie van 90 miljoen euro mede-eigenaar van NDC|VBK was geworden, werd het concern gedwongen zich te concentreren op bestaande bedrijven. Toen KPMG-consultants hadden geconcludeerd dat samenwerking tusen uitgevers van boeken, kranten en schoolboeken geen synergie opleverde, werd de holding ontmanteld en werden de drie poten van het bedrijf juridisch verzelfstandigd. De holding kromp van 135 tot 150 werknemers tot 20 man personeel, omdat ondersteunende afdelingen werd opgesplitst over de divisies.
Met de aankondiging dat NDC|VBK een federatief bedrijf werd, gaf de directie al aan dat verkoop van tenminste één divisie niet uitgesloten was. Onder invloed van de teruglopende markt dwong ING die verkoop begin dit jaar af – de bank wilde zijn geld terug. De omzet van het concern was in 2010 teruggelopen van 340 miljoen naar 322 miljoen euro. De boekenuitgeverijen hadden aan die neergang bijgedragen: de omzet van publieksboeken was van 102 miljoen naar 90 miljoen euro gedaald. Over 2011 is nog altijd geen jaarverslag beschikbaar.
De meest voor de handliggende overnamekandidaat voor een divisie was een financiële partij. De topman van NDC|VBK Theo van der Raadt zei het nog in maart van dit jaar. Een strategische partner zou op een njet van de NMa kunnen stuiten. Het boekenconcern in delen opkopen, waarvoor zich volgens Van der Raadt belangstellenden hadden gemeld, was geen optie. Maar wellicht mede omdat een financiële partij in deze omstandigheden niet de hoofdprijs zou willen betalen, werd de oplossing gevonden in een voor Nederland unieke oplossing: overname door het personeel zelf.
ING bleek hieraan te willen meewerken. Zonder de bereidwilligheid van de bank was de constructie niet doorgegaan. De driehonderd werknemers die VBK momenteel telt zouden de overnamesom nooit met hun spaargeld bij elkaar hebben kunnen leggen. ‘ING heeft ons dit echt gegund,’ zei een dankbare VBK-directeur Wiet de Bruijn dan ook onlangs in Het Financieele Dagblad.
De directie zwijgt over de manier waarop de personeelsovername is georganiseerd. Uit gesprekken met medewerkers blijkt dat het personeel is opgedeeld in drie categorieën. Categorie A is het elfkoppig managementteam van VBK, categorie B zijn de managers van de individuele uitgevers, en categorie C is het overige personeel. Per categorie kunnen de medewerkers binnen een bepaalde bandbreedte inleggen. Voor categorie C liggen de grenzen tussen de 500 en 3000 euro. Wie meedoet – in ieder geval in de categorieën B en C – moet zijn inleg voor vijf jaar vastzetten.
Bij elkaar zouden de VBK’ers voor 10 procent méér hebben ingetekend dan was gevraagd. Niet ieder medewerker heeft evenwel geld gestoken in hun eigen werkgever. De reden daarvan is meestal dat ze een voor hen te groot bedrag zo lang opzij moeten zetten. Soms kon het niet: wie binnen twee jaar met pensioen gaat, mocht niet meedoen. Maar ook bij deze niet-participerende medewerkers klinkt veel sympathie voor het idee dat de uitgeverij eigendom van het personeel is.
Om de belangen van de eigenaren te behartigen is een raad van beheer gevormd, waarin iedere categorie is afgevaardigd. Een bescherming tegen ontslag biedt deelneming in het bedrijf niet, en ook geen voordeel ten opzichte van niet-deelnemers. Er is geen dividend, de winstdeling wordt over het hele personeel verdeeld. Wie VBK verlaat moet zijn inleg verkopen aan een andere VBK-medewerker. Alleen als dat niet lukt, kan de ex-werknemer aan zijn belang vasthouden.
De verzelfstandiging van VBK suggereert dat de directie eindelijk de handen vrij heeft om aan de toekomst te werken. In werkelijkheid hebben directeur Bert de Groot en, sinds 1 juni 2011, zijn opvolger Wiet de Bruijn de afgelopen jaren met een reeks reorganisaties en afslankingen het bedrijf al weerbaar gemaakt in een teruglopende markt. Zolang de boekenmarkt en de omzet van VBK in het bijzonder niet verder terugloopt, hoeven medewerkers waarschijnlijk niet te vrezen voor nieuwe reorganisaties.
Twee jaar geleden gingen Van Dale, Kosmos, Kok ten Have, Ankh-Hermes en De Fontein|Tirion samen in VBK Media. De bedrijven uit Utrecht, Kampen, Deventer en Baarn betrokken een nieuw pand in Utrecht. Sommige fondsonderdelen werden afgestoten, zoals Spreekuur Thuis dat uitgever Frits Poiesz onder eigen naam voortzette. Per 1 januari volgde een reorganisatie bij uitgeverij Amstel. Onder de nieuwe naam Atlas-Contact werd het aantal imprints beperkt en kwam er één redactionele organisatie. Ook hier ging een grotere marketingafdeling minder titels ondersteunen: 240 per jaar tegen 360 voorheen.
De groep stootte daarnaast activiteiten af die niet rechtstreeks tot haar uitgeeftaak behoren. Het opvallendste was de verzelfstandiging van eBook.nl, waarbij de uitgeverijen zelf de productie van e-boeken op zich namen, en aansluitend de verkoop aan ePagine. De Friese Pers Boekerij ging naar krantentak NDC. Retail en regionaal georiënteerde uitgeverijen horen niet bij VBK.
Op holdingniveau werd de tweekoppige directie van CEO De Bruijn en COO Bert Endedijk uitgebreid met ‘senior uitgeefdirecteur’ Chris Herschdorfer, directeur van Ambo|Anthos. Ook richtte VBK per 1 januari een afdeling Strategische Commercie op, geleid door Caroline Mouwens. Deze afdeling maakt overkoepelende afspraken voor alle uitgeverijen binnen VBK, met bijvoorbeeld grote boekhandelsketens en nieuwe toetreders op de e-boekmarkt zoals Apple.
Tegelijk wordt de managementlaag ingedikt. Toen Herman Struijlaart eerder dit jaar vertrok als uitgeefdirecteur van het Lifestyle-cluster binnen VBK Media, volgde niemand hem op. De verschillende uitgevers rapporteren nu rechtstreeks aan de directie van VBK. Decentralisering, luidt het parool.
Ook de nieuwe toekomststrategie, werd al ruim voor de overname vastgelegd. Inmiddels een jaar geleden. De strategie bestaat uit drie onderdelen. Ten eerste wordt de relatie met de lezer, auteur en boekverkoper opnieuw ingevuld en verdiept. Ten tweede zet de uitgeverij sociale media meer in om de relatie met de lezer uit te bouwen. En ten derde moet er meer ruimte komen voor ondernemerschap. Hoewel al veel in gang is gezet, gaat VBK het komende jaar bewijzen dat de uitgeverij dankzij deze strategie kan bloeien in de veranderende boekenmarkt.
De relatie met lezers en boekverkopers is bijvoorbeeld wel verdiept. Er zijn meer lezerspanels gekomen, onder andere uitgeverij Artemis betrekt een kleine groep nauw bij de uitgaven door hen van tevoren omslagen te laten zien of in een vroeg stadium het boek te geven. Maar online communities als Inspirerendleven.nl moeten nog verder worden uitgebouwd. Ook is de informatie-uitwisseling met boekhandelaren, op uitgeverij- en centraal niveau, geïntensiveerd. Het idee om zelf schapruimte in de boekhandel te vullen moet echter nog handen en voeten krijgen.
En zo geldt dat voor meer plannen. VBK kijkt bijvoorbeeld naar de mogelijkheden om in te spelen op de groeiende markt voor uitgaven in eigen beheer. Zoals Pearson deze zomer in Amerika 116 miljoen dollar neerlegde voor Author Solutions, zo overweegt VBK een speler op de Nederlandse markt over te nemen dan wel een eigen dienst op te zetten om auteurs te faciliteren bij het uitgeven van een eigen boek.
Of denk aan de evenementen en andere diensten waar VBK over twee jaar twintig procent van haar omzet mee wil verdienen. Nu organiseert het concern drie tot vijf grote evenementen per jaar, zoals het bezoek van Deepak Chopra deze maand dat 1400 mensen naar Rotterdam lokte. Dat moeten er tien tot vijftien zijn. Ook komt er, in navolging van de grote Amerikaanse uitgeverijen, eigen bemiddelingsbureau voor auteurslezingen.
Deze plannen staan nu nog in de steigers. Maar het enthousiasme waarmee VBK-medewerkers praten over de overname door het personeel geeft veel vertrouwen in het mogelijke succes van al deze plannen.
(Eerder gepubliceerd in Boekblad Magazine 16, 2012)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten