Wat voor invloed heeft
een uitvinding op een mensenleven? Marente de Moor belicht die vraag van alle
kanten in haar ingenieuze, nieuwe roman.
Alsof iemand ooit
behoefte heeft aan een vaatwasmachine
Roundhay, tuinscène?
Alleen een kleine groep cinefielen zal zonder hulp van Google direct weten waar
die titel naar verwijst. De opvolger van Marente de Moors met de AKO
Literatuurprijs bekroonde roman De
Nederlandse maagd is vernoemd naar het allereerste filmpje dat ooit is
gemaakt. De Franse uitvinder Louis Le Prince schoot hem op 14 oktober 1888 in
de voorstad Roundhay van Leeds. De 2,11 seconden dat de film duurt, laten een
aantal familieleden van Le Prince zien die een rondje in de tuin lopen. Wie
toch moet googleën, zal het filmpje makkelijk vinden.
Waarom kennen zo weinig mensen de officieel door het Guiness
Book of Records erkende oudste film ter wereld? Het antwoord is te vinden in
het plot van Roundhay, tuinscène: de
strijd onder uitvinders om de eeuwige roem, die Le Prince in dit geval heeft
verloren van de gebroeders Auguste en Louis Lumière en Thomas Edison, mede
omdat hij nog geen twee jaar na het maken van zijn film spoorloos verdween. Ook
zijn zoon Adolphe, die hem assisteerde, ijverde vergeefs om hem erkend krijgen
als uitvinder van de film. Twaalf jaar na Louis’ verdwijning stierf hij bij een
jachtincident.
In het eerste deel beschrijft De Moor de lotgevallen van
Valery Barre, die naar Le Prince is gemodelleerd. Hij stapt in verwilderde
toestand uit de trein, waarna hij bij een dorspastoor belandt. Hem onthult hij
zijn grootse ideeën voor een – niet expliciet uitgelegde – uitvinding, die de
wereld zal veranderen. Zelf is hij er doodsbang voor. Liever keert hij terug
naar het eenvoudige leven van vroeger. Barre komt daarop terecht in een
plaatselijk gekkenhuis, waar een duister personage dat gedachten kan lezen op
die manier Barres laatste uitvinding steelt.
Het tweede deel zoomt in op zijn absolute tegenpool: de niet
bij naam genoemde Thomas Edison. Hij heeft onverzadigbare honger naar nieuwe
uitvindingen, vooral als ze door hem zelf worden gedaan. Een dag zonder iets
nieuws is stilstand. Zodra hij hoort dat iemand anders proeven in een nieuwe
richting doet, dient hij al een preventieve claim bij het octrooibureau in.
Niets roept daarom meer angst en agressie bij hem op dan het bericht dat
Barre’s zoon probeert de claim van zijn vader als de uitvinder van de film te
erkennen.
Via Barre en Edison gaat Roundhay,
tuinscène over de eeuwige behoefte aan én fundamentele angst voor
uitvindingen – een thema dat in deze tijd van voortdurende nieuwe
technologische mogelijkheden zeer actueel is. Voortdurend voert De Moor
personages op die aan een van deze houdingen ten opzichte van nieuwigheden
aannemen. Een non schatert het uit bij het idee van een vaatwasmachine. ‘Alsof
iemand daar behoefte aan heeft.’ Vader Edison glimt daarentegen van trots als
zijn tweede zoon iets heeft bedacht om de voorruiten van auto’s schoon te
vegen.
Naarmate je dieper onder de oppervlakte van het verhaal
duikt, blijkt dat de schrijfster het begrip ‘uitvinding’ van steeds meer kanten
benadert. Een verlangen naar uitvindingen – impliceert dat geen onvrede met het
huidige bestaan waarin immers niet alle mogelijkheden worden benut? Vandaar dat
Edison bij voorkeur in het donker leeft. En is het toeval dat de uitvinder van
het licht een donker karakter heeft? Kom je alleen vooruit in het leven als je
het nieuwe omarmt? Ga je achteruit, zoals de dorpspastoor en Barre, als je je
ertegen verzet?
Zo roept Roundhay,
tuinscène op een subtiele, niet geforceerde manier vele vragen op. Deze
roman, die ook is doorspekt met negentiende eeuws aandoende advertenties voor
de meest fantastische en futuristische uitvindingen, dwingt daarom bijna
vanzelfsprekend bewondering af. De Moor heeft een filosofische roman geschreven
die je op een natuurlijke manier verleidt na te denken over je eigen verhouding
met de nieuwe technologieën van onze tijd – waar veel soortgelijke romans je
soms te veel dwingen het boek te bestuderen in plaats van te ondergaan.
Tegelijkertijd sla je de roman niet met een opengevallen
mond dicht. Het verhaal is, hoewel vlot geschreven, zo indirect en impliciet
verteld dat de concrete gebeurtenissen je soms ontgaan. Het is alsof De Moor
bang was dat haar boek weggezet zou worden als een historische roman – een
genre waarin inderdaad veel triviale boeken verschijnen – en dat ze daarom
besloot zo min mogelijk details prijs te geven van de geschiedenis die ze als
aanleiding heeft gebruikt. Roundhay,
tuinscène is daardoor geen roman geworden die de lezer ook meesleept.
Het verdient eigenlijk aanbeveling om, als je toch op
internet naar het filmpje van Louis le Prince kijkt, de wikipedia-pagina over
deze uitvinder te bestuderen. Dat geeft je net voldoende voorkennis om het
verhaal goed te volgen en je te kunnen concentreren op de vragen die De Moor
opwerpt.
Marente de Moor –
Roundhay, tuinscène (336 p.) – Querido,
€ 19,95 (ppb), € 24,95 (geb), € 15,99 (e-book). (Eerder verschenen in BOEK 6, 2013)
Zie ook:
- Interview Marente de Moor over 'De Nederlandse maagd'
Geen opmerkingen:
Een reactie posten