Inderdaad: Murakami's ongrijpbaarheid is zijn aantrekkingskracht (Knack)

Tientallen leesclubs bogen zich dit weekend over de nieuwe Haruki Murakami. Dat ze niet kwamen tot een eenduidige interpretatie van deze roman, maakte deelname aan een leesclub alleen maar waardevoller.

Wat betekent het voor De kleurloze Tsukuru Tazaki en zijn pelgrimsjaren dat de auteur aan het slot verwijst naar de gifgasaanslag in de metro van Tokyo? Niets, vond iemand: een toevallige vermelding als de hoofdpersoon op het Shinjuku-station is – het drukste station ter wereld. Maar die aanslag werd gepleegd door een bende van vijf, zei een ander. Maakte Tsukuru Tazaki in zijn jeugd niet deel uit van hechte vriendengroep van vijf, waar hij grote betekenis aan hechtte, maar waar hij ruw uitgegooid werd? En schreef Murakami geen boek over die aanslag? 

Zaterdagavond discussieerden verspreid over Amsterdam vijftien leesclubs onder leiding van schrijvers, critici en vertalers tegelijkertijd over zulke vragen. Murakami's uitgeverij Atlas Contact en het literaire tijdschrift Das Magazin vierden zo de verschijning van de 17e titel van zijn hand in Nederlandse vertaling – én de 65e verjaardag van de Japanse Nobelprijskandidaat. De vijfhonderd beschikbare kaarten voor het Murakami Festival waren in no time uitverkocht. Die grote belangstelling verleidde een aantal boekhandels elders in Nederland om op dezelfde dag ook een leesgroep te organiseren.

Zelf zat ik bij Stichting Nowhere, waar de schrijver A.H.J.Dautzenberg de avond leidde. Hij deed dat vaardig. Hij maakte de tongen los met een voorstelrondje en een korte quiz, waarin hij zeer gedetailleerde vragen stelde over het boek. Omdat kleuren zo'n belangrijke rol spelen in de roman, noemde iedereen de kleur die bij hem of haar paste. Daarna vroeg Dautzenberg eenvoudigweg naar de betekenis van alle personages, motieven en metaforen. Wie een quizvraag goed had, kreeg een glas sake. Wie een interessante interpretatie naar voren bracht ook.

Sommige deelnemers hadden alles van Murakami gelezen – zelfs zijn twee vroege werken die alleen in Engelse vertaling voor de lokale Japanse markt beschikbaar zijn. Twee deelnemers hadden nooit eerder iets gelezen van de ook in Nederland en Vlaanderen zo goed verkopende romancier. Maar niemand had een sluitende verklaring voor de duidelijk te onderscheiden rollen die ieder personage binnen de vriendengroep heeft, Tsukuru's vreemde droom waarin hij klaarkwam in de mond van zijn studievriend, of de terugkerende verwijzing naar zesvingerigheid.

Was dat bevredigend? Het mooie van Murakami's oeuvre is dat het zich zo goed leent voor de wildste speculaties – er lijkt altijd wel een bewijs voor in de tekst te vinden te zijn. Ook het ogenschijnlijk rechtlijnige verhaal van De kleurloze Tsukuru Tazaki en zijn pelgrimsjaren bevat zo veel rafelranden dat je er steeds meer betekenissen in ziet naarmate je er langer over praat. Zijn de pelgrimsjaren alleen maar een zoektocht van de hoofdpersoon naar zijn identiteit? Of speelt er veel meer. Heeft hij de misdaden gepleegd die anderen hem aanwrijven? zoals sommigen dachten.

De persoonlijke waardering voor de roman, die zeker niet unaniem was, stond daarom los van de waardering voor de avond. Iedereen, zo leek het, vond het verrijkend om zijn eigen interpretatie te confronteren met twintig andere. Het opende je de ogen voor cruciale zinnen die je over het hoofd hebt gezien, deed je nadenken over een tegengestelde duiding van Tsukuru's gedraag of liet je het slot heroverwegen omdat het blijkbaar ook anders gewaardeerd kon worden. Minstens één deelnemer zei na afloop dat hij de roman nu nog eens gaat herlezen.

Zo onderstreepte het Murakami Festival dat de ongrijpbaarheid het belangrijkste ingrediënt is van de aantrekkingskracht van Murakami's zo vlot geschreven romans.

(Eerder gepubliceerd op Knack.be, 14 jan)