Interview Peter Quaghebeur (WPG België): 'Als de doorbraak van het e-boek nu niet komt, wanneer dan wel?' (Boekblad)

Na enkele jaren van herstructureringen wordt 2015 het jaar dat WPG België (Standaard Uitgeverij en Manteau) opbloeit. Sinds zijn aantreden drie jaar geleden heeft directeur Peter Quaghebeur kosten bespaard, onrendabele afdelingen afgestoten en de nieuwe manieren om de content te exploiteren aangeboord. Nu is de tijd om het oogsten aangebroken – tot aan de opening van het indoor belevenispark Comics Station, waaraan WPG België bijdraagt, aan toe. Wel is Quaghebeur ondertussen minder optimistisch geworden over de mogelijkheden van de digitale boekenmarkt.

Hoe kijkt u terug op 2014?

'Het was een bewogen jaar, waarvan we er al een paar hebben gehad. Jullie hebben in Nederland gezien wat er is gebeurd met WPG. Als het regent in Amsterdam, druppelt het in Antwerpen. Wij voelen de gevolgen van de herstructureringsoperatie van ons moederbedrijf. Maar ook in Vlaanderen zelf is de markt al jaren moeilijk. Dat betekent ook voor ons, zoals het gezegde luidt, reculer pour mieux sauter. Terugtrekken om beter vooruit te komen. Dat begint met: de basis opnieuw goed zetten. Qua personeel, qua filosofie van waaruit we werken. Toen ik medio 2012 directeur werd, zijn we daarmee begonnen. We zitten nu in de fase dat we beter vooruit gaan komen. In 2014 kon je daar al iets van zien, in 2015 zeker.'

Het afgelopen jaar was het laatste overgangsjaar?

'Dat kun je niet zo zeggen. Bij strips zijn we er veel sneller in geslaagd om de basis op orde te krijgen, onder meer door te stoppen met een aantal series. Waardoor er eerder ruimte is gekomen om te investeren. Denk aan de Suske & Wiske-spin off Amoras in 2013 en de Jerom-spinoff J.rom vorig jaar. Maar over de volle breedte zijn de grote slagen nu wel gemaakt. Tweeëneenhalf jaar geleden werkte hier nog 100 man, vandaag zijn het er 55. Tegen hen heb ik, overigens al op mijn eerste werkdag, gezegd dat als er één constante is, dat verandering is. In mediabedrijven – zie ook bij kranten en tv – richt je geen werkprocessen meer in om daar tot in lengte van jaren mee door te gaan. Die tijd is voorbij.'

Was 2014 al winstgevend na de rode cijfers in 2012 en 2013?

'Ja. Kunstboekenuitgeverijen Ludion en Lido waren erg verlieslatend. Die hebben we in 2013 verkocht. De Bezige Bij Antwerpen kun je eigenlijk zien als een investering van WPG. Het bleek heel moeilijk voor deze uitgeverij om zelf de broek op te houden. Dat hebben we vorig jaar afgeslankt en geïntegreerd binnen WPG België en De Bezige Bij Amsterdam.'

De reorganisatie van De Bezige Bij Antwerpen veroorzaakte wel enorm veel rumoer.

'Ik vind het nog altijd een juiste beslissing. Het getuigt van lef om een aparte literaire uitgeverij op te zetten, maar je moet dan achteraf ook durven zeggen: het is niet gelukt, laten we ermee stoppen. En het verdwijnt niet: De Bezige Bij Antwerpen wordt geïncorporeerd binnen De Bezige Bij Amsterdam en zitten fysiek bij ons op de Mechelsesteenweg, met twee redacteuren en een promotiemedewerker. Goed, dat zijn twee mensen minder dan er waren, maar we blijven Vlaamse literaire auteurs een kans geven om bij ons boeken uit te brengen. De ambitie blijft even groot, we brengen hooguit wat minder titels. Het enige wat echt slecht was, was de communicatie, ook omdat Nederland het effect van de reorganisatie in Vlaanderen onderschatte. We hadden de herstructurering op één dag aan personeel en auteurs moeten vertellen, nu lazen de auteurs het in de krant.'

Is de schade daarvan groot? Vertrokken veel auteurs zoals Joost Vandecasteele en Marc Reugebrink?

'Dat behoort tot de bevoegdheid van De Bezige Bij Amsterdam. Ik ben daar niet bij betrokken. Er zijn twee auteurs van wie ik het weet. We hebben wel veel gedaan om de schade te herstellen: individuele gesprekken met auteurs, mensen die overkwamen uit Amsterdam, publiekelijke excuses in de krant. Ik denk dat als mensen zien dat je erkent fouten te hebben gemaakt en die probeert te herstellen, ze daar begrip voor hebben.'

Terug naar de cijfers. Ik las dat Manteau ook verlieslatend was.

'Dat klopt. De uitgeverij als geheel is winstgevend, maar niet alle poten zijn even rendabel. Strips was aanvankelijk verlieslatend. Eigenlijk heel vreemd, maar goed: het was zo. Intussen zijn die winstgevend. De distributie van Nederlandse importfondsen is winstgevend. Standaard Uitgeverij Professioneel is winstgevend – dat hebben we vorig jaar desondanks verkocht aan Larcier, op verzoek van ons moederbedrijf dat cash nodig had. Spijtig, maar begrijpelijk: het uitgeven van business informatie was een beetje een vreemde eend binnen de groep. En dan zijn er de boeken. Juist die uitgaven hebben het soms moeilijk. Het gaat nu richting break-even.'

Hoe probeert u weer zwarte cijfers te schrijven met boeken uitgeven?

'Je kunt de omzet verhogen. Dat is niet makkelijk in een dalende markt. En je kunt de kosten beter beheersen. Dat is ook niet makkelijk, maar heeft wel meteen effect. Dat betekent dus: beter rekenen. Ofwel: lagere oplages maken, minder titels uitbrengen, snijden in de overhead, de aanwezigheid op de Boekenbeurs anders aanpakken. '

Eind 2012 constateerde u dat 95 procent van de tijd en geld naar het maken van boeken ging – en 5 procent naar research vooraf en marketing achteraf. Dat moest fifty-fifty worden. Is dat daarmee gelukt?

'Nog niet helemaal. We gaan die kant op. We investeren meer in promotie en marketing. We overleggen beter vooraf. Intern en met de retail: Hoe uniek is deze uitgave in de markt? Past het bij de tijdgeest? Wat is het potentieel? Niet makkelijk allemaal, maar die oefening moet je maken. Je kunt niet meer zoals vroeger denken: we drukken die boeken en we zien wel, en omdat de kostprijs dan lager is, drukken we er wat meer. Dat kost je handenvol geld aan opslag, retouren en dergelijke.'

Dat lijkt me erg gechargeerd. U trof bij uw overstap van de mediasector naar de boekenuitgeverij toch geen bedrijf aan dat zo werkte?

'Toch was er heel wat ruimte voor verbetering. Goed, misschien is het een beetje gechargeerd. Maar ik denk dat er vandaag nog genoeg uitgeverijen zijn waar nog steeds zo wordt gewerkt, waardoor die in een situatie komen met enorme kosten aan voorraden en retouren. Dat komt ook omdat het relatief kort geleden is dat de markt begon te dalen. Het kost tijd om je bedrijf aan te passen aan een snel wijzigende markt.'

U kondigde eind 2012 ook aan content op meer manieren te exploiteren dan alleen op papier. Hoe staat het daarmee?

'Naast boeken, strips en import is Santeboetiek nu de vierde poot van het bedrijf. Deze afdeling exploiteert bestaande characters, boeken, stripfiguren op andere manieren. Dat lukt het best met strips. Wij hebben 55 procent van de stripmarkt in handen, inclusief series als Suske & Wiske, De Kiekeboes, FC De Kampioenen en Urbanus die in de genen van Vlamingen zijn gaan zitten. Voor die strips werken we aan twee animatieseries, het indoorbelevingspark Comics Station bij Antwerpen Centraal, een digitaal platform en tal van andere projecten. Maar er is meer dan strips. Met VTM werken we aan crime-serie voor televisie van onze thrillerauteur Toni Coppers. Er zitten drie tot zes films in de pipeline rond thrillers van zes verschillende Manteau-auteurs. Dit najaar komt de jeugdreeks Kattenoog op tv, waarvan wij de boeken van de schrijfster Anjali Taneja gaan brengen. Natuurlijk zijn niet al onze uitgaven geschikt om meerdere exploitatievormen te krijgen, maar we hebben meer dan genoeg potentieel. En dat moet ook. De boekenmarkt zal nooit meer vijf procent per jaar stijgen, dus als je wilt groeien, moet je meer doen met de auteurs en titels die je hebt.'

Naast groei door meer te doen met branchevreemde kanalen, zoals sommige van uw collega's in Vlaanderen?

'We hebben daar natuurlijk ook aandacht voor, maar ik ben bang dat de mogelijkheden al erg worden benut. Er liggen al boeken bij supermarkten als Colruyt en Carrefour en ketens als Dreamland en Fun. Je kan dan wel kookboeken gaan leggen bij alle lokale traiteurs, maar dat vraagt heel veel opvolging en het zal een grote retourenstroom geven. De return op je investering is dan zeer gering.'

Is Santeboetiek een aparte afdeling in het bedrijf?

'Er zijn twee mensen fulltime mee bezig: een producer en een redacteur. Zij pitchen ideeën bij zenders, bespreken voorstellen met auteurs enzovoorts. Maar heel wat medewerkers zijn erbij betrokken. De juridisch medewerker die auteurscontracten opstelt, leest ook contracten met tv-zenders door. Enzovoorts. We besteden er veel tijd en energie aan.'

En dat terwijl er in de Vlaamse pers schamper over uw ambities op dit punt werd opgemerkt dat er na tweeëneenhalf jaar alleen een project rond Franse chansons van de grond is gekomen.

'Ach, ik weet wie de bron daarvan is: een ontslagen medewerker. En het was niet eens juist: dat project is van De Bezige Bij Antwerpen. Het is niet erg, ik ben niet zo ijdel. Ik kom uit de mediawereld, dus ik weet hoeveel tijd en geld zulke projecten kosten. Een animatieserie: drie tot vijf miljoen euro. Op dat te kunnen financieren moet je internationaal werken en partners zoeken in landen als Duitsland, Frankrijk, Italië. Dat heb je niet in een maand geregeld. Maar ik beloof u: in 2015 beginnen we te oogsten met Santeboetiek en in 2016 helemaal. In de kerstvakantie eind dit jaar gaat bijvoorbeeld in Antwerpen het indoor belevenispark Comics Station open.'

Hoeveel procent van de omzet behaalt WPG België nu nog met de verkoop van papieren boeken?

'Dat is lastig precies te berekenen. Toch nog wel 95 procent, denk ik. De rest is verkoop van licenties en digitale producten. En inderdaad, dat percentage zal in 2015 al een klein slagje lager zijn.'

Ook het e-boek is bij WPG België nog geen groot succes?

'Het gaat heel traag in Vlaanderen. Vorig jaar zagen we de introductie van Tolino door Standaard Boekhandel, de komst van Amazon, de samenwerking van Bol en Kobo. De Tolino doet het nog het beste, denk ik, maar de verkoop van e-boeken via hen breekt nog geen potten. Het aandeel van e-boeken in de omzet is hooguit twee procent. Ik ben daardoor minder optimistisch dan zes maanden geleden. Heel lang was het verhaal: er zijn te weinig devices, er zijn te weinig titels als e-boek beschikbaar. Die barrières voor consumenten zijn afgelopen jaar weggehaald – en tóch blijft de verkoop beperkt. Als de doorbraak van e-boek nu niet komt, wanneer dan wel?'

Wat heeft die verandering voor effect op jullie digitale strategie?

'Dat we nog beter afwegen: moeten we van deze titel een e-boek maken? De digitale markt is er wel, maar we moeten niet denken dat die over vijf jaar vier keer zo groot is als de papieren markt. En over vijfentwintig jaar waarschijnlijk evenmin. In andere landen zie je de groei van de digitale markt ook aftoppen. Daarbij verwachten we dat de platformen als Amazon en Tolino het nodige lawaai maken om e-boeken te promoten. Dat is niet onze primaire taak.'

Jullie ontwikkelen wel zelf het digitale platform voor strips: Yieha.

'Met De Ballon, ja. Samen hebben wij ongeveer negentig procent van de stripmarkt in handen. Als we Yieha in april lanceren bieden we achthonderd titels te koop en te huur aan. Met uitzondering van Kuifje en De Smurfen zitten alle belangrijke reeksen daarbij. Die compleetheid maakt zo'n platform interessant voor gebruikers. We zullen heel veel communiceren met de mensen die op dat platform komen. We hopen hiermee ook de Nederlandse markt beter te kunnen bewerken. Strips worden in Nederland behandeld als magazines: na vier weken verdwijnen ze uit het schap. Een enorm nadeel voor een uitgeverij. In Vlaanderen blijven strips veel langer op voorraad in de winkel. Op Yieha kunnen we dus een veel groter aanbod veel langer aanbieden.'

Welk omzetdoel hebben jullie met Yieha?

'We zijn voorzichtig. Digitaal lezen heeft een marktaandeel van drie tot vijf procent. Als Yieha straks vijf procent van de stripmarkt heeft, zou dat mooi zijn. Hopelijk vergroot het de markt ook, door wat ik net zei over het bewerken van de Nederlandse markt.'

Is Yieha ook een soort proeftuin voor de Spotify for Books dat Lannoo en WPG samen opzetten?

'Dat project wordt door WPG Nederland behartigd. Maar ook hiervan ben ik gaan twijfelen over de potentie. Yieha is inderdaad kleiner. Er zijn een stuk minder auteurs bij betrokken – en toch is het heel ingewikkeld om iedereen op één lijn te krijgen. Je moet alle rechthebbenden zover krijgen dat ze accepteren dat de royalty's lager liggen omdat de verkoopprijzen van digitale producten nu eenmaal lager zijn. Dat kost veel overtuigingskracht. Ook hadden we aanvankelijk het plan om abonnementen aan te bieden. Maar het is zó complex om daar sluitende afrekenmechaniek voor op te zetten, dat we voorlopig gestart zijn met alleen koop- en huuropties.'

WPG zegt dat de periode van herstructurering nu voorbij is. Hoe is inmiddels de verhouding tussen WPG België en het moederbedrijf?

'Ik denk begripvol in beide richtingen. WPG kocht ons in 2010. Ik was daar niet bij, maar ik denk dat er toen te veel is gedacht: een uitgeverij erbij, die plakken we er gewoon tegenaan. Maar qua mentaliteit, bedrijfscultuur en business zijn wij een heel ander bedrijf. Dat leidde tot misverstanden zoals de communicatie rond De Bezige Bij Antwerpen. De afgelopen twee jaar zijn we erin geslaagd om beter tot elkaar te komen. Neem Comics Station. Het oude WPG zou daar niet snel in investeren. Strips, wat voor band hadden ze daarmee? Nu snappen ze hoe belangrijk strips voor ons in Vlaanderen zijn en krijgen wij de benodigde ruimte.'

Gek eigenlijk, die misverstanden: WPG wordt geleid door de Vlaming Koen Clement. Die zou uw taal toch moeten spreken?

'Koen spreekt onze taal. Maar hij leidt WPG al meer dan zeven jaar. Hij spreekt intussen even goed Amsterdams. Hij is een half-Belg, half-Nederlander geworden.'

Heeft de verbeterde verstandhouding concrete voordelen voor jullie?

'Sinds iets meer dan een jaar merken we dat wel. WPG was een amalgaam van allemaal losse bedrijven, geen groep. Het was ieder bedrijf voor zich. Ik vond dat raar. Ik kwam van de Persgroep: ook een geheel van heel verschillende bedrijven, maar wel een groep. Sinds twee jaar is er echter bewustwording gekomen dat als we ergens willen geraken, we als groep moeten opereren. Het helpt dat nieuwe mensen als bijvoorbeeld Hylke van der Meer [directeur Weekbladpers Tijdschriften] dezelfde mentaliteit hebben: dat de groep vóór gaat. Dat vertaalt zich in regelmatige overleggen, ook voor druk- en distributieopdrachten. Zulke contracten sloot vroeger ieder bedrijf apart. Als buitenstaander denk je: hoe kan dat nu? Toch gebeurde het.'

Heeft die nieuwe dynamiek voordelen voor bijvoorbeeld de export naar Nederland?

'Dat ook zoiets. Tot 2012 deden we dat zelf vanuit België. Waarom? Als WPG tientallen verkopers in Nederland heeft rondlopen? We hebben toen besloten dat binnen de groep te doen. Het heeft uiteraard tijd gekost voordat dat goed loopt, maar nu beginnen we er de vruchten van te plukken.'

(Eerder verschenen in Boekblad Magazine, maart 2015)

Zie ook:

- Een Vlaamse uitgeverij in Nieuw-Zeeland
- De Vlaamse uitgeverij anno 2015, deel 1, deel 2 en deel 3