De aanschaf van
e-content gebeurt sinds dit jaar onder de vleugels van de KB. De eerste
ervaringen van inkoopcommissie-voorzitter Hans van Velzen zijn positief. De
nieuwe adviesgroep formaliseert de inbreng van de werkvloer.
Hans van Velzen: 'Ik moet de KB een compliment maken voor de manier
waarop ze met branche proberen samen te werken'
Twee keer is de inkoopcommissie e-content inmiddels bij
elkaar gekomen onder voorzitterschap van Hans van Velzen. Merkt hij al iets van
de professionalisering waartoe de overgang van de aanschaf van e-books van
Stichting Bibliotheek.nl (BNL) naar de Koninklijke Bibliotheek (KB) zou leiden?
'Dat zie ik nog even aan. Ik zou het werk van de oude inkoopcommissie tekort doen
als ik dat nu al beweerde', zegt hij. 'Maar het is duidelijk dat de KB een
professionele inkooporganisatie heeft met jarenlange ervaring. Wat BNL deed,
was meer pionieren.'
Ook moet de overgang evidente synergievoordelen hebben, schat
Van Velzen in. 'Alle contracten zijn nu in één hand. In het verleden zaten KB
en BNL elkaar soms in de weg. In sommige gevallen onderhandelden ze met
dezelfde uitgeverijen, zoals LexisNexis. Dat is nu niet meer zo. Aan de andere
kant is de KB meer een wetenschappelijke bibliotheken, daar gelden andere
regimes voor. En in het verleden informeerden we elkaar al over de inkoop. Het
moet dus nog blijken hoe groot de schaalvoordelen precies zullen zijn.'
Feitelijk niet veel
veranderd
Tot 1 januari was de inkoopcommissie onderdeel van de VOB,
benoemd door de algemene ledenvergadering. De inkoop werd gefinancierd door het
omslagstelsel (vorig jaar 35 cent per inwoner) en uitgevoerd door BNL. Sinds
dit jaar is de inkoopcommissie onderdeel van de KB, waarover de bibliotheken er
formeel niets meer over te zeggen hebben. De inkoop wordt nu gefinancierd uit
de onttrekking aan het gemeentefonds (8 miljoen euro in 2015, stapsgewijs
oplopend naar 12,2 miljoen in 2019) en uitgevoerd door de KB, waarin BNL is
opgegaan.
Toch is er feitelijk niet veel veranderd in de aanschaf van
e-content. De KB, zo staat in de Wet Stelsel Openbare Bibliotheken (WSOB), mag
alleen e-content voor de openbare bibliotheken inkopen op advies van de
VOB-leden. De hele organisatie van het inkoopproces is daarop afgestemd. De VOB
benoemt vier van de zes leden van de inkoopcommissie – de KB de andere twee.
Deze commissie stelt een jaarplan op dat wordt voorgelegd aan de ALV van de
VOB, én keurt na toetsing op haalbaarheid en financiering het inkoopvoorstel
van de KB goed of af.
Nieuwe adviesgroep
Daarbij wordt de inkoopcommissie ondersteund door een nieuwe
adviesgroep voordracht e-content, waarvan de vijf leden allemaal afkomstig zijn
uit de openbare bibliotheeksector en ook worden benoemd door de VOB [zie kader
voor de samenstelling]. Deze leden zijn nadrukkelijk geen directeuren, maar
werkzaam op de vloer. Ze moeten precies weten waar de leden behoefte aan
hebben. Meer content voor de jeugd? Minder content in bestandsvorm X ten gunste
van bestandsvorm Y? De commissie komt minimaal vier keer per jaar bij elkaar om
zulke informatie door te spelen.
Van Velzen: 'Wij kunnen natuurlijk zelf ook vragen hebben.
Wat vinden jullie van deze nieuwe aanbieder? Of: past deze content bij ons
aanbod? Een recent voorbeeld is Digisterker, waarvan de ALV wilde dat wij het
aanbod onderzoeken. Dat soort vragen stelde de oude inkoopcommissie ook wel.
Lotte [Sluyser, destijds directeur van de OB Zuid-Kennemerland] had een paar
goede mensen, die ze beantwoordden. Die band met de praktijk is nu
geformaliseerd. Omdat de commissie ook digitaal kan overleggen hebben we hun
advies iedere keer binnen voorafgaand aan onze vergadering.'
Eerste ervaringen
positief
Van Velzen zelf is, ondanks zijn terugtreden als directeur
van de OBA, aangebleven als voorzitter van de inkoopcommissie. De reden is dat
juist in de overgang te veel ervaring verdween: commissielid Sluyser werd
directeur van het Nederlands Uitgeversverbond (NUV), BNL-directeur Diederik van Leeuwen vertrok en KB-commissielid Lily Knibbeler, die medio 2014 juist tot de
commissie toetrad om de overgang soepel te laten verlopen, werd waarnemend
algemeen directeur van de KB. Hoewel de zittingstermijn van de nieuwe commissie
twee jaar is, vertrekt Van Velzen mogelijk al na een jaar.
Zijn eerste ervaringen over de veranderingen – die eind
2016 officieel worden geëvalueerd – zijn onmiskenbaar positief. 'De KB probeert
echt op een goede manier de betrokkenheid en de invloed van VOB te laten
gelden,' zegt hij. En: 'Ik moet de KB een compliment maken voor de manier
waarop ze met branche proberen samen te werken. De kaders, die ik op de jongste
ALV heb voorgelegd, zijn goed met elkaar afgestemd.' Ook heeft de KB er goed
zorg voor gedragen dat lopende contracten met uitgevers per 1 januari door de
KB worden betaald.
De KB heeft ook belang bij een goede relatie, onderstreept
Van Velzen. 'De KB heeft prachtige bestanden, waar leden van de openbare
bibliotheek nog maar weinig gebruik van maken. Dat kun je gewoon aan de cijfers
zien. Denk aan de DBNL, maar de KB heeft ook tijdschriften, kranten en tal van
andere materialen digitaal ontsloten. Historische kranten uit de oorlog
bijvoorbeeld. Mijn idee is dat het gering gebruik komt omdat die bestanden
gewoon te onbekend zijn. De KB heeft er dus veel bij te winnen als ze een
betere ingang krijgen bij openbare bibliotheken.'
Een derde van alle
transacties
Ondertussen gaat het goed met de uitleen van e-books, vindt
Van Velzen. Alle transacties met e-books, legt hij uit, loopt via CB Logistics
– zonder onderscheid tussen koop (via bijvoorbeeld Bol.com of Amazon.nl) of
huur (vrijwel uitsluitend via de bibliotheek). 'Een derde van alle transacties
liep vorig jaar via de bibliotheek. Daarbij zag je met name in de tweede helft
van het jaar een enorme groei. Mijn vermoeden is daarom dat onze opmars dit
jaar alleen maar doorgaat. Het zou me niet verbazen als we in 2015 de helft van
alle transacties hebben.'
Daarbij raakt het e-bookaanbod van bibliotheken steeds meer
geïntegreerd in het totale aanbod in Nederland. Van Velzen noemt de poëzie-app
tijdens de Gedichtenweek van dit jaar: de organiserende CPNB verwees in alle
uitingen naar de app. Het was een volwaardig onderdeel van de week. 'Dat
versterkt het gebruik van ons aanbod.' En de KB is gesprekken opgestart om toe
te treden tot de Lees-ID: een virtuele boekenkast waar alle aankopen van
e-books bij elkaar staan. 'Straks kan de gebruiker daar ook zien welke e-books
hij allemaal van de bibliotheek heeft geleend.'
Steeds meer actuele
titels
Mede daardoor zijn uitgevers toeschietelijker in de
onderhandelingen, merkt Van Velzen. 'Een uitgever die met ons een afspraak
maakt, heeft meteen een grote klant die in het hele land opereert. Daarbij
betalen we netjes. En, ten derde, wij zorgen ervoor dat het publiek ziet dat
het mogelijk is om eenvoudig op een legale manier e-books te lezen. Ons aanbod
bestrijdt zo piraterij. Daar zijn uitgevers erg gevoelig voor. We kunnen ook al
vaker toppers aanbieden. Zo zat Isa Hoes – nog altijd in de Bestseller 60 – in
de vakantiebieb. Ook de poëzie-app had een redelijk actueel aanbod.'
Dat neemt niet weg dat er nog altijd uitgevers zijn die niet
met bibliotheken in zee willen gaan. Dom, vindt Van Velzen, maar hun goed
recht. 'Het ideaal blijft daarom dat e-books onder het leenrecht vallen en we
één totaalafspraak te kunnen maken.' Vooruitlopend op verwezenlijking daarvan –
Van Velzen is ervan overtuigd dat de lopende rechtszaak de gewenste uitkomst
zal hebben – probeert de inkoopcommissie een vast stramien te hanteren. 'Nu al
rekenen wij standaard 12 cent voor titels van minimaal drie jaar oud, het
tarief dat we ook voor papieren boeken hanteren.'
Geen pluspakket meer
Het basispakket digitale content van 2015, medio maart
gepubliceerd, omschrijft in vijf pagina's diverse apps en databanken. Het
e-bookplatform telt inmiddels meer dan tienduizend titels, zegt Van Velzen. Wat
hem betreft komt er geen apart pluspakket meer. 'Formeel is het nog niet van de
baan. Maar ik vind het huidige aanbod – zo omvangrijk, helemaal gratis bij je
lidmaatschap – erg aantrekkelijk. Ik kan me wel voorstellen dat we voor
diegenen die per se nu al de nieuwe Maarten 't Hart willen lezen, met een soort
sprinterservice komen. Voor die titel moet je dan tijdelijk, bijvoorbeeld zo
lang het in de top 100 staat, betalen.'
Is er wel ruimte voor meer specials zoals bijvoorbeeld de
'Lezen voor je lijst'-app die BNL-directeur Diederik van Leeuwen ooit
aankondigde? 'Dat wordt van geval tot geval bekeken. Diederik was een
enthousiast iemand die in staat is snel dingen aan elkaar te koppelen. De KB is
een ambtelijker organisatie. Dat leidt tot nauwgezettere inkoop: gebeurt het
helemaal volgens de mededingingsrechtelijke regels? Maar ook zullen ze niet
snel in allerlei acties springen. Ze zullen zich eerst afvragen: past dat wel
bij ons? kunnen wij dat wel?'
Maar dat komt wel goed, verwacht van Velzen. 'KB en
bibliotheken moeten een beetje aan elkaar wennen. En zoals zij ons zullen
beïnvloeden, zullen wij de KB beïnvloeden.'
Betere site en
promotie
Wat nog beter kan aan het bibliotheekaanbod is de site zelf
– nog altijd weinig meer dan een rudimentaire kaartenbak. 'Ik kijk regelmatig
bij Bol.com', zegt Van Velzen. 'De technieken die zij aanwenden om de vraag te
ontwikkelen en het lezen te bevorderen. Ik vind dat heel knap. Onze site kan
mooier. We kunnen ook meer betekenen op het gebied van contextualiseren.
Bijvoorbeeld door alle verschijningsvormen van een titel, van boek tot
luisterboek, bij elkaar te brengen. Of door achtergrondinformatie te
verschaffen met filmpjes. Dat kan niet met alles, maar wel met titels die in de
actualiteit staan.'
Ook de bibliotheken moeten nog altijd meer doen om het
e-bookaanbod te promoten. 'Het is van hun. Zij betalen ervoor. En nog altijd
wordt er niet op elke bibliotheeksite naar het aanbod doorgelinkt. Ze moeten
beseffen: hoe vaker e-books worden gebruikt, hoe beter onze positie in deze
markt. Bibliotheken zien allemaal dat het aantal uitleningen daalt. Als klanten
zich dan afvragen of hun lidmaatschap nog wel het geld waard is, denk ik dat ze
die vraag positief blijven beantwoorden als ze weten hoeveel e-books ze erbij
krijgen. Ook daarom ben ik voor één groot basispakket.'
Brede literaire
spectrum
En wat vindt Van Velzen van de aanbevelingen van Frank
Huysmans bij een recent internationaal vergelijkend rapport aan
e-bookuitleenmodellen? Met name van zijn oproep niet alleen bestsellers aan te
bieden, maar de volle breedte van het literaire en culturele spectrum? 'Daar
ben ik natuurlijk van harte mee eens. Ook daarom wil ik dat e-books onder het
leenrecht vallen: dan kunnen we uit het hele aanbod kijken wat bij onze
doelstellingen past. Maar ook nu al ziet de KB het als zijn taak om een breed
aanbod in te kopen. Wij sluiten geen enkele uitgever uit.'
(Eerder gepubliceerd op Bibliotheekblad.nl, 30 maart 2015)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten