Dat vindt allemaal niet plaats.
De uitgevers en boekverkopers tekenden in augustus 2011 na lang overleg een intentieovereenkomst voor de ontwikkeling van een digitaal platform, dat de ontsluiting en distributie van e-boeken mogelijk maakt. Beide partijen kozen drie maanden later uit zes potentiële ontwikkelaars CB en ePagine uit om het platform te bouwen conform een request for proposals (RFP). Daarin staan de 130 functionaliteiten geformuleerd die het digitaal platform moet bieden.
Dat suggereert dat er helemaal niets was en dat CB en ePagine op een gegeven moment een kant en klaar digitaal platform afleveren. Zo is het niet. Ontsluiting en distributie van e-boeken kon al enkele jaren via eBoekhuis. Het digitaal platform is in essentie een upgrade van dat systeem, aangevuld met een aantal belangrijke diensten. Denk aan het mogelijk maken van lezen in the cloud, het verhuren van e-boeken of de bouw van een virtuele boekenplank voor consumenten.
CB en ePagine hebben alle gevraagde diensten stuk voor stuk opgeleverd, of in ieder geval de relevantste. Begin vorig jaar werd de koppeling gerealiseerd met Apple en Kobo, waardoor uitgevers via het digitaal platform rechtstreeks aan deze partijen met een eigen ecosysteem leveren. Daarna volgde de mogelijkheid om e-boeken online te lezen, de virtuele boekenplank en, na een presentatie op de laatste Frankfurter Buchmesse, het verhuren van e-boeken.
Wat nog moet worden gerealiseerd is een tool voor het afsprakenbeheer. Uitgevers kunnen daarmee in het digitaal platform bijhouden met welke retailer zij afspraken maken, waardoor de uitgeverij niet voor elke afspraak een mail naar CB moet sturen. CB heeft hiermee gewacht tot alle diensten zijn gerealiseerd, zodat de tool niet voortdurend moet worden geüpdatet. Realisatie staat nu op de roadmap gepland voor het tweede kwartaal van 2013.
Sommige diensten die wel in de RFP stonden, zijn bewust niet opgeleverd. Het platform hoeft Blio niet te ondersteunen, nu die e-readersoftware geen succes is geworden. Het platform hoeft evenmin apps voor de Apple en Android te beheren en distribueren. Voor CB bleek dat te lastig, omdat ten eerste alleen softwareontwikkelaars zelf apps kunnen indienen en ten tweede Apple apps weigert die te veel op boeken lijken. Apple wil dat uitgevers dan Apple fixed layout of iBooks Author gebruiken.
Aan de andere kant zijn er in de stuurgroep, die namens de opdrachtgevers GAU en KBb de ontwikkeling nauw stuurt, nieuwe wensen ontstaan waar de opdrachtgevers anderhalf jaar geleden nog geen rekening mee hielden. Naast Kobo en Apple zijn andere partijen opgekomen die een eigen ecosysteem (willen) hebben.
Zo bekeken is het digitaal platform al lang af – én nooit af. Wanneer is dan een goed moment voor een feestje?
De hoofdtaak van het digitaal platform is het distribueren van e-boeken. Dat gebeurt op twee manieren. Rechtstreeks: 109 retailers, waaronder marktleider Bol.com, nemen e-boeken af van CB – inclusief de door de uitgever gewenste beveiliging. Of via eigen ecosystemen van retailers. Naast Apple en Kobo zijn er steeds meer partijen die daar voor kiezen. Dat zijn met name buitenlandse, nieuwe toetreders – Google, Nook, Samsung – maar ook Bruna en Managementboek.nl.
Het ecosysteem van Bruna is eigenlijk een soort mengvorm van beide mogelijkheden. Feitelijk blijft de boekhandelsketen aangesloten op het digitaal platform en blijft Bruna e-boeken rechtstreeks aanbieeen aan de consument. Maar daarnaast maken ze de naakte ePub-bestanden zichtbaar in een eigen app, waarin Bruna allerlei eigen extra’s kan stoppen. Zodra Bruna de goedkeuring voor deze app heeft, gaat deze live.
Het is de rol van de GAU en de KBb om het gebruik van het digitaal platform aan te jagen. De GAU stimuleert zijn leden zo veel mogelijk titels als e-boek beschikbaar te stellen. Dat lijkt te lukken: van 12.000 titels in januari 2012 is het aanbod gegroeid naar 20.000 titels. Vrijwel alle actuele titels zijn ook digitaal verkrijgbaar, alleen de backlist blijft achter. Er zijn nauwelijks uitgevers, zoals Prometheus met Ontsporing van Diederik Stapel, die papieren uitgaven nog voorrang geven.
De KBb ondersteunt boekhandels om adequaat in te spelen in de verkoop van e-boeken. Dat doet de boekverkopersbond door het thema te bespreken op leden-bijeenkomsten, maar ook door te onderzoeken welke toepassingen leden nog meer willen en vervolgens pilots op te zetten, en leden te ondersteunen bij het gebruik van het digitaal platform online en in de winkel.
Heeft deze aanpak succes? KBb vindt van wel. De internetboekhandels en grote partijen als Libris en Bruna zijn actief met e-boeken. RDC staat op het punt te beginnen. En individuele boekhandels als Paagman en De Drukkerij onderzoeken, met hulp van de KBb, nieuwe toepassingsmogelijkheden van een digitale omgeving in de winkel. Daarentegen vraagt CB zich af waarom het zo langzaam gaat. Het afgelopen jaar zijn er nauwelijks boekhandels bij gekomen die beginnen met e-boekverkoop. De meeste nieuwe klanten zijn nieuwe toetreders zoals Qinqo.
‘Je vraagt je af of boekverkopers wachten tot het digitaal platform helemaal is uitgewerkt. Terwijl het nu al genoeg kansen biedt aan individuele ondernemers,’ aldus commercieel manager digitale media Mathijs Suidman.
Tijdens het werk aan het digitaal platform blijft het aantal afgeleverde e-boeken ieder jaar verdubbelen. In 2010 ging het om 350.000 e-boeken, in 2011 waren dat er al 740.000 en vorig jaar kwam het uit op circa 1,5 miljoen. Het is opvallend dat de nieuwkomers Apple en Kobo sinds augustus al een gezamenlijk marktaandeel hebben van 30 procent. Dat betekent dat alle andere spelers bij elkaar hun afzet niet hebben verdubbeld – die stijging is geringer dan die van de totale markt.
De groei van de nieuwkomers voedt de al vroeg geuite kritiek dat het digitaal platform vooral ten goede komt aan grote buitenlandse partijen. De consument koopt e-boeken steeds meer via tablets en smartphones. Als het aanbod van Apple en Kobo dan ook nog eens precies hetzelfde is als dat van een lokale boekhandel, heeft hij helemaal geen reden om naar de site van die boekwinkel te surfen.
Toch vindt de KBb begrijpelijkerwijs dat er geen reden is om zijn ijver voor het digitaal platform te betreuren. Want wat zou er zijn gebeurd als het er niet gekomen was? Veel boekhandels hadden dan helemaal geen e-boekverkoopmodule inclusief extra diensten als online lezen en e-boekverhuur. Veel boekhandels hadden dan helemaal geen e-boeken aangeboden. Terwijl er nu via ePagine een white label webwinkel voor boekverkopers beschikbaar is à 95 euro per maand.
Naast de distributie van e-boeken hebben CB en ePagine, zoals gezegd, extra diensten opgeleverd. Die zijn grotendeels operationeel, maar worden nog minimaal gebruikt. E-bookweb.nl is de enige partij die de consument daadwerkelijk de mogelijkheid biedt e-boeken te huren. Deze retailer kan niet meer dan twee- à driehonderd titels kan aanbieden – wel van uitgeverij Boekencentrum en clusteruitgeverij Clustereffect, maar niet één titel uit de Bestseller 60.
Alle andere boekverkopers en uitgevers kijken de kat uit de boom. Bol.com heeft veel aandacht getrokken omdat het nog geen e-boeken verhuurt. WPG idem, omdat het na een paar dagen zestig titels niet langer meer liet verhuren. Maar ook andere retailers en uitgevers doen niet mee.
Er is veel kritiek op het online lezen-platform en de huurmogelijkheden. Omdat het onderdeel conform de wens van de opdrachtgever is opgeleverd zodra het technisch mogelijk was, valt vooral op wat allemaal niet kan. Ook E-Bookweb.nl-eigenaar Lex Dröge is tevreden over de software, op een enkel detail na (in sommige documenten breken de woorden niet goed af), maar hij mist veel functionaliteiten. Alleen bladeren en de tekst vergroten vindt hij te karig.
De kunst voor de stuurgroep is, zoals ze bij GAU en KBb ook zeggen, om zich van de kritiek niet al te veel aan te trekken en proberen zo voortvarend mogelijk door te gaan. Pilots bij De Drukkerij in Middelburg moet helderder maken wat het vak precies met online lezen en e-boekverhuur wil. Eerst installeerde De Drukkerij ‘de Readingroom’, waarbij klanten in de winkel e-boeken kunnen lezen (zie pagina xx). Daarna volgt een pilot met e-boekverhuur.
Dat de pilot met e-boekverhuur bij ter perse gaan van dit nummer nog altijd niet was gestart, is tekenend voor de vertraging waarmee het hele project kampt. Aanvankelijk zou de pilot drie weken na de presentatie in Frankfurt beginnen. Begin november dus. Maar pas op het moment dat de partijen ‘deze nieuwe propositie willen aanbieden, waarvan het verdienmodel en de effecten op de eindconsument nog moeilijk in te schatten zijn’, aldus KBb-directeur Van Everdingen, ‘ga je dat in detail uitwerken. Dan blijken meer factoren van belang te zijn dan je aanvankelijk kon overzien.’
Zo ging het met zoveel deelprojecten van het digitaal platform, dat bij de lancering van de plannen eind 2011 al volledig up and running had moeten zijn. Daarna werd het april 2012. En uiteindelijk voldoet het digitaal platform nog steeds niet alle 130 eisen – voor zover nog relevant – die zijn gesteld. En alle betrokkenen geven daarvoor als verklaring: je kunt wel plannen maken, maar in de praktijk is het project zo complex en omvangrijk dat het simpelweg meer tijd kost.
Toch zijn er ook tekenen dat het vak de vertragingen aan zichzelf te wijten heeft omdat het te veel tijd nodig had om het onderling eens te worden. Zo is de virtuele boekenplank, waarop consumenten al hun aangeschafte e-boeken bij elkaar ziet ongeacht bij wie hij die heeft gekocht, technisch wel klaar, maar nog niet gelanceerd omdat boekhandelaren en uitgevers het niet eens zijn over het gebruik ervan. En Suidman van CB zegt dat de meeste tijd is gaan zitten in afstemmen met de opdrachtgevers.
De vraag is dan: is het erg? Dat lijkt mee te vallen. Misschien hadden er nu al meer e-boeken verkocht kunnen worden, maar als je kijkt naar de groei van de e-boekmarkt in omringende landen kun je daaruit niet concluderen dat Nederland achterloopt. Evenmin is er al een (buitenlandse) concurrent die bijvoorbeeld een geavanceerde huurmogelijkheid biedt. Amazon laat e-boekbezitters alleen titels uit hun eigen bibliotheek uitlenen aan vrienden.
Het gebruik van het digitaal platform kost de boekverkoper niets. De uitgever betaalt, volgens de tarievenkaart 2013 van CB, voor het leveren van een download 26,2 cent en voor het leveren aan een extern platform 25,5 cent. Daar komt voor het eerste het leveren van DRM bij: 18,6 cent (Adobe) of 13 cent (watermerking). Online lezen kost inclusief downloadlink 50 cent (met Adobe) of 38,8 cent (met watermerking). E-boek-verhuur kost 7 procent van de bruto-omzet exclusief btw.
Deze tarieven zijn gebaseerd op de gedachte dat CB en ePagine hun investering terugverdienen door de groei van de e-boekmarkt. Dat is is het afgelopen jaar ook gebeurd. En als de verwachting uitkomt dat de afzet weer verdubbelt tot 3 miljoen verkochte en verhuurde e-boeken, gebeurt dat in 2013 weer. Maar het moge duidelijk zijn dat niet alle ontwikkelde producten al geld opleveren. Het lezen in de cloud en e-boekverhuur heeft nog vrijwel geen geld in het laadje gebracht.
Bij uitgevers, die ook nog betalen voor beheer en verslaglegging, heerst volgens de GAU weinig gemor over deze tarieven – anders dan over de tarieven van fysieke distributie.
Eigenlijk geldt dat voor het hele digitaal platform. Ondanks de negatieve ervaring met de bouw van de uiteindelijk mislukte nationale titelbank, de opgelopen vertraging en de soms felle kritiek op de opgeleverde diensten, lijkt het boekenvak het volle vertrouwen te houden in het digitaal platform. Misschien is dat een goede reden om – op een moment dat de e-boekmarkt tot ontwikkeling is gekomen en alle functionaliteiten van het digitaal platform breed worden gebruikt – toch een feestje te bouwen.
(Eerder in ingekorte vorm gepubliceerd in Boekblad Magazine 1, 2013)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten