Wie legt de essentie van het politieke bedrijf het beste bloot? De schrijver P.F. Thomése of oud-minister Winnie Sorgdrager? De satire van de buitenstaander is uiteindelijk interessanter dan de realistische verbeelding van de insider.
De zienersblik van P.F. Thomése
Alle 150 leden van de Tweede Kamer kregen in december 2007 een gesigneerd exemplaar van P.F. Thomése’s roman Vladiwostok!. De bedoeling was dat de genadeloze aanklacht van de politieke cultuur de volksvertegenwoordigers aan het denken zette over hun functioneren. Of het cadeau meer was dan een marketingactie en ook maar één politicus het tijdens het kerstreces heeft gelezen, vertelt de geschiedenis niet. Zeker is dat een Pieter van Geel of Jacques Tichelaar – de toenmalige fractieleiders van CDA en PvdA, die met de ChristenUnie een coalitie vormden – de roman eerder amusant dan verontrustend zouden hebben gevonden.
Vladiwostok! rekent zo cynisch af met politici dat het niet geloofwaardig meer is. In Thomése’s beeld van het Binnenhof heeft niemand ook maar één overtuiging. ‘Meningen waren slechts gebruiksvoorwerpen,’ schrijft hij, ‘je had ze nodig om je sporen neer te zetten, om ze sneller en groter en beter neer te zetten dan een ander’. Overtuigingen zet je alleen in om macht te verkrijgen – en dan niet eens om iets met die macht te doen, maar omdat het je ego zo lekker streelt als je de machtigste bent. En dat je dan de lekkerste stagiaires kunt neuken. Wat de voornaamste preoccupatie is van kandidaat-Kamerlid Hans Portielje.
Wat moet een politicus hiermee? Na plichtplegingen over de ijdelheid die een volksvertegenwoordiger zeker niet vreemd is en lof voor Thomése’s stilistische brille, kan hij zich makkelijk verdedigen. Iedereen zal ermee instemmen dat een Kamerlid niet zó hol is. Ook het plot rond Portielje laat zich makkelijk afserveren. Hij wordt ter verantwoording geroepen voor de nalatigheid van de Nederlandse overheid tegenover mevrouw Benedikt wier familie in Afrika is afgeslacht. Maar hij is slechts vice-voorzitter van een overkoepelend overlegorgaan. Zouden de media niet eerder een minister aanspreken? Of de voorzitter van het orgaan?
Toch heeft Thomése een punt – zeker nu hij over een zienersblik blijkt te beschikken. De manier waarop Portielje ten onder gaat is dezelfde als die waarop Henk Bleker, vorig jaar in Pauw en Witteman, zijn doodvonnis als politicus tekende. Allebei worden ze in een talkshow geconfronteerd met een echt mens: mevrouw Benedikt respectievelijk de bijna uitgezette Mauro. En allebei blijken ze dan een hork die zijn eigen straatje schoonveegt en de popiejopie uithangt. Die gelijkenis doet je anno 2013 wél nadenken over de verhouding tussen politieke verantwoordelijkheid en echte verantwoordelijkheid, die Thomése op scherp zet.
Veel realistischer is het beeld dat Winnie Sorgdrager van de Haagse mores schetst. De oud-minister van Justitie in de jaren negentig publiceerde een jaar voor Vladiwostok! onder het pseudoniem Victor ten Hove de roman Ongeschreven wetten. Daarin beschrijft ze de machinaties van directeur-generaal Clemens van der Veer van het ministerie van Veiligheid. Hij is verantwoordelijk voor het onderzoek naar een ramp met een chloortrein, waarbij vijftig mensen zijn omgekomen, maar wil de verantwoordelijkheid voor het falen daarvan graag afschuiven. En wel zo dat hij er zelf beter van wordt – door te promoveren naar de functie van secretaris-generaal.
Ieder Kamerlid zal zich herkennen in gedetailleerde beschrijving van vergaderingen of de dynamiek tussen ambtenarij, kabinet en Tweede Kamer. Sorgdrager is zelfs zo gedetailleerd dat het je regelmatig duizelt van alle diensten en functies die je uit elkaar moet houden. Maar je beseft ook dat het noodzakelijk is om goed te kunnen laten zien hoe iedereen, onder grote publicitaire druk, worstelt met zijn eigen belangen en ambities. Hoe iedereen zich staande probeert te houden. En dan is het allemaal nog complexer geworden door de komst van blogs als GeenStijl en smartphones, die in Sorgdragers wereld nog ontbreken.
Het vlak geschreven Ongeschreven wetten, dat als roman nogal wat kansen mist om werkelijk spannend te worden, is nooit cynisch over de politiek zelf. Van der Veer, die zelfs valse dreigbrieven schrijft om zijn eigen carrière te bevorderen, is een rotte appel temidden van collega’s die niets menselijks vreemd zijn. Iedereen doet binnen zijn mogelijkheden zijn best. Alleen de ontknoping is onthutsend voor het beeld van de politiek: er wordt een ambtenaar geslachtofferd en alle ophef over een mislukt onderzoek is weer voorbij. Terug naar business as usual. Werkelijke politieke verantwoordelijkheid wordt door niemand genomen.
Zo is de roman van Sorgdrager te lezen als een illustratie van de centrale stelling van Thomése, dat politieke verantwoordelijkheid niet bestaat en niet gelukkig kan maken. Daardoor blijkt Vladiwostok! toch het interessantste boek van de twee te zijn, omdat die er veel beter in slaagt de kern van het politieke bedrijf in een bredere context te raken.
P.F. Thomése – Vladiwostok! (296 p.) – Atlas-Contact, € 10,-, ISBN 978 90 2542 980 5 (Ook als e-book en dwarsligger te krijgen)
Victor ten Hove – Ongeschreven wetten (288 p.) – De Geus, ISBN 978 90 445 0475 4, alleen tweedehands te krijgen
(Eerder verschenen in BOEK 1, 2013)
Zie ook deze stukken over Thomése: over De weldoener, Het bamischandaal en echte literatuur
Geen opmerkingen:
Een reactie posten