maandag 4 mei 2015

1. Zelfstandige redacteuren bieden hun diensten aan niet gepubliceerde auteurs aan (Schrijven Magazine)

Steeds meer redacteuren van uitgeverijen kiezen voor een bestaan als zzp'er. Hun ervaring en expertise is daarmee ook in te huren door nog niet gepubliceerde auteurs. 'Veel auteurs weten niet hoe hun tekst overkomt. Een redacteur helpt om de kritiek op je eigen tekst te ontwikkelen en te verinnerlijken.'

Voor Harminke Medendorp is het zonneklaar. 'Uiteraard zal ik mijn netwerk gebruiken als ik geloof in het manuscript van de auteur waaraan ik werk,' zegt de voormalig redacteur van Van Goor en Podium die sinds 2013 voor zichzelf werkt. 'Als uitgevers een tip krijgen van iemand wiens smaak ze kennen en wiens oordeel ze vertrouwen, nemen ze dat serieuzer. Zo werkt dat nu eenmaal.'
Dat maakt het voor aankomend schrijvers met de wens te worden gepubliceerd door een reguliere uitgeverij des te interessanter om een redacteur in te huren die zijn sporen heeft verdiend in deze branche – zo'n vijftien jaar, in het geval van Medendorp. Auteurs profiteren niet alleen van de enorme ervaring die een redacteur heeft opgedaan – met auteurs als Kluun, Herman Franke en Aaf Brandt Corstius, in het geval van Medendorp. Nee, ze hebben meteen een ingang.
Feit is dat steeds meer redacteuren zich vestigen als zelfstandige. Dat komt door de veranderingen in de uitgeverij. Onder druk van de aanhoudende crisis krimpen uitgevers in. Omdat het redactiewerk toch moet worden gedaan huren zij daarvoor freelancers in. Bovendien is een nieuw type uitgeverij ontstaan die uitsluitend met krachten van buiten werkt. Denk aan Marmer en Brandt.
Andersom vinden steeds meer redacteuren het aantrekkelijk omde uitgeverij te verruilen voor een bestaan als zzp'er. Eindelijk kunnen ze zich weer volledig concentreren op de tekst en niets dan de tekst. In vaste dienst ging zo veel tijd op aan het bespreken van marketingteksten, auteurs te vriend houden, schrijven van flapteksten, uitzetten van omslagen, enzovoorts.
Hoofdzakelijk werken zelfstandige redacteuren als Medendorp met gevestigde auteurs – Renate Dorrestein, Wilfried de Jong en Ingmar Heytze, in haar geval. Maar allemaal werken ze ook met aankomend schrijvers. En heus niet alleen omdat de schoorsteen moet roken. 'Het is heel plezierig om verrast te worden door nieuwe stemmen en die auteurs een duw in de rug te kunnen geven', zegt Medendorp.
Zelf vindt ze het prettig dat ze nu meer tijd kan maken voor beginners. 'Uitgevers besteden veel tijd aan talentontwikkeling. Maar vaak reageerde ik, als ik pril talent bespeurde, met: laat weer eens wat lezen als je wat nieuws heb; als je je verder hebt ontwikkeld. Dan kreeg ik de wedervraag: kun jij me daar bij helpen? Daar had ik nooit tijd voor. Nu wel.'

Iedere schrijver weet inmiddels dat je niet kan vertrouwen op de lof van vrienden, buren of collega's. Redacteuren hebben in hun jaren bij de uitgeverij het ook vaak gelezen in de begeleidende brieven bij de manuscripten die hen werden opgestuurd. 'Iedereen in mijn omgeving zegt: jij schrijft zo goed, daar zou je iets mee moeten doen.' Het manuscript zelf viel meestal tegen.
Wie op zoek gaat naar een deskundiger oordeel komt snel uit bij schrijvers. Of je nu kijkt naar de docenten van de meerjarige opleiding aan de Schrijversvakschool, de cursussen van Script+ of de masterclasses van de Querido Academy: bijna overal werken auteurs met ten minste één publicatie op hun CV. Voor de meesten is dat een welkome aanvulling op hun vaak karig auteursinkomen.
Beter dan vrienden of een schrijver is echter het oordeel van een oud-redacteur van de uitgeverij. 'Het is natuurlijk niet helemaal waardeloos als een vriend je werk prijst,' zegt Arjan Post, die vijf jaar werkte bij Augustus en Nieuw Amsterdam. 'Het betekent dat je tekst overkomt.'
Het kan ook heel inspirerend om een bewonderd auteur te horen uitleggen hoe hij het doet, vervolgt. 'Daar kun je veel van leren. Maar de redacteur is de enige die –  met al zijn professionele kennis en ervaring – naast je zit zonder dat bewondering in de weg zit. Als je een cursus bij een auteur volgt, wil je toch zijn trucje afkijken. Het geheim van zijn talent ontdekken. Andersom heeft een auteur misschien te veel de neiging om zijn manier van denken en schrijven als norm uit te dragen.'
Een goede redacteur is als 'een klankbord, een spiegel', vindt Post. 'Veel auteurs weten niet hoe hun tekst overkomt. Een redacteur helpt om kritiek op je eigen tekst te ontwikkelen en te verinnerlijken. Niet door zelf als redacteur dingen te verzinnen: "voeg hier een knorrend varken in", maar door aan te wijzen waar de tekst wringt. Het verzinnen en verbeelden blijft de taak van de auteur zelf.'

Wat een oud-redacteur van een uitgeverij doet, is niet veel anders dan andere schrijfcoaches. Dat zeggen ook anderen. Ingrid Meurs – elf jaar in vaste dienst bij Arena, Saffraan en Artemis en sinds vier jaar regelmatig interim-redacteur bij diverse uitgeverijen – 'checkt teksten op plot, verhaallijn, structuur, taalgebruik, veelvoorkomende fouten,' somt ze op.
Wat ze precies doet voor haar klanten hangt af van hun wensen. 'Als mensen werk naar een uitgever willen sturen, doe ik vaak een lichtere vorm van redactie: een analyse & advies. Dat gaat het erom dat het goed genoeg is om een uitgever te overtuigen. Als mensen hun werk in eigen beheer uitgeven, willen ze juist wel dat ik het hele manuscript redigeer. Dan moet de tekst zo goed mogelijk worden.'
Meurs neemt een klant aan als de auteur serieus met het schrijverschap bezig is en het manuscript een minimale kwaliteit heeft. 'Als ik zelf denk: wat een vreselijke tekst, dat wordt niets – dan moet ik het niet doen. Dat is voor mij niet goed, dat is voor de auteur niet goed. Ik zou met tegenzin aan het boek werken. De auteur zou merken aan mijn opmerkingen dat ik me irriteer.'
Haar opmerkingen neemt ze – zoals alle zelfstandig redacteuren – persoonlijk met haar klanten door. 'Het komt anders over wanneer je alles toelicht. Zelfs ervaren auteurs die weten hoe intensief een redacteur een tekst doorneemt, schrikken soms van alle opmerkingen. In een gesprek kun je beter de nuance overbrengen. Of tot een ander oordeel komen als je hoort wat een auteur beoogt.'

Aankomende auteurs moeten dan wel open staan voor kritiek – wat gelukkig bijna altijd het geval is wanneer iemand de moeite heeft genomen een redacteur te zoeken. 'Maar ik heb ook eens tien bladzijde geredigeerd voor iemand met een groot ego die eigenlijk alleen maar van mij wilde horen hoe geweldig zijn tekst was. Dank voor je opmerkingen, zei hij, maar ik doe er niets mee. Dan heeft redactie geen zin.'
(Deel 1 van een artikel dat eerder werd gepubliceerd in Schrijven Magazine nr. 1, 2015)

Geen opmerkingen: