Halid Ziya Usakligil, 'Verboden liefde'

Pas op. Dit stuk bevat spoilers.

Op het buikbandje van Verboden liefde breekt Orhan Pamuk een lans voor deze Turkse klassieker. Voor Turken heeft deze roman, zegt de Nobelprijswinnaar, dezelfde betekenis als Madame Bovary voor de Fransen, Effi Briest voor de Duitsers en Anna Karenina voor de Russen.

Een terechte vergelijking?

De roman is ontstaan in hetzelfde tijdperk. Usakligil publiceerde in 1898 de eerste aflevering van zijn oorspronkelijk als feuilleton geschreven boek. En ook in Verboden liefde draait alles om overspel.

Maar wat deze roman vóór heeft op zijn soortgenoten is dat de titel op meerdere manieren te interpreteren is.

In de boeken die Pamuk noemt, is onmiskenbaar de vrouw naar wie de romans zijn genoemd, de hoofdpersoon. Emma Bovary, Effi Briest en Anna Karenina verliezen – om totaal verschillende redenen – hun hart aan een andere man dan hun echtgenoot en gaan daar uiteindelijk aan ten gronde.

In Verboden liefde is Bihter deze vrouw. De 22-jarige jonge vrouw met de veel oudere Adnan trouwt uit verlangen naar een rijk, illuster leven vol aanzien. Als blijkt dat daarmee de verlangens van haar hart niet worden vervuld, valt ze voor Behlûl, de jonge neef van Adnan. Ze hebben een gelukkige relatie tot hij genoeg van haar krijgt.

Maar is deze relatie de verboden liefde?

Verboden liefde is ook het verhaal van Nihal, de jonge dochter van Adnan uit zijn eerste huwelijk. Zij is zeer egocentrisch, leidt aan een overdreven sterke binding met haar vader, en voelt een diepe jaloezie tegenover Bihter. Alles wat in huis gebeurt, lijkt Nihal nu tegen haar gericht te zijn. Ook dat doet Bihter verlangen naar een man die ze werkelijk lief kan hebben.

Als Nihal ouder wordt, ontstaat het idee dat zij heel goed kan trouwen met Behlûl. Maar helaas: zijn overspel met de vrouw van zijn aanstaande schoonvader maakt deze relatie onmogelijk. Nadat Behlûl zijn liefde aan Nihal heeft verklaart, neemt Bihter wraak op Behlûls loze beloften door alles te bekennen.

Het eindresultaat is: Bihter pleegt zelfmoord en Behlûl vlucht. Nihal blijft alleen achter met haar vader – precies zoals ze altijd heeft gewild.

Wat is dus de verboden liefde?

Zeker, de overspelige relatie. Maar ook het wettige huwelijk van Adnan en Bihter. De wens van Adnan om op zijn vijftigste nog een jonge vrouw in zijn huishouden te halen, verstoort het evenwicht – met alle gevolge van dien. De liefde die de dochter voor haar vader voelt is door de dood van haar moeder zo intens geworden, dat die niet meer natuurlijk is – met alle gevolgen van dien. En het huwelijk tussen Nihal en Behlul wordt onmogelijk gemaakt omdat Behlul niet kon wachten tot hij de ware onmoette en wilde experimenteren met het hart van een vrouw.

Zo lijkt alle liefde in deze roman verboden te zijn. Een opmerkelijk sombere boodschap voor een laat-negentiende eeuwse, naturalistische roman.

Halid Ziya Usaklıgil, Verboden liefde (vertaling Hanneke van der Heijden, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2008)

Zie ook:
- Daniyal Mueenuddin, 'In Other Rooms, Other Wonders'
- Aravind Adiga, 'De laatste man in de toren'