De boeken van Patrick Modiano zijn een perpetuum mobile van melancholie, het grijze verleden, verlaten straten in de avondschemering. L’horizon sluit daar naadloos bij aan. De hoofdpersoon, een man van rond de zeventig genaamd Bosmans, probeert zijn verleden te reconstrueren. Veertig jaar terug is er abrupt een einde gekomen aan een episode van zijn leven en pas nu komt Bosmans ertoe om de dunne draad die altijd is blijven bestaan weer op te pakken.
Tijdens een demonstratie komen Margaret le Coz en Bosmans, onbekenden voor elkaar, in een oploop beiden in de knel te zitten. Zij verwondt zich, hij begeleidt haar naar een apotheek. Een voorzichtig contact ontstaat, hij haalt haar op van haar werk en ze zijn steeds vaker in elkaars bijzijn — tot Margaret door een vreemde gebeurtenis plotseling Parijs moet verlaten. Hun levens scheiden zich, Bosmans blijft in verwarring alleen achter.
Wat hun relatie is, blijft onduidelijk. Geliefden? Vrienden? Eenzame stadsbewoners die toevallig aan elkaar zijn overgeleverd? Van Margaret komen we te weten dat ze in Berlijn is opgegroeid en in Annecy heeft gewerkt. Bosmans geeft alleen ergens aan dat ook hij een vreemdeling is in Parijs.
Er is nog een overeenkomst, beiden zijn op de vlucht. Bosmans voor een vrouw die zegt zijn moeder te zijn en hem op straat bedelend achterna zit. Margaret wordt achtervolgd door een gevaarlijke man, ze kent hem uit een kroeg. Een uit de hand gelopen verliefdheid, een maniak? Het wordt bij Modiano nooit helemaal duidelijk.
Maar dat is juist zijn kracht, dat hij veel in het vage laat. Slechts op enkele aspecten van een personage of gebeurtenis wordt een spot gezet, zodat de lezer als het ware vluchtig het negatief mag zien, maar nooit de uiteindelijke afdruk onder ogen krijgt. In sommige boeken staan losse eindjes of oningevulde gebeurtenissen het verhaal in de weg. Bij Modiano maken ze het verhaal. Zonder zou het geen Modiano zijn. Ook zijn titels komen uit hetzelfde vat vol schemering: Quartier perdu, La ronde de nuit, Rue des boutiques obscures, en zijn voorlaatste boek: Dans le café de la jeunesse perdue (vertaald als In het café van de verloren jeugd). Een titel als L’horizon past natuurlijk prima in dit rijtje. De horizon verschuift als je dichterbij komt, verbergt hele landschappen, ligt achter je en voor je, maar blijft onbereikbaar.
Twijfel gaat hand in hand met schemering, vage contouren van gebouwen en mensen uit het verleden. Zit daar iemand die hij kent? Bosmans wil het eigenlijk niet weten:
Mieux valait ne pas en savoir plus. Au moins, avec le doute, il demeure encore une forme d’espoir, une ligne fuite vers l’horizon.
In veel van zijn boeken speelt de Tweede Wereldoorlog op de een of andere manier een rol. In L‘Horizon gaat Bosmans uiteindelijk naar Berlijn, op zoek naar Margaret. Hij vergelijkt de stad met zijn eigen leven:
Mais cette ville a mon âge. Moi aussi, j’ai essayé de construire, au cours de ces dizaines d’années, des avenues à angle droit, des façades bien rectilignes, des poteaux indicateurs pour cacher le marécage et le désordre originels, les mauvais parents, les erreurs de jeunesse.
Ondanks de hang naar het verleden, doet de moderne tijd toch ook zijn intrede in het oeuvre van Modiano. Maar gelukkig relativeert hij op hetzelfde moment het digitale tijdperk. En is Bosmans hier misschien even Modiano?
Depuis, il avait écrit plus d’une vingtaine des livres, et on avait fait quelques progrès techniques: tout à l’heure la femme lui remettrait une clé USB et on obtiendrait un texte lisse [...]. Mais qu’est-ce qui avait vraiment changé? C’était toujours les mêmes mots, les mêmes livres, les mêmes stations de métro.
Het zijn — over het algemeen — korte zinnen, als gedachten die opkomen, aan elkaar geregen worden en van het een naar het ander leiden. Opsommingen als fotonegatieven die bekeken worden om wat voorbij is terug te roepen. Niet alles verschijnt weer aan de horizon, er blijven leemtes. Maar ondanks dat is het verhaal toch volledig. Of misschien wel dankzij die gaten, de overbelichte fotonegatieven of soms te korte sluitertijd. Of zoals hij zelf ooit zei:
‘Om een roman te schrijven, moet je vertekenen, concentreren en significante details zoeken in het grauwe feitenmateriaal en ze vervolgens enorm vergroten.’
(Le Monde, 1973, als nawoord bij De Ring-Boulevards, De Arbeiderspers, 1974).
Laten we hopen dat Modiano nog heel lang details zal vinden in zijn grauwe verleden om deze enorm te vergroten en te gieten in dezelfde woorden en dezelfde boeken, zodat het perpetuum mobile van de melancholie inderdaad in beweging blijft.
N.B. L’horizon was een van de beste Franse romans van 2010 en de vertaling door Maarten Elzinga was genomineerd voor de Europese Literatuurprijs.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten