Op de dag van het 125-jarig jubileum van het Concertgebouw, waar ik graag kom, aandacht voor een van de interessantste muziekboeken van de laatste jaren - ondanks de kritiek die ik ook heb op deze roman van Erik Menkveld.
De noviteit van een geschoren oksel
Gustav Mahler
steunde de jonge componist Arnold Schönberg. Hij begreep niets van diens
atonale muziek, maar Mahler wist: hij componeert de klanken van de nieuwe tijd.
Zo wilde Alphons Diepenbrock (1862-1921) ook de mentor en mecenas zijn van zijn
protegé Matthijs Vermeulen (1888-1967). Hij herkende in hem de passie en het
verlangen naar het hogere van zijn eigen jeugd. Maar zijn droom komt niet uit.
Zo grootmoedig als Mahler kon Diepenbrock niet zijn over muziek die vloekte met
zijn eigen principes. Al helemaal niet toen zijn vrouw Elisabeth wraak op hem
nam voor een buitenechtelijke affaire door een relatie te beginnen met
Vermeulen.
De dichter Erik
Menkveld schreef een mooi ingehouden historische roman over deze gecompliceerde
driehoeksverhouding die Diepenbrock, Vermeulen en Elisabeth alle drie
gedesillusioneerd achterlaat. Het grote
zwijgen laat de verwoestende werking zien van het stilhouden – van
geheimen, van emoties. Van het zwijgen dat een wig drijft tussen mensen en hen
uiteindelijk van elkaar verwijdert. Urenlang wordt je heerlijk ondergedompeld
in de vroege jaren van de twintigste eeuw. De kruiers op het station, de
gaslampen op hotelkamers, de noviteit van een geschoren oksel. Menkveld
gebruikt alles om het Nederland van toen levensecht te schilderen.
Toch mist Het grote zwijgen een spanning om bijna
vierhonderd pagina’s te boeien. Misschien is dat een gevolg van Menkvelds
poging zo dicht mogelijk bij de werkelijke gebeurtenissen te blijven. ‘Iedere
overeenkomst tussen de personages en hun historische modellen is opzettelijk,’
schrijft hij in zijn verantwoording. Als hij meer de nadruk had gelegd op de
driehoeksverhouding en bijvoorbeeld de onderdrukte homoseksualiteit van
Vermeulen, die als seminarist door een pater werd verleid, buiten beschouwing
had gelaten – al is dat ook een voorbeeld van verzwegen emoties – had de roman
aan focus en kracht gewonnen. Echt gebeurd is geen excuus, zei Gerard Reve al.
Het grote zwijgen (390 p.) Erik Menkveld - Van Oorschot (9789028241589,
€ 20,00)
(Eerder gepubliceerd in BOEK 3, 2011)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten