Gestameld liedboek gaat in de eerste plaats over Mortier zelf. Hoe het leed van zijn verwekkers ook zijn leven dreigt te overspoelen. Alleen het schrijven van deze fragmenten over zijn moeders ziekte bood redding.
Ik ben er al een kwartier kapot van
Erwin Mortier moest Gestameld liedboek schrijven voor hij aan iets anders kon beginnen. De ziekte van Alzheimer die zijn moeder langzaam had gereduceerd tot een afhankelijke kasplant die niet meer met haar omgeving kon communiceren, maakte zijn zintuiglijkheid doffer, vertelde Mortier bij verschijnen in interviews. Hij had notities gemaakt sinds de ziekte op haar 57e werd geconstateerd. Voor ooit, misschien. Maar de wanhoop van de situatie drong zich zo op dat hij dat boek nu moest schrijven om een depressie af te wenden.
Het is een misverstand te denken dat de nieuwe Mortier een ‘ouderboek’ is zoals Sprakeloos van Tom Lanoye of, veel minder bekend, Liefdeknopen van Anton Brand. Boeken die voor alles een monument willen zijn voor de verwekker van de schrijver. Gestameld liedboek gaat in de eerste plaats over Mortier zelf. Het contact met zijn moeder dat hij verliest: ‘Ik hoor de muziek van haar ziel niet meer.’ De angst voor de dood – van hemzelf of van andere dierbaren – die haar ziekte aanzwengelt. Of zijn verlangen naar een vrolijk dementerende moeder: ‘Van die goedlachse, immer opgewekte dames die nog altijd naar de kapper gaan, zij het dan om drie uur ‘s ochtends.’
Een beeld van de ziektegeschiedenis rijst natuurlijk wel op uit de aaneenschakeling van fragmenten en brokstukken. Vanaf het begin, in de reconstructie van Mortier, toen tot haar eigen schaamte het woord ‘boek’ haar niet meer te binnen willen schieten. Tot haar taal snel uiteenvalt tot een ‘woordmoes’ die eruit komt als de eerste hapjes pap van een jonge baby, en alleen in haar ogen nog iets te zien is van het hopeloze gevecht dat ze voert. Uiteindelijk wordt ze als ‘een meisje met een zak vol knikkers die openscheurt’, volledig weerloos tegen haar emoties kijkt ze ‘verschrikt naar het gestuiter over de vloer.’
Maar hoe Mortiers moeder was in haar goede dagen, blijft een raadsel. Daarvoor geeft de schrijver te weinig details weg. Ze wenkte haar vijf kinderen op drukke feesten met een wijsvinger of knipoog. Ze is eens gevallen in Gent terwijl ze Mortiers broer op haar arm droeg. Ze ging nooit mee de doden groeten. Veel meer kom je niet te weten. ‘Ik wilde dat ik aan je kon denken zoals je was, maar het lukt me niet’, schrijft Mortier ook.
Daarbij krijgt Mortiers vader bijna even veel aandacht. Gelaten ondergaat hij de karakterverandering van zijn vrouw in het begin. Gesteund door zijn kinderen probeert hij daarna zo lang mogelijk voor haar te blijven zorgen. Om het schuldgevoel af te wenden dat hij naar een verzorgingstehuis stuurt of hoop dat het niet nodig is, houdt hij vol tot voorbij de grens van realiteitszin. Als hij zijn zoon opbelt om te vertellen dat ze is gestruikeld toen hij aan het stofzuigen was, belt Mortier hem een kwartier later vertwijfeld op: ‘Hoe hou je het uit, ik ben er al een kwartier kapot van.’
Het succes van Gestameld liedboek – drie drukken binnen een maand – is goed te begrijpen. Het drijft op herkenning. Steeds meer mensen krijgen de ziekte van Alzheimer, honderdduizenden hebben inmiddels een ouder die eraan lijdt. Minstens zo belangrijk is Mortiers stijl. Hij koos niet voor het uiterst verfijnde proza als in het bekroonde Godenslaap, waarin hij bijzin op bijzin stapelde en de ene metafoor aan de andere reeg. Mortier lijkt nu vooral hebben geprobeerd om zo precies mogelijk te formuleren wat hij wil zeggen. Dat je denkt: fraai én treffend geformuleerd.
Mooi zijn de ingehouden klachten tegen de ouderenzorg – ook een zorg overigens waaraan steeds meer mensen in Nederland belang hechten. Op de afdeling geriatrie ziet hij ‘akkers en akkers vol vergrijsde koppen, doorbuigend, half depressief (eenzaam waarschijnlijk), of angstig (ook eenzaam, wellicht), en volgepropt met pillen wegens gebrek aan mensheid in de buurt. Ik geloof dat ik me nog liever opknoop, als het ooit zover komt’. Als zijn moeder er een dag verblijft, vinden ze haar huilend, onderuitgezakt bij het raam terug. ‘We helpen haar overeind, in de huid van haar onderkaak staat bloedrood de rand van het tafeltje afgetekend.’
Het zijn zulke feitelijke, koel registrerende zinnen die Gestameld liedboek bij vlagen zo indrukwekkend maakt. De pijn die ze uitstralen, blijft je nog lang bij.
Mortier, Erwin - Gestameld liedboek (192 p.) - De Bezige Bij, € 17,90, ISBN 978 90 234 6409 9
Geen opmerkingen:
Een reactie posten