Colibro was een succesverhaal. Tot het aantal opzeggingen en faillissementen te groot werd en de overgebleven leden de kosten van de samenwerking niet meer konden dragen. Toch had de inkoopcombinatie de economische tegenwind wellicht kunnen overleven als de onderlinge verhoudingen niet zo verstoord waren. Daarom hebben de zelfstandige Vlaamse boekhandels goede hoop dat er een nieuwe samenwerking uit de as van Colibro kan groeien. Een vervolg op dit en dit bericht.
Colibro is dood. De consument krijgt nog regelmatig nieuwsbrieven van het samenwerkingsverband van 25 Vlaamse zelfstandige boekhandels. Alle websites zijn onverminderd in de lucht. Maar Colibro wacht alleen nog op de juridische ontvlechting. De boekhandels zijn gebonden aan contractuele opzegtermijnen. Ze bezitten 41 procent in de aandelen van de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (cvba) die moeten worden verkocht. Een eventuele herstart is uitgesloten. Zeker niet onder dezelfde naam. Zeker niet met dezelfde directeur.
Wie met betrokken boekverkopers, ex-leden en bestuurders praat, kan maar één conclusie trekken: het einde van Colibro was onvermijdelijk. Het ledental was te laag geworden om de kosten te dragen. Alle potentiële nieuwe leden waren er tevergeefs benaderd. En de persoonlijke verhouding tussen sommige leden en directeur Luc Vander Velpen, die al dertien jaar samenwerkten, was te zeer verziekt.
Hoe heeft het zover kunnen komen?
De start van Colibro in 1998 was niets minder dan een wonder. Samenwerking tussen zelfstandige boekhandels in Vlaanderen leek onmogelijk. In de jaren tachtig vormden negen grotere boekhandels (met in totaal zestien verkooppunten) de Service Boekhandels. Ze kochten gezamenlijk in. Organiseerden aanbiedingsbeurzen. Brachten ieder kwartaal een magazine uit. Maar: op volstrekt vrijwillige basis. Toen de animo afnam, loste de samenwerking als vanzelf op in het niets.
Onderzoek van Intres, dat hoopte op uitbreiding naar Vlaanderen, bevestigde een paar jaar later het probleem: geen boekverkoper wilde zich committeren aan vaste afspraken. Al helemaal niet onder leiding van een eigenzinnige Nederlander als Jaap Stelloo, manager media van Intres in die jaren.
Totdat Vander Velpen op het toneel verscheen. De energieke ex-journalist van De Morgen slaagde erin meer dan twintig boekhandels te overtuigen van het nut van vergaande samenwerking – van gezamenlijke inkoop met verplichte afname tot collectieve marketingacties. Met behulp van de knowhow van Intres richtte hij Colibro op. Vander Velpen zelf, Intres en de boekverkopers kregen ieder een derde van de aandelen in de coöperatieve vennootschap.
Aanvankelijk liet Colibro mooie resultaten zien. Het economisch tij zat mee. De automatisering die toen doorbrak zorgde voor een verbetering van het rendement. Maar vooral: de zelfstandige boekhandels konden profiteren van de bonnetjesacties met kranten waardoor ketens in die jaren mooie omzetgroei boekten. Colibro ging in zee met De Morgen. Iedere week trokken duizenden mensen naar een Colibro-winkel om het bonnetje in te wisselen voor een boek.
Toen de eerste boekhandels afhaakten, begonnen de problemen. Nadat het effect van de bonnetjesacties afnam, omdat iedere krant dagelijks spullen weggaf en de consument verzadigd raakte, vroegen sommige zich af waarom ze eigenlijk lid waren. Woog het inkoopvoordeel op tegen het in hun ogen forse lidmaatschapsgeld? Voor De Boekuil, met vestigingen in Mortsel en Turnhout, was dat bijvoorbeeld 600 euro per maand, zegt eigenaar Marc Zwijsen. En profiteerden ze wel van de marketingacties?
Niet toevallig waren dat met name de literaire boekhandels in de grote steden die uit Colibro stapten: De Groene Waterman (Antwerpen), Walry (Gent), Passaporta (Brussel). Juist zij moesten in hun eigen stad concurreren met alle ketens. Niet alleen de lokale Standaard Boekhandel, maar ook Fnac en Club. Zij wilden zich in toenemende mate profileren als literaire boekhandel. Zij wilde geen acties met thrillers of magazines die ook dvds aanprezen die ze niet eens verkochten.
Vander Velpen verzon wel nieuwe acties. Een samenwerking met de Boekenkrant. Een filosofieproject als Vlaamse tegenhanger van de Nederlandse Maand van de Filosofie. Of, vorig jaar, Local Publisher: een pod-project, onlangs ook gelanceerd in Nederland, waarbij de boekhandel in zijn plaats de uitgever is voor amateurschrijvers en lokale organisaties. Veel succes had dat niet: de site van Local Publisher vermeldt drie titels. Maar Vander Velpen nam tenminste initiatief.
Ook verbreedde Vander Velpen de basis van de cvba. Naast Colibro startte hij Books2: een netwerk van inmiddels 102 perswinkels annex ‘buurtboekhandels’. De kosten van het bureau worden sindsdien over meer leden gespreid. Je kunt je misschien afvragen of één directeur voor twee totaal verschillende samenwerkingsverbanden zowel Colibro als Books2 voldoende aandacht kon geven, dankzij de inbreng van Books2 bleef de cvba financieel gezond.
Het mocht niet baten. Het aantal leden groeide niet en toen dit jaar, naast het vertrek van Walry en Passaporta, Woeste Willem (Aalst) en De Boekuil (Borgerhout) haar deuren sloot en Forum (Mechelen) failliet ging, was de draagkracht van de groep te klein. De cvba draaide alleen nog winst dankzij Books2, de samenwerking Colibro zelf was al drie jaar verlieslatend. De uitgevers, zegt Yvonne Steinberger van De Reyghere (Brugge), zagen de boekhandelsgroep bovendien niet meer als representatief.
Ondanks een laatste reddingsplan van Vander Velpen besloten de overgebleven leden Colibro op te doeken. Het is onduidelijk wat in dit plan staat – de betrokkenen spreken elkaar op punten tegen. Volgens Steinberger zou lidmaatschap gratis zijn, waarbij iedereen betaalt voor de diensten die hij afneemt. Tegelijk had Vander Velpen signalen gekregen dat uitgevers hogere korting zouden geven en afvallers terug zouden keren. En dan nog ging het plan uit van een verlies op jaarbasis van 16.000 euro. Of dit waar is of niet – Zwijsen en Stelloo, nog altijd lid van de raad van bestuur, bevestigen dat de twijfel aan de geloofwaardigheid van het plan te groot was.
Het reddingsplan werd dan ook niet geaccepteerd. De cvba, nog altijd Colibro geheten, gaat nu alleen nog door met het samenwerkingsverband Books2.
Toch speelde er meer dan alleen het financiële verhaal. De persoonlijke verhoudingen waren verrot. Het vertrouwen in Vander Velpen was bij veel leden tot het minimum gezakt. ‘Hij kan de dingen mooier voorstellen dan ze zijn,’ aldus Zwijsen, ‘waardoor hij bij uitgevers verwachtingen heeft gecreëerd die hij niet waar kon maken.’ Volgens Jos Baeckens van Baeckens Books heeft Vander Velpen daarom ‘momenteel meer conflicten dan wie ook in Vlaanderen.’
Ter illustratie: Baeckens Books heeft eind 2009 het lidmaatschap opgezegd van de drie kinderboekhandels (Pardoes in Antwerpen en Maasmechelen en Poespas in Hasselt). Op verzoek van Vander Velpen bleven de winkels toch deels inkopen via Colibro, vertelt Baeckens, zodat de inkooporganisatie grotere aantallen en dus hogere korting had. ‘Maar hij beschouwde dat als lid blijven en stuurde daarvoor toch facturen’. Vander Velpen bestrijdt deze visie: hij toont een document waaruit blijkt dat Baeckens Books pas in april dit jaar heeft opgezegd, Jos Baeckens weigert simpelweg rekeningen voor boeken, deelname aan media-acties en dergelijke te betalen. Over deze kwestie buigen zich nu advocaten.
Zelf weigert Vander Velpen met modder te gooien naar zijn leden. Maar Stelloo wil wel kwijt dat het laten ontploffen van Colibro ‘een vooropgezet plan was van een aantal boekhandelaren onder regie van Yvonne Steinberger’. Andere leden zou ze hebben aangespoord haar lijn te volgen, wat zou blijken uit identiek verwoorde opzegbrieven. ‘Zij hadden een dubbele agenda die een aantal leden van de raad van bestuur onbekend was.’ Al begin vorig jaar zou Steinberger met een SWOT-analyse gekomen zijn, ‘gebaseerd op suggesties, insinuaties en dat soort dingen’, vermoedelijk bedoeld om Vander Velpen te lozen.
Stelloo beweert dat Steinberger, de eerste voorzitter van de raad van bestuur, en Vander Velpen ‘een tegengestelde persoonlijkheidsstructuur’ hebben. In zijn beleving heeft hij altijd tussen hen moeten bemiddelen en ze on speaking terms gehouden. Toen Intres zijn aandelen aan hem verkocht, verkocht hij hen allebei een deel, zodat Steinberger en de boekhandels samen én Vander Velpen allebei 41 procent hadden. Pas nu, na dertien jaar, heeft deze strijd Colibro kapot gemaakt.
Juist door de persoonlijke conflicten betreuren alle betrokkenen dat het samenwerkingsverband is opgedoekt. Het geeft hen het gevoel dat het einde van Colibro niet nodig had hoeven zijn. Wat als Vander Velpen, zeg, drie jaar geleden was opgestapt? Niet om te zeggen dat hij onmiskenbaar schuldig is aan de conflicten, maar het is eenvoudiger als de directeur opstapt dan dat de ontevreden boekhandelaren hun zaak verkochten aan iemand die nog wel met Vander Velpen wil werken.
Misschien had iemand met frisse energie en het volle vertrouwen van de leden hen er ook van kunnen overtuigen hun samenwerking te intensiveren. In de dertien jaar van zijn bestaan is de naam Colibro nooit ingeburgerd bij het grote publiek. Vander Velpen slaagde er niet in de boekhandels te laten meer te doen voor het collectief. Sommige boekhandels zetten niet eens het logo op de etalage.
Nu beginnen de Colibro-boekhandels zelf opnieuw. Niet helemaal van nul: in de Colibro-jaren hebben ze elkaar goed leren kennen. Ze zien elkaar niet meer automatisch als concurrenten, maar ook als collega’s die een gemeenschappelijk belang hebben in het Vlaamse boekhandelslandschap dat nog altijd wordt gedomineerd door één keten. Maar ze moeten alles opnieuw bedenken: van de formule waarmee ze gezamenlijk kunnen inkopen tot de noemer voor gemeenschappelijke acties.
Daarbij komt dezelfde vraag weer boven als in de jaren voor Colibro: hoever durven de boekhandels zich aan elkaar te committeren? Als een nieuw samenwerkingsverband dezelfde vrijblijvendheid heeft als indertijd de Service Boekhandels, lijkt die gedoemd om als gevolg van per definitie uiteenlopende belangen een zachte dood te sterven. Eigenlijk zou er weer een energieke man (m/v) van buiten moeten komen die de zelfstandige boekhandels op sleeptouw neemt.
(Gepubliceerd in Boekblad magazine 19, 2011)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten