Simon Carmiggelt, 'Gedundrukt'

Ach, wat is Gedundrukt van Simon Carmiggelt een prachtig boek. Op het moment dat ik de envelop van uitgeverij Van Oorschot openmaakte, sloeg de liefde direct toe. En daarna: driehonderd pagina’s lang lag het zo lekker in de hand. Ingenaaid, 65 grams papier, het formaat dat van een krantenkolom – verrukkelijk.

Het is maar goed dat Carmiggelt op 7 oktober 100 jaar zou zijn geworden, anders was dit boek er nooit gekomen. En hierna, vrees ik, zal het nooit meer van komen. Want toen ik Gedundrukt uit had – mijn eerste kennismaking van de columnist van weleer – moest ik toch concluderen dat zijn werk te gedateerd is.

Zeker, er is veel goeds over Carmiggelt te zeggen. Zijn portretten zijn trefzeker, zijn pointe vaak verrassend, de ondertoon van zijn mijmeringen heerlijk melancholiek, het gebruik van straattaal zeer levendig. Ik heb deze bundeling van honderd oude kronkels met genoegen gelezen.

Maar zijn taalgebruik is doordrenkt van de naoorlogse decennia, waarin Carmiggelt zijn glorietijd beleefde. Zeker wanneer hij zich bezondigt aan een extra bijvoeglijk naamwoordje of een overbodig terzijde – die allebei alleen dienen om de sfeer te scheppen – klinkt hij passé.

Een willekeurig uit Gedundrukt geplukt voorbeeld: ‘In de hal van een groot bankgebouw zat een fijnbesnaarde man achter een koket schrijftafeltje te glimlachen.’ (p. 78) Dat fijnbesnaard! Dat schrijftafeltje! Koket nog wel. Bij het lezen van zo’n zin ruik ik helaas toch spruitjes.

Natuurlijk veroudert iedere taal. Misschien is het Nederlands op den duur zo geëvolueerd dat Carmiggelt weer origineel wordt, zoals ook het negentiende eeuwse Nederlands in de handen van sommige auteurs weer iets origineels heeft gekregen (nee, niet Multatuli – diens Hollands was destijds al volstrekt eigenzinnig).

Maar als Carmiggelt het van de inhoud van zijn verhalen alleen moet hebben, zal zijn werk het niet redden. Daarvoor schreef hij toch te veel individuele portretten, al te zeer aan de tijd gebonden oorlogsherinneringen of te veel aan de toenmalige moraal hangende zedenschetsen.

En geen universele waarheden zoals Tsjechov, waarmee hij wat mij betreft ten onrechte wordt vergeleken.