Interview: directeur René Prins van Van Ditmar over groei Engelstalige boek in Nederland (Boekblad)

Het Engelstalige boek heeft in de nabije toekomst misschien wel een twee keer zo groot marktaandeel. Importeur Van Ditmar ziet de toekomst dan ook zonnig tegemoet. Al houdt general manager René Prins ook rekening met de 'digital disruption'.

Het Engelstalige boek is een groeimarkt. Onmiskenbaar. Het aandeel in de totale boekenomzet steeg van 9,9 procent in 2014 naar – volgens de recentst beschikbare cijfers – 12,2 procent in de eerste helft van vorig jaar. En dat is nog maar het begin, denkt Van Ditmar-directeur René Prins. 'Het zou me niet verbazen als dat blijft doorgroeien naar minimaal 25 procent over een jaar of vijf tot tien. Er wordt zóveel Engels gelezen vandaag de dag. Dat wordt niet opeens losgelaten. Jongeren die nu young adult in de oorspronkelijke taal lezen, zullen dat later ook doen met George Martin of Julian Barnes. En misschien gaan ze zelfs Nederlandse schrijvers als Herman Koch in het Engels lezen. Zijn boeken verkopen we nu al goed, al moet ik erbij zeggen: vooral op plekken waar veel internationaal publiek komt, zoals Schiphol.'

Hoe verklaart u die explosieve groei in de komende jaren?

'Een belangrijke reden is de opkomst van het tweetalig onderwijs. Er zijn steeds meer scholen die dat aanbieden. De exacte cijfers ken ik niet, maar het is in de afgelopen twee jaar verviervoudigd: van enkele tientallen naar een paar honderd. Dan heb ik het over lagere scholen en middelbare scholen bij elkaar opgeteld. Steeds meer kinderen beheersen op steeds jongere leeftijd het Engels zo goed dat ze in die taal gaan lezen. Wij zien dat in de groei van young adult. Die trend bestaat al langer, maar blijft zich door ontwikkelen. Wij willen daar dan ook nog sterker op inspelen.'

Hoe?

'Door scholen te helpen met het samenstellen van leeslijsten en het geven van tips – vergelijkbaar met de manier waarop we dat nu voor de boekhandel en de consument doen: via een magazine dat we willen ontwikkelen. Scholen hebben de neiging zich te concentreren op de klassieken. Niet per se op de allernieuwste titels, terwijl daar veel interessants tussen zit. Ik begrijp dat heel goed. Ik werk nota bene in het boekenvak, maar ik weet ook nooit goed welke titels ik mijn zoon van inmiddels 13 voor zijn leeslijst kan aanraden. Wij willen ervoor zorgen dat ook nieuwe titels in schoolbibliotheken komen te liggen, zodat niet iedere leerling To Kill a Mockingbird op zijn lijst zet, hoe mooi dat ook is. Dit uiteraard in samenwerking met lokale boekhandels. Wij gaan niet rechtstreeks aan eindgebruikers verkopen.'

Wat zijn de andere verklaringen voor de groei van het Engels?

'De digitalisering. Consumenten lezen niet meer alleen een Nederlandse krant. Kijken niet alleen Nederlandse televisie. Ze kijken net zo makkelijk Netflix en Youtube. Ze volgen Engelse en Amerikaanse talkshows. En dat ook al vanaf jonge leeftijd. Kinderen volgen net zo makkelijk vlogger PewDiePie als Enzo Knol. Die eerste heeft trouwens ook een boek uitgegeven. Dat verkopen wij ongelooflijk goed. Het was mijn zoon die me erop attendeerde. Dat was zo'n moment dat ik dacht: misschien moeten we ook adviseurs van veertien jaar in dienst nemen.'

Consumenten zijn onderdeel van een globale cultuur geworden?

'Ja. En als je Bruce Springsteen in een Amerikaanse talkshow zonder ondertiteling over zijn boek hoort vertellen, ben je eerder geneigd zijn boek in de oorspronkelijke taal te lezen. Daar komt het prijsverschil bij. Wij horen uit de boekhandel dat consumenten vaker dan vroeger de goedkopere Engelstalige paperback nemen dan de duurdere Nederlandse vertaling. Zeker als het een lijvig non-fictiewerk is kan het prijsverschil makkelijk oplopen naar tien, vijftien euro.'

Als het Engelstalige boek om deze redenen inderdaad groeit naar een marktaandeel van 25 procent, zul je zien dat uitgevers minder titels gaan vertalen, waardoor meer boeken uitsluitend in het Engels beschikbaar zijn – en het marktaandeel nog verder groeit. Zo ontstaat een vliegwieleffect.

'Het zou best kunnen dat er in de toekomst minder wordt vertaald, maar dat durf ik niet te voorspellen. Nederlandse uitgevers moeten bij ieder boek hun eigen calculatie maken. Welke conclusies ze dan trekken? Het is niet mijn vakgebied. Je weet bovendien niet wat er allemaal in de wereld gebeurt dat invloed zal hebben op de verkoop van het Engelstalig boek. Neem de Brexit. Wij krijgen daar regelmatig vragen over van de boekhandel. Wordt boeken duurder? Komen er importtarieven? Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Wij importeren natuurlijk ook uit Amerika, waar dit probleem zich niet voordoet. Daarnaast zullen boeken vaker in Nederland on demand worden geprint. Nu al worden veel wetenschappelijke boeken van Amerikaanse uitgevers in Europa geprint. Hoe ontwikkelt zich dat? Als je praat in termen van tien jaar, is alles mogelijk – ook een massaal investeren in printstraten in Nederland. En dan hebben we het nog niet eens over het e-boek.'

De tijd lijkt wel voorbij te zijn dat uitgevers de vertaling laten verschijnen vóór het Engelstalige origineel.

'Dat neemt inderdaad niet toe. Zeker bij echt grote titels wordt tegenwoordig gewerkt met één internationale verschijningsdatum. Dat werkt veel sterker dan wanneer die titel getrapt verschijnt in het ene na het andere land. Omdat die datum over de hele wereld via internet wordt verspreid heeft het ook niet zo veel zin om in Nederland twee weken eerder te komen. Ook hier heeft iedere lezer dan die datum in zijn hoofd.'

Speelt de boekhandel goed in op de aanhoudende groei van Engels?

'De boekhandel beseft dat heel goed. Dat horen we duidelijk van hen terug. Bijvoorbeeld een rubriek als young adult – al een Engelse naam – krijgt overal meer ruimte. Overal worden meer kasten ingeruimd voor Engels: van Van der Velde in hun vestiging Groningen tot Bruna. De laatste zette anderhalf jaar geleden echt een hele kast extra bij. Maar ook boekhandels die van oudsher veel Engels verkopen, zoals Broese in Utrecht en Scheltema in Amsterdam, hebben hun aanbod verbreed.'

Tegen deze achtergrond kan het niet anders of het gaat uitstekend met Van Ditmar.

'Zeker. Wij hadden een goed 2016, ondanks een heel rustige eerste helft. De eerste zes maanden was het wachten op goede boeken. We kwamen niet direct in de min, maar haalden niet de begrote omzet. Maar zoals ieder jaar kwamen de grote titels in het najaar, met name Harry Potter and the Cursed Child. Dit jaar is dat niet anders. De nieuwe Dan Brown komt ook pas in het najaar. Wel komt in mei de nieuwe Paula Hawkins, daar verwachten we veel van. Tot nu houdt onze omzet in 2017 gelijke tred met de GfK-cijfers.'

Ook het stopzetten van CB groothandel zal een enorme boost geven. Jullie namen per 1 april de groothandelsfunctie over.

'We hebben er daarom klanten bijgekregen. Maar het is nog te vroeg om te zeggen wat het effect is. Met een aantal partijen zijn we nog in gesprek.'

CB had vooral Bruna's, RDC-winkels en webwinkels als klant. Stappen die over? En past dat bij het klantenprofiel van Van Ditmar?

'De meeste boekhandels hebben een mix van leveranciers. Soms zijn wij preferred supplier, soms een ander. Het wisselt per segment en is afhankelijk van de condities die je met elkaar kunt afspreken. Wij hebben eigenlijk alle type boekhandels als klant: AKO, Bruna, Libris-winkels, maar ook RDC-winkels of zelfstandigen. Wij proberen iedereen met zijn specifieke behoefte te helpen. Wij doen alleen geen wetenschappelijke of studieboeken. Als we al importeren bij uitgeverijen als Wiley en McGrawHill is het uit hun algemeen fonds.'

Eigenlijk logisch. Na het stoppen van CB Groothandel zijn jullie nagenoeg monopolist. Iedere boekverkoper moet bij zich wel tot jullie wenden.

'Zeker niet. Er is voldoende concurrentie: de buitenlandse grossiers, 62Damrak, Belgische importeurs als Exhibitions International en Craenen, uitgeverijen zelf zoals Penguin RandomHouse, sinds kort ook Veltman. Boekhandels kunnen ook zelf importeren. Bol.com, een heel grote partij, koopt veel zelf in het buitenland. Ze kopen ook van ons, maar beperkt. Wij vinden zo'n brede concurrentie alleen maar goed. Want: hoe meer mensen zich met het Engelse boek bezighouden, hoe meer titels beschikbaar zijn, hoe groter de markt is.'

De concurrenten zijn toch heel andere partijen? Directeur Martin Brouwer van 62Damrak zei bijvoorbeeld dat Van Ditmar er is voor boekhandels die gewoon een assortiment Engelstalige boeken willen hebben. Boekhandels die meer willen, kunnen beter bij hem terecht.

'Daar zit wat in. 62Damrak heeft groothandel Gardners achter zich. Voor de allergrootste boekhandels heeft Gardners toegevoegde warde. Het verschil is dat we een paar duizend titels in huis hebben waarvan wij, met al onze kennis van de Engelstalige markt en onze nauwe banden met internationale uitgeverijen, zeggen: dit zijn de titels die ertoe doen voor de Nederlandse markt. Wij maken daarbij een kwartaalblad van meer dan honderd pagina's waarin ze allemaal staan: Ready to Read. Wie ze wil bestellen, kan ze de volgende morgen in huis hebben. Dáár zit onze toegevoegde waarde: onze kennis. Kennis die binnenkort wordt ondersteund door een dashboard waarmee onze vertegenwoordigers per winkel tot in detail kunnen laten zien hoe het staat met de verkoop: welke genres gaan goed? Waar laat de winkel misschien wat liggen? Enzovoorts. Ook werken we daarbij steeds nauwer samen met uitgeverijen. Zo hebben we al twee keer een evenement georganiseerd met HarperCollins om hun titels onder de aandacht te brengen: Big Book Spectacular. Dat willen we alleen maar vaker gaan doen.'

Dus iedere boekhandel die niet zelf wil importeren en simpelweg een brede selectie van de beste Engelstalige boek wil, kan alleen bij Van Ditmar terecht.

'Maar dat is al dertig, veertig jaar zo! Boekhandels op die manier ontzorgen, dat is wat wíj doen. Het vroegere Nilsson & Lamm en Roodveldt deden dat ook niet. Het was juist uitzonderlijk dat CB dat gedurende dertien jaar óók heeft gedaan. En ja, dat scherpte ons. Het zorgde voor een concurrentiestrijd op dienstverlening en service – en op adviesprijs, hoewel het prijsbeleid van Amazon en Bol.com misschien bepalender was. Dat valt nu weg. Dat is jammer. Aan de andere kant worden we concurrent van onszelf. Aan de bestelservice van CB – en aan de 700 titels die Veltman daar op voorraad heeft – hangt hun hele logistieke apparaat. Dat wordt als benchmark gezien. Wij zullen het minstens even goed moeten doen.'

Worden de leveringen van CB en Van Ditmar niet geïntegreerd? CB werkt al samen met jullie zusterbedrijf: Audax Logistiek.

'Ja. In 2017 is het niet meer logisch dat we allebei met halflege bestelwagens naar dezelfde klant gaan. Hoe we dat precies gaan invullen, voor onze boeken én strips, gaan we nog bespreken. Niet alleen met CB, maar ook met andere groothandels en boekhandels. We willen een platform creëren waarmee het voor de retail goed wordt geregeld. Dat willen wij niet in ons eentje bedenken voor boekhandels. Ik weet dat zij daar ook ideeën over hebben. Ze willen bijvoorbeeld een systeem waarbij ze bestellingen van meer dan één exemplaar niet in verschillende zendingen binnenkomt, zoals in de praktijk soms gebeurt. Het is misschien een detail, maar juist die zijn belangrijk.'

Proberen ook buitenlandse partijen ook vaker rechtstreeks aan de Nederlandse boekhandel te leveren? Om te beginnen: de internationale webwinkels.

'Consumenten bestellen meer bij Amazon, Book Depository of Waterstones. Maar hoeveel? Ik heb daar geen harde cijfers over. Daar zouden alleen pakketbezorgers als DHL en PostNL iets over kunnen zeggen. De voornaamste reden om dat te doen is prijs – al verschilt het voordeel, afhankelijk van verzendkosten en de wisselkoersen, die zeker de laatste twee jaar flink zijn geschommeld. Boekhandels moeten zich de vraag stellen: wat stel je daar tegenover? Wij denken met een aanbod dat telkens verrast en perfect aansluit bij de Nederlandse smaak of de ontwikkelingen in Nederland, zoals het verschijnen van de vertaling. En met goede deelassortimenten. Ook moeten boekhandels goede kennis van dit assortiment in huis hebben.'

En buitenlandse grossiers?

'Tja. Nadat bekend werd dat CB stopte met zijn groothandel zag je ze even actiever worden. Ze deden mailings de deur uit en belden potentiële klanten. Ook wij werden zelf gebeld: door Bertrams. Blijkbaar stond Van Ditmar in een bestand als boekhandel genoteerd. Ze lijken dus niet effectief met dit initiatief. Bij Bertrams althans. Om als grossier hier succesvol te zijn zal je toch echt de markt goed moeten kennen. Om die reden hebben wij in België ook lokale salesmanagers en een lokale klantendienst. Vanuit dat contact van mens tot mens lukt het ons om daar te groeien. We werken met Fnac, Belgische stripspeciaalzaken en binnenkort het vliegveld in Brussel.'

In hoeverre hebben jullie last van het e-boek? Dat kunnen consumenten nog makkelijker in het buitenland aanschaffen – tegen de laagste prijzen.

'Het lijkt erop dat het e-boek nog altijd een kleine rol speelt. Soms hoor ik van uitgeverijen als Random House of Hachette wat hun boeken via Amazon of Kobo in Nederland doen. Voor het laatste overigens in 2015. Voor de totale markt is het moeilijk daar een beeld van te krijgen. Het vooroordeel is dat de jeugd een voorkeur voor digitaal heeft, maar young adult wordt massaal op papier gelezen. Ze zeggen ook dat juist op reis digitaal lezen voordelig is, omdat je al die boeken niet hoeft mee te slepen, maar juist op de AKO's op Schiphol zie ik de verkoop van papieren boeken niet afnemen. Ik denk dat het nog altijd wachten is op het device waarvan mensen zeggen: ja, dát is acceptabel om boeken digitaal op te gaan lezen. Maar wanneer dat kantelmoment komt?'

En als het kantelmoment komt? Denkt Van Ditmar daarover na.

'Zeker. Wij willen in de eerste plaats een kenniscentrum zijn voor het Engelstalige boek. Vanuit die visie denken we altijd een rol van betekenis te kunnen blijven spelen voor de boekhandel en de consument, ongeacht hoe die leest. Hoe die rol precies invulling krijgt, zal afhankelijk zijn van de ontwikkelingen. Misschien gaan we zelf boeken on demand produceren. Misschien gaan we zelf boeken uitgeven. We denken in scenario's, die we regelmatig opnieuw doornemen. Als daar aanleiding toe is, kunnen we die uit de kast trekken en toepassen. Het is daarbij een groot voordeel dat we onderdeel zijn van een groter concern. Dat geeft slagkracht en denkkracht.'

(Eerder gepubliceerd in Boekblad magazine, april 2017)