Wat is dat voor een merkwaardig hotel op de grens van Oost-
en West-Europa waar Gabriel Dan na drie jaar krijgsgevangenschap in Siberië
zijn intrek neemt? Hoe meer trappen hij bestijgt, hoe sjofeler de gangen en
kamers. Helemaal bovenin woont de droevige clown Santschin zelfs in de hete
stoom van de waskeuken. Als de gasten hun rekening niet kunnen betalen, kunnen
ze hun koffers ongeopend in pand geven. Hebben ze zelfs geen koffers, dan
kunnen ze – mits vrouw – hun schuld vereffenen door naakt te dansen voor de
industriëlen die op de benedenverdiepingen wonen.
De groteske personages en ontwikkelingen in Hotel Savoy zijn dan ook allegorisch
bedoeld. Joseph Roth maakt daar geen geheim van. 'Dit Hotel Savoy was als de
wereld,' schrijft hij in hoofdstuk 6, 'naar buiten toe straalde het een en al
luister uit, zeven verdiepingen die sprankelden van pracht en praal, maar
binnen huisde armoede in de nabijheid van God.' Die wereld is het
uiteengespatte Oostenrijks-Hongaarse imperium direct na de Eerste Wereldoorlog,
waarin iedereen een veilig heenkomen probeert te zoeken maar niemand het hotel
kan ontvluchten.
Joseph Roth (1894-1939) schreef Hotel Savoy als feuilleton voor de gerenommeerde kwaliteitskrant Frankfurter Zeitung, dat het tussen 9
februari en 16 maart 1924 afdruk-te. Zijn eerste roman was het niet. Een paar
maanden daarvoor stond Het spinnenweb
in afleveringen in een Oostenrijkse krant. Maar dat verhaal heeft Roth nooit
voltooid, pas in 1967 verscheen het in boekvorm. Ook eerdere novellen en korte
verhalen kregen pas na Roths dood een tweede leven bij een uitgeverij. Daarom
geldt de maatschappelijke satire die Hotel
Savoy is als Roths debuut.
De in het huidige Oekraïne geboren Roth was destijds beroemd
als journalist. Als jong Oostenrijks soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog
publiceerde hij al stukjes in kranten. Na het uitbreken van de vrede werd hij voltijds
journalist, waarna zijn ster dankzij zijn opmerkingsgave, zwierige stijl en
aforistische kracht snel steeg. Deze cursiefjes, reportages en kritieken zijn nog
altijd fris en lezenswaardig (een mooie selectie teksten over hotels is net
verschenen onder de titel Hotelmens).
De helft van het zesdelig Verzameld Werk bestaat dan ook uit journalistiek
werk.
Vanaf het moment dat Roth aan fictie begon, had hij een hoge
productie. Maar toen de romanschrijver echt succes kreeg met Job (1930) en Radetzkymars (1932) kwamen de nazi's aan de macht. Roth zelf
verliet uit principe Duitsland onmiddellijk, maar het verbod op zijn werk
kostte hem wel zijn publiek. Latere uitgaven bij Nederlandse Exil-uitgevers als
Querido en Allert de Lange kenden lage oplagen. Pas decennia na zijn vroege
dood, als gevolg van jarenlang alcoholmisbruik, kreeg de Oostenrijker de grote
lezersschare die hij verdiende. Ook in Nederland.
Hotel Savoy werd meegenomen
in de herontdekking van Joseph Roth. Het werd zelfs twee keer vertaald: in 1994
door Huib van Krimpen, in 2003 door Wilfred Oranje. Maar een hoogtepunt uit het
oeuvre is het niet. Daarvoor dwingt de auteur de lezers te expliciet het boek
als een parabel te lezen. De personages zijn treffend geschetst, maar geen
moment mensen van vlees en bloed. In plaats van op te gaan in een verhaal dat
vergezichten biedt op een chaotische naoorlogse politieke realiteit denk je bij
voorbaat al: waar staat dit karakter of deze wending symbool voor.
Toch heeft ook Hotel
Savoy zijn fans. Tommy Wieringa heeft het herhaaldelijk, met citaten
strooiend als bewijs, een van zijn favoriete boeken genoemd. Dat is heel goed
te begrijpen als je die citaten uit de context licht. Neem deze zinnen: 'Het
ging slecht met hen, met de mensen. Ze bewerkstelligden hun lot en geloofden
dat het van God kwam. Ze zaten in tradities gevangen, hun hart hing aan duizend
draden en hun handen sponnen die draden zelf. Op alle wegen van hun leven
stonden de verbodsborden van hun God, hun politie, hun koningen, hun stand.'
Schitterend.
NB! Op 19 mei, acht dagen voor Roths 75e sterfdag, vindt in
Amsterdam een grote manifestatie plaats. Met medewerking van Arnon Grunberg,
Joke van Leeuwen, Geert Mak, Tommy Wieringa e.v.a. Zie voor details:
www.slaa.nl.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten