Geef lezers het recht op e-lezen. In het Engels: The Right to
e-Read. Met die slogan voert EBLIDA sinds
23 april campagne voor het opnemen van een leenrechtexemptie voor e-boeken in
de auteurswet. Hoofddoel is burgers bewust te maken van deze lacune in de
wetgeving. Europarlementariër Marietje Schaake (D66) ondersteunt de actie.
De teller stond na twee weken op 7098 handtekeningen. Zoveel medewerkers van bibliotheken en individuele burgers uit heel Europa
hebben inmiddels het manifest voor het recht op e-lezen ondertekend – van
Moldavië en Malta tot Frankrijk en Finland en alle andere landen met
organisaties die zich hebben aangesloten bij de European Bureau of Library,
Information and Documentation Associations (EBLIDA). Hoeveel Nederlanders de
petitie hebben ondertekend, is niet te zien. Wel werd op 5 mei de grens van 1000
handtekeningen overschreden.
‘We willen uiteraard zo veel mogelijk handtekeningen,’ zegt Erna
Winters, directeur van Bibliotheek Kennemerwaard, penningmeester van het
uitvoerend comité van EBLIDA en lid van de Task force on e-books. ‘We hopen op
50.000 uit heel Europa. Als je ziet hoeveel mensen de actie “Mijn bieb moet
blijven” hebben ondertekend, moet zo’n 5.000 uit Nederland haalbaar zijn. Daar
moeten we wel stevig ons best voor doen. In oktober, tijdens de
EBLIDA-vergadering in Brussel, willen we de petitie overhandigen aan een
Europees commissaris of Europees parlementariër.’
Leenrechtexemptie
De petitie werd op 23 april, werelddag van het boek, in heel
Europa tegelijk gelanceerd – in Nederland door de tekst plechtig te
overhandigen aan Marietje Schaake, namens D66 lid van het Europees parlement.
Het document roept op tot modernisering van de auteurswet, zodat bibliotheken
hun leden op dezelfde manier als van papieren boeken kunnen voorzien van
digitale boeken. Bibliotheken willen niet langer afhankelijk zijn van
uitgevers, van wie zij nu licenties op digitale boeken moeten kopen. Zij willen
een leenrechtexemptie voor e-boeken. Alleen dan kunnen bibliotheken de burgers
vrije toegang garanderen tot digitale informatie.
Winters: ‘Het is nu zaak om de actie breed te ondersteunen.
Wij hebben het in de Kennemerwaard in de nieuwsbrief gezet. We hangen de poster
op in alle vestigingen. We melden het op Facebook. Enzovoorts. En de VOB en ik
proberen de collega’s in de sector ervan te overtuigen om ten eerste zelf te
ondertekenen en daarna ons te volgen, zodat zij bijvoorbeeld ook een poster bij
een pc hangen waar bezoekers van de bibliotheek de petitie direct kunnen
ondertekenen. Ik verwacht niet anders dat zij ook het nut en noodzaak van de
oproep inzien, maar ik kan dat niet afdwingen.’
Aanhaken bij bestaand
recht
Schaake juicht de actie toe: ‘Het is goed dat bibliotheken
zich mengen in het politieke debat. Bibliotheken vervullen een belangrijk
publieke functie, maar de discussie lijkt soms uitsluitend door grote,
commerciële spelers te worden gevoerd. Wel was het misschien beter geweest als
zij niet hadden gevraagd om een nieuw recht, maar hadden aangehaakt bij een
bestaand recht dat al goed is verankerd: het recht op vrije toegang tot
informatie. Straks maakt een partij als Amazon gebruik van het recht op
e-lezen. Dat lijkt me niet de insteek van de campagne.’
Ook het inhoudelijk doel van de petitie ondersteunt zij –
binnen een bredere hervorming en harmonisatie van het Europees auteursrecht.
‘Het huidige systeem werkt ook innovatie tegen,’ zegt Schaake. ‘Het is nu heel
moeilijk voor start-ups om hun nieuwe product in één keer op de Europese markt
uit te rollen. Maar daarbinnen is het belangrijk om ook het publieke belang mee
te wegen. Veel boeken zijn inmiddels digitaal beschikbaar, het lijkt me niet
goed als uitgevers daar dan hekken om heen gaan zetten en bepalen welke boeken wel
of niet algemeen toegankelijk zijn.’
E-boek = een gewoon
boek
De campagne wil niet alleen politici tot actie aanzetten,
'die ten onrechte denken dat de markt het wel regelt', maar ook het grote
publiek bewust maken van een lacune in de auteurswet. ‘Bibliotheken krijgen aan
de balies veel vragen over e-boeken,’ zegt Winters. ‘Zij kunnen lang niet alles
leveren. Maar wat mensen niet weten is dat het niet komt door de onwil van
bibliotheken, maar omdat het uitlenen van digitale boeken niet goed is
geregeld. Voor hen is een e-boek hetzelfde als een gewoon boek. Dat de wet dat
anders ziet, snappen ze niet.’
De situatie in Nederland is misleidend. Bibliotheken kunnen
momenteel 5.000 e-boeken uitlenen, bijna een kwart van het totaal aantal
beschikbare digitale boeken. Zijn uitgevers de bibliotheken soms erg goed ter
wille? Winters: ‘Wij zijn blij met dit aanbod, maar feit blijft dat de macht
onevenredig wordt verdeeld. Wij kunnen niet kopen wat wij willen, tenzij voor
een bedrag dat in sommige Europese landen drie tot vijf keer zo hoog is als de
consumentenprijs. Als uitgevers denken dat zij beter gewin hebben bij verkoop
van een e-boek bieden ze het ons niet aan. En in negen van de tien actuele
titels is dat het geval.’
Het gevolg van de opstelling van uitgevers is het in stand
houden van illegaal lezen van digitale boeken. ‘Tachtig procent van het aantal
gedownloade e-boeken gebeurt illegaal. Mensen zonder een ruime beurs zullen
straks niet alle boeken die zij willen bij bibliotheken kunnen krijgen en
daarom illegaal blijven downloaden.’ Ook universiteits-bibliotheken kunnen nu
niet alle wetenschappelijke informatie aan hun gebruikers leveren omdat zij
noodgedwongen erg veel moeten betalen aan uitgevers. ‘Zij zijn gebonden aan
wurgcontracten,’ zegt Winters. ‘Dat moet anders.’
Uitgevers negatief
De eerste reacties van uitgevers op de petitie zijn
negatief. De voorzitter van de Britse Publishers Association schreef in eencolumn voor The Bookseller dat
het recht op e-lezen al bestaat: iedereen kan immers e-boeken kopen.
Bibliotheken zouden met deze misleidende slagen alleen maar actie voeren om
goedkoper e-boeken te kunnen inkopen. ‘Een omdraaiing van de discussie’, vindt
Winters. ‘Natuurlijk vinden wij het logisch dat auteurs en uitgevers een
billijke vergoeding krijgen. Wij willen alleen maar dezelfde rol hebben als met
papieren boeken.’
De Duitse Börsenverein, de branchevereniging van uitgevers
en boekhandels, vond in een reactie bovendien dat de wens van bibliotheken
te vroeg komt: toegeven daaraan zou de ontwikkeling van nieuwe businessmodellen
verhinderen. ‘Uitlenen via bibliotheken is ook een businessmodel’, reageert
Winters daarop. ‘Bibliotheken hebben juist veel ervaring met klant- en
leen/leesgegevens, uitgevers niet. Daarbij vergeten uitgevers dat bibliotheken
de grote leesmotoren zijn. Bibliotheken doen heel veel aan leesbevordering. En
onderzoek heeft uitgewezen dat leners ook vaak kopen.’
Beschermen eigen
businessmodel
Ook Schaake vindt het een ‘vreemd argument’ van uitgevers:
‘Dat mensen blijven lezen is in het belang van iedereen. En dat lezen moet je
niet beperken tot papieren boeken. Bovendien zullen bibliotheken betalen voor
het uitlenen van digitale boeken. Ik denk dat uitgevers beter mee kunnen gaan
in de vernieuwingsslag zodat ze meer kunnen profiteren van innovaties, er een
gezonde marktwerking ontstaat en prijzen omlaag gaan. Uitgevers zijn te veel
bezig met het beschermen van hun eigen businessmodel. Maar daarvoor maken we
natuurlijk geen wetten.’
Het gekke is, zo maakt Winters duidelijk, dat uitgevers zelf
met twee maten meten. Als het gaat om de gewenste leenrechtexemptie zeggen
uitgevers: een digitaal boek is niet hetzelfde als een papieren boek, maar een
dienst. Als het gaat om de btw zeggen ze: een digitaal boek is wél hetzelfde
als een papieren boek – in de hoop dat ze politici ervan kunnen overtuigen dat
zij voor het e-boek hetzelfde lage btw-tarief invoeren. ‘Ik begrijp wel dat
uitgevers hun commerciële belangen verdedigen, maar consequent is het niet.’
Tijd nodig
Of de handtekeningenactie van EBLIDA snel resultaat zal
hebben, is zeer de vraag. Er is net een openbare internetconsultatie over het
auteursrecht geweest, die meer dan 11.000 reacties heeft opgeleverd. ‘Wij
wachten nu met smart op de Europese commissie,’ zegt Schaake. ‘Alleen zij
kunnen initiatief nemen, het Europees parlement helaas niet. Veel zal afhangen
van de nieuwe commissaris, die na de Europese verkiezingen zal aantreden: hoe
hoog zet hij of zij het onderwerp op de agenda. De huidige commissaris,
Barnier, heeft weinig ambitie getoond.’
Persoonlijk verwacht Schaake op zijn vroegst een voorstel in
2015. Zelf zal ze er alles aan doen dat zo snel mogelijk te krijgen. ‘Ik vind
het ongelofelijk hoe verouderd het auteursrecht is en hoe die de ontwikkeling
van een digitale markt in Europa belemmert. Helaas is het politiek lastig. Veel
politici laten hun oor hangen naar uitgevers. Ik verwacht na 22 mei bovendien
meer nationalistische partijen in het parlement, die hoe dan ook Europese
samenwerking tegen zullen werken. Het is daarom belangrijk voor de
bibliotheeksector om op de verkiezingen hun stem te laten horen.’
Proefproces
Ook Winters beseft dat de strijd van EBLIDA er een van lange
adem is. 'Na de verkiezingen zijn er nieuwe parlementariërs. Dan moeten we het
probleem opnieuw beginnen uit te leggen. Daarom grijpen we ook elke
mogelijkheid aan om de effecten van een auteurswet waarin het e-boek niet is
opgenomen, aan te kaarten. We blijven er in Nederland op hameren. En we voeren
een proefproces, dat zo snel mogelijk moeten worden doorgestuurd naar het Europees hof –
anders dan wat uitgevers willen. Als dat lukt, scheelt het een paar jaar. Later
deze maand doet de rechter daarover uitspraak.'
(Eerder gepubliceerd op Bibliotheekblad.nl, 6 mei 2014)
Zie ook:
- Biblioteken vinden eigen e-boekaanbod onder de maat
- Minister Bussemaker lanceert e-bibliotheek
- Diederik van Leeuwen (BNL) over e-bibliotheek
- Minister Bussemaker lanceert e-bibliotheek
- Diederik van Leeuwen (BNL) over e-bibliotheek
Geen opmerkingen:
Een reactie posten