Herlezen debuten: bij het twintigjarig jubileum van 'Blauwe maandagen' van Arnon Grunberg (BOEK)

Grote schrijvers waren ooit onbekende debutanten. Had de eerste roman direct een unieke stem? Verraadde het debuut originaliteit en lef? Had de auteur al meesterschap over de taal? Aflevering 3: Blauwe maandagen van Arnon Grunberg.

Een oefening in stijl

De eerste zin van Arnon Grunbergs eerste roman, die dit voorjaar precies twintig jaar geleden is verschenen, is een van de mooiste openingszinnen van de Nederlandse literatuur. 'Mijn vader handelde in postzegels, in ieder geval dat dachten mijn moeder en ik.' De verwrongen jeugd, de moeizame verhouding met zijn ouders, het wanhopige levensgevoel – de belangrijkste motieven van Blauwe maandagen zitten er meteen in. De zin intrigeert, roept de lust op verder te lezen. Maar belangrijker nog: de zin bevat de magische schwung die alleen de allergrootsten hebben. Er lijkt geen woord te veel in te staan, ieder woord staat op de juiste plek.

Het moet ook de kracht van Grunbergs taal zijn waardoor critici hem inhaalden als groot talent en zijn debuut onmiddellijk veel lezers vond – binnen vijf jaar volgden twintig drukken. Het verhaal heeft weinig om het lijf: Blauwe maandagen bevat scènes uit de jeugd en het leven van een jonge twintiger genaamd Arnon Grunberg, onderverdeeld in vijf delen van ongelijke lengte. Hij vertelt over zijn mysterieuze overleden vader, de joodse nukken van zijn familieleden, zijn middelbare schooltijd, zijn eerste liefde en zijn verslaving aan prostituees. En dat alles zonder dat Grunberg iets met al die anekdotes, herinneringen en terzijdes lijkt te willen.

Maar wat is de roman – aanvankelijk – verpletterend. Grunbergs scherpe oog voor absurdistische situaties. De montage van totaal verschillende mededelingen binnen één alinea. Het nihilisme waarmee de hoofdpersoon afstand probeert te nemen van alles wat hem wordt opgedrongen: 'Ik wantrouw mensen die over later begonnen. Dat doe ik nog steeds, want ze willen je omkopen met dat later. Terwijl ze daar geen moer van weten. Net zomin als ik. Er is helemaal geen tijd om te wachten op later.' Het heeft, ook nu nog, het effect dat je de wanhoop van de hoofdpersoon rauwer dan ooit krijgt opgediend. Je denkt diep in de ziel van een verlorene door te dringen.

Pas in de tweede helft verliest de roman zijn bezwerende greep. Als de hoofdpersoon vertelt over de meisjes die hij betaalt voor seks, steeds weer nieuwe meisjes, krijgt zijn monoloog iets eindeloos. Het gaat maar door: het drankgelag in kroegen, het chaotisch huishouden dat wordt voortgedreven door geldgebrek, de ontmoetingen met idioten die alleen worden opgevoerd om hun vreemde stokpaardjes te berijden. De monoloog wordt bovendien onevenwichtig doordat Grunberg regelmatig teruggrijpt op zijn vader of zijn schooltijd, zonder daar nog iets nieuws aan toe te voegen. Blauwe maandagen had best tachtig bladzijden korter gemogen.

Grunberg schreef het boek ook zonder duidelijke opzet, als je de ontstaansgeschiedenis van zijn debuut mag geloven. Hij was als uitgever van zijn eigen Kasimir (voor niet-Arische Duitse literatuur) toen hij in 1991 naar de Frankfurter Buchmesse reisde. Daar zakte hij door met Fred Spek (hoofdredacteur van Boekblad) en Vic van de Reijt (uitgever van Nijgh & van Ditmar). Hij bleek zo'n begenadigd verteller dat de eerste hem een column aanbod en de tweede zei: schrijf die verhalen toch op – in plaats van die geheel verzonnen verhalen en toneelstukken die hij tot dan in eigen beheer had uitgegeven. Vervolgens leverde Grunberg een enorm pak papier in, dat hij met Van de Reijt enigszins tot een geheel componeerde.

Ook na het succes van zijn debuut presenteerde Grunberg zich niet als de schrijver die niets anders kan en wil, zoals zo veel anderen doen. Hij flirtte met het schrijverschap als iets tijdelijks. Misschien kon hij alsnog zijn jeugddroom waarmaken: acteur worden. Tegen die achtergrond is het des te wonderlijker dat Grunberg geen gimmick is geworden à la Herman Brusselmans: een schrijver die steeds tandelozer voortdurend zijn eigen leven tot slapstick maakt. Nee, hij bleek het schrijverschap wel degelijk serieus te nemen. Hij ontwikkelde zich tot een auteur die zich probeert te verhouden tot grote maatschappelijke problemen en zichzelf elke keer wil vernieuwen.

Daardoor herlees je Blauwe maandagen twintig jaar na dato niet als het wondersucces van een one trick pony, dat inmiddels in zestien talen is vertaald, maar als een oefening in stijl. Later heeft Grunberg die stijl ingezet voor echte meesterwerken als Tirza en De man zonder ziekte.

(Eerder verschenen in BOEK 3, 2014)

Zie ook:

- Grunbergs uitgevers over Grunberg

- 'Huid en haar' binnen Grunbergs oeuvre

- 'De man zonder ziekte'

- 'Apocalyps'

- Grunberg over reizen, schrijven en de angst voor afwijzing