Toch hebben gespecialiseerde boekdrukkerijen geen reden om te klagen (Boekblad)

Bedrijfssluitingen. Reorganisaties. Faillissementen. Verlies van honderden arbeidsplaatsen. ‘Het is een beeld dat we de afgelopen jaren bijna normaal zijn gaan vinden,’ schreef Grafisch Weekblad in zijn jaaroverzicht. In 2011 verdwenen weer twee- tot driehonderd drukkerijen. ‘Net als dat we er niet eens meer van opkijken als zelfs bekende grafische bedrijven opeens de deuren sluiten, in problemen komen, omvallen of overgenomen worden.’ En dan is er nog steeds overcapaciteit in de markt, zeggen de grootste boekdrukkerijen van Nederland unaniem.

Ook bedrijven als Wilco/Bariet, Euradius en Adel Media behaalden in 2011 niet vanzelfsprekend dezelfde omzet van 2010. De oplagen van boeken liepen terug. Het aantal titels per klant neemt af. Uitgevers namen veel minder extra’s af. ‘Boeken met linnen. Boeken met foliedruk of blindpreeg. Stofomslagen. Leeslinten’, somt Robert-Jan de Rooij van Wilco op. ‘In al die opties zie je een teruggang’. En dat alles tegen een aanhoudende prijserosie van in het afgelopen jaar circa drie tot vijf procent. Gevolg: drukkerijen hebben meer orders nodig voor dezelfde omzet.

De kracht achter al deze ontwikkelingen zijn de toegenomen voorzichtigheid en kostenbewustzijn van uitgevers die zelf leiden onder een krimpende boekenmarkt. Voor steeds meer titels bestellen zij een kleinere oplage. Liever laten zij een boek herdrukken, als dat toch aanslaat, dan dat zij het risico lopen dat de levenscyclus van een boek opeens ten einde is gekomen en zij met te veel boeken over blijven. ‘Uitgevers willen maatwerk, een korte doorlooptijd en zero warehousing’, zegt Jan Prins van Euradius. Oftewel: een minimale tot helemaal geen voorraad.

Daar komt bij dat de concurrentie met het buitenland niet is afgenomen. ‘Waar uitgevers eerst 4000 exemplaren bestelden, willen ze er nu nog maar 2000’, zegt Harry Buisman van Adel Media. ‘Maar de vaste kostencomponent blijft gelijk. De kostprijs per boek wordt dus hoger, terwijl er tegelijk steeds lagere prijzen worden geboden.’ Desalniettemin denkt Buisman dat het uitbesteden aan het Oostblok, Egypte of China ‘op hetzelfde niveau is gebleven’. Prins daarentegen denkt dat ondanks prijsstijgingen in Azië, uitgevers door hun kostenbewustzijn ‘het buitenland eens proberen’.

Toch hebben de gespecialiseerde boekdrukkerijen geen reden om te klagen – anders dan kleinere bedrijven als De Groot Drukkerij. Integendeel. Euradius meldt: consolidatie van de omzet voor offsetdrukken, een ‘enorme’ groei voor digitaal. Wilco/Bariet laat weten: minder zwart/wit boeken maar meer kleurenboeken gemaakt, met als resultaat: totaal meer titels gedraaid, meer boeken gemaakt en een lichtstijgende omzet. Alleen Adel Media zegt bij monde van Buisman dat het ‘heel zwaar is om de geprognotiseerde omzet te halen. Voor een deel komen die goede bedrijfsresultaten door de migratie naar print die bij lage oplagen interessant is en die drukkerijen ook kunnen aanbieden. Binnen Euradius is dat de aparte bv Printforce.

Ook profiteren de bedrijven van het omvallen van collega’s. De klanten van deze bedrijven, voor zover boekuitgeverijen, vinden vanzelf hun weg naar de specialisten. Eigenlijk is laten weten dat ze bestaan genoeg, maakt Prins duidelijk. ‘Daarom waren we op Boekblad aan Zee, de Nationale Uitgeversbeurs en de Buchmesse.’ Wilco/Bariet heeft eigenlijk dezelfde ervaring. ‘Alle uitgeverijen kennen ons al’, zegt De Rooij. ‘Men vindt ons wel. Ook steeds meer huisdrukkers die boeken aan ons uitbesteden omdat wij dat tegen de juiste kostprijs kunnen.’

Daarbij hoeft een oplagedaling niet slecht te zijn. ‘Zelfs van een Renate Dorrestein wil de uitgever liever geen 20.000 exemplaren ineens’, zegt De Rooij, ‘maar liever iedere keer 5.000. Aan vier keer 5.000 exemplaren verdienen we natuurlijk meer, maar ook is Wilco/Bariet in die oplage interessanter voor de uitgever. Heel hoge oplages laat je rotatief drukken, waar Wöhrmann goed in is, maar voor 5.000 exemplaren zijn wij met onze vellenoffsetdruk goedkoper. En bij vaak herdrukken is snelheid van leveren erg belangrijk. Daar zijn wij het sterkst in.’

De acceptabele tot goede resultaten betekenen zeker niet dat drukkerijen stilzitten. De grote specialisten in boekdrukken zoeken allemaal nieuwe diensten en producten om hun klanten beter tot dienst te zijn – en zo onderscheidend te zijn ten opzichte van elkaar of de buitenlandse concurrentie. Zo heeft Wöhrmann in november de HP T350 Inktjet Web Press geïnstalleerd, als eerste van Europa. Met deze pers kan Wöhrmann rotatief printen – en dus voor hogere oplagen dan gebruikelijk bij print sneller, goedkoper en duurzamer printen.

Waar ook veel in wordt geïnvesteerd, is dienstverlening voor en na de boekproductie. Aan de voorkant betekent dat automatische opmaak. ‘Dat uitgeverijen bij ons inloggen,’ legt Buisman uit, ‘het Word-document in een stramien laten inlopen en dan een pdf krijgen die ze alleen nog hoeven te controleren voor wij die drukken.’ Aan de achterkant bieden drukkerijen steeds meer logistieke diensten. ‘Opslag bijvoorbeeld, omdat CB duurder is’, zegt De Rooij. ‘Ook wel levering, al is het een utopie te denken dat we het CB kunnen evenaren. Het blijft dus een extra.’

Ook spelen boekdrukkerijen in op de digitalisering van het product door content in xml op te slaan en zo nodig te leveren als ePub-bestand of content voor iPad-apps. Euradius heeft zelfs al eens een app gemaakt. Toch gelooft Jan Prins heilig in het voortbestaan van het boek. ‘Het valt me tegen hoe hard de digitalisering gaat’, zegt hij. ‘Zelfs de Kindle van Amazon lijkt over zijn piek. Al moeten we oppassen voor piraterij. Als iedereen 3000 boeken in 13 seconden downloadt, is dat de doodsteek voor de hele branche. Ook voor ons.’

Prins is zeker niet de enige die de toekomst van het e-boek bescheiden inschat. ‘Een groep studenten die wij onlangs over de vloer hadden, printte alles’, zegt Buisman. ‘Dat verbaasde me. Ook heb ik het idee dat de e-markt aan het consolideren is. En zeiden we vijftien jaar geleden niet: over tien jaar bestaan kranten niet meer? Er zijn alleen maar kranten bijgekomen: Metro, De Pers, Spits, NRC.next.’ En De Rooij concludeert: ‘Het digitale stuk zal wel groeien, maar het papieren boek blijft groot. Echt groot, het boek zal totaal niet verdwijnen.’

(Eerder gepubliceerd in Boekblad magazine 1, 2012)

UPDATE februari 2013: Euradius-dochter Hooiberg heeft surséance van betaling aangevraagd. De machines liggen stil.