Kleine uitgeverijen: 'Eigenlijk kun je tegenwoordig zonder risico uitgeven’ (Boekblad)

Het gaat goed met kleine uitgeverijen, hun boeken winnen prijzen of komen voor in toplijsten. Door de opkomst van POD en social media kunnen ze hun boeken tegenwoordig bijna risicoloos uitgeven. En doordat grote uitgeverijen steeds minder titels uitbrengen, zijn het steeds vaker de kleine nichespelers waar nieuw talent zich kan ontwikkelen.

In twee jaar groeide De Vrije Uitgevers, opgericht in 2003, van 135 aangesloten uitgeverijen naar ongeveer 250 nu. Een spectaculaire stijging, waarvoor Gerard Keijsers van de clusteruitgeverij geen goede verklaring heeft. Het moet iets te maken hebben met de recessie, denkt hij. Grote uitgevers maken scherpe keuzes. Ze geven minder titels uit. Meulenhoff De Boekerij gaf in 2011 105 titels minder uit, A.W. Bruna en De Arbeiderspers schrapt dit jaar tien procent van hun nieuwe uitgaven, enzovoort. Maar er zijn niet minder mensen die boeken willen maken. De afvallers gaan het daarom zelf doen.

De nieuw aangesloten uitgeverijen zijn absoluut geen amateurs die een halfbakken roman in een opmaakprogramma laten lopen en die in een oplage van honderd stuks op de markt brengen. ‘Wij balloteren’, zegt Keijsers. ‘Ik wil dat De Vrije Uitgevers wordt gezien als een club van professionele uitgevers. Een uitgever met taalfouten op zijn flaptekst en goedkope standaardvormgeving laten wij er niet bij. Onlangs heb ik nog een uitgever om deze reden geweigerd. Onze uitgevers worden, ook door de boekhandel, afgerekend op de kwaliteit van hun uitgaven.’

Goed gaat het met de aangesloten uitgeverijen zeker, vindt Keijsers. In ieder geval voor zover hij dat kan zien aan de verkopen van de clusteruitgeverij via Centraal Boekhuis. De groei van deze omzet houdt gelijke tred met de groei van het aantal uitgeverijen: +85 procent in 2011. ‘Er vallen natuurlijk bedrijven af die het niet meer zien zitten of hun rekeningen niet meer kunnen betalen en failliet gaan. Ook vorig jaar is het meer dan eens gebeurd dat een uitgeverij een faillissement aanvroeg. Het is een natuurlijke schifting. Gemiddeld genomen wordt de professionaliteit beter.’

Hoeveel kleine uitgevers er zijn met een fonds van ten minste één titel, valt onmogelijk te zeggen. De groei van De Vrije Uitgevers is een indicatie. Net als de groei van CB Compact, de light-versie van de dienstverlening van Centraal Boekhuis voor nieuwe toetreders. CB Compact is opgericht in februari 2010 en heeft inmiddels meer dan vijfhonderd klanten. Een uitgeverijen die meer dan 3000 boeken afzette per jaar is doorgegroeid naar een reguliere CB-aansluiting. Maar het ledental van de Vereniging van Zelfstandige Uitgevers (VZU) stijgt veel langzamer. In 2009 waren het er 203. In 2010 was het aantal gegroeid naar 219. Daarna werden 24 niet-betalende leden gevraagd weg te gaan of geroyeerd. Nu zijn het er 211.

Tegenover de groei van De Vrije Uitgevers en CB Compact staat het wegvallen van concurrerende clusteruitgeverijen. De Ronde Tafel stopt wegens pensionering van de eigenaar. Personalia vindt dat met de komst van CB Compact de meerwaarde van een clusteruitgeverij ontbreekt. Ook Galaxa zou ophouden. Dan blijft er nog maar een handvol over: Solarus en Schrijverspunt. De eerste is gespecialiseerd in esoterische uitgeverijen en vertegenwoordigt zo’n tachtig bedrijfjes. De tweede, recent opgericht, is bedoeld voor amateurschrijvers van veelal romans, poëzie en thrillers die hun eigen werk op de markt brengen.

Of het met alle kleine uitgeverijen gemiddeld genomen goed gaat, is evenmin te bepalen. In 2010 verloren de leden van de Groep Algemene Uitgevers (GAU) volgens de GfK-cijfers 6,4 procent omzet, terwijl de leden van de VZU 7 procent wonnen. In 2011 echter verloren de GAU-leden 10,9 procent omzet en de VZU-leden 16,2 procent. Maar de overlap tussen beide verenigingen en het verloop van de leden maakt het moeilijk hier conclusies uit te trekken. In ieder geval daalde de omzet per uitgegeven titel voor beide vereniging niet meer dan een fractie.

Ondanks het omzetverlies van de VZU-leden zijn er wel positieve signalen ten gunste van independents. In de top honderd van de bestverkochte boeken van 2010 stond nog maar één titel van een auteur die zijn werk zelf uitgeeft, in 2011 waren het er drie: Fokke & Sukke: het afzien van 2011 van Reid, Geleijnse en Van Tol (Catullus), Bereik je ideale gewicht: deel 2 van Sonja Bakker (De Zonnestraal) en De vliegenvanger van Ravelli (TVF International).

Ook wonnen hun uitgaven prijzen. Kookkaravaan: smaakroute door Marokko van Yassine Nassir en Marcel van Silfhout (Zilverster Media) was Kookboek van het Jaar 2011. Maak van de noot een deugd van Marije Sietsma en Karin Sitalsing (Loopvis) won onlangs een Gourmand World Cookbook Award in de categorie illustratie. Onder meer Alauda Publicaties en Huis Clos zagen uitgaven opgenomen in de selectie bestverzorgde boeken. KanjerGuusje van Lowie van Gorp (uitgeverij DoDo) won de publieksprijs Beste Boek 2011 van Selexyz.

Het enige wat onmiskenbaar is vast te stellen, is de positieve toon van kleine uitgevers. De meesten prijzen de kansen die de technische ontwikkelingen bieden. Tien jaar geleden betekende boeken uitgeven: een oplage laten drukken, er aandacht voor vragen met de bestaande massamedia en verkopen via de boekhandel of op beurzen. En nu? Via on demand printen kan een uitgever voorraadloos produceren. Een eigen site met volledige bestelmogelijkheden kost niet veel meer. En sociale media hebben de marketingmogelijkheden enorm verrijkt.

‘Eigenlijk kun je tegenwoordig zonder risico uitgeven’, zegt Lenard Wolters, naast directeur van Printforce sinds 2002 eigenaar van Leonon Media. ‘Met automatische opmaak en printing on demand maak je pas kosten als een boek is verkocht. Er zit wel een ander verdienmodel achter. Daarnaast kun je dankzij de steeds slimmere mogelijkheden van sociale media als Twitter en LinkedIn met één druk op de knop diep doordringen in subculturen. Voor ieder boek, mits van voldoende kwaliteit, geldt dat het in een bepaalde subcultuur gewild is.’

Bovendien zijn er steeds meer leveranciers van software actief die het de uitgevers, die veelal een eenmansbedrijf leiden, vergemakkelijken boeken uit te geven en te verkopen. Mijnbestseller.nl biedt een publicatieplatform. Bookalike levert een betaalmodule, inclusief alle administratieve afhandeling. Een clusteruitgeverij beheert de relatie met Centraal Boekhuis. Aldus op een betaalbare manier aangesloten bij CB – 250 euro per maand goedkoper bij De Vrije Uitgevers op de vaste kosten – staat een publicatie tegenwoordig automatisch in het aanbod bij tientallen webwinkels.

Het heeft de mogelijkheden enorm vergroot, zoals blijkt uit het voorbeeld van uitgeverij In de Wolken, gespecialiseerd in brochures en boeken over persoonlijk verlies, met name het verlies van kinderen. Jarenlang verkocht de uitgeverij, een spin-off van een uitvaartbedrijf van de familie Fiddelaers, boeken aan branchegenoten en via de eigen site aan particulieren. Sinds 2010 is In de Wolken aangesloten bij De Vrije Uitgevers. Gevolg: 2800 van de 7000 verkochte exemplaren liepen vorig jaar via CB – een duidelijke vergroting van de afzet.

Sommige kleine uitgeverijen zouden zonder de technische ontwikkelingen zelfs niet eens hebben bestaan. Onder de klanten van De Vrije Uitgevers bevindt zich ook Gigaboek, dat met on demand-oplossingen amateurschrijvers faciliteert. En De Drvkkery Schrijverspodium, een van de ongeveer tien boekhandels die dankzij Mijnbestseller.nl uitgever zijn geworden. ‘Omdat de boeken bij CB worden geprint, loopt uitlevering ook via CB’, zegt Anja de Groene. ‘In principe verkopen we de uitgaven alleen in Zeeland, maar andere boekhandels kunnen het dan ook bestellen.’

Ook de marktontwikkelingen spelen kleine uitgevers in de kaart, zoals Gerard Keijsers al vermoedde. Als de grote uitgevers minder titels uitbrengen, betekent dat ook dat ze meer omzet per titel nastreven. Of zoals Jan-Willem Gerth, voorzitter van de VZU, zegt: ‘A.W. Bruna heeft fantastisch verkocht met Stieg Larsson, maar als je dan het bedrijf daarop inricht, is de eerste stap die de uitgeverij moet zetten: weer zo’n auteur binnenhalen. Het ontwikkelen van nieuwe auteurs wordt dan lastig. Dat gebeurt meer en meer bij kleine nichespelers.’

Meerdere kleine uitgevers van vooral non-fictie hebben een kans gekregen, omdat hun grote concurrenten sommige niches tegenwoordig te klein vinden. Voor uitgeverij Van Brug van Gerth zelf geldt dat voor een fonds van boeken over in-vitrofertilisatie. ‘Er zijn maar weinig mensen bewust bezig met het krijgen van kinderen. En bij maar een klein aantal daarvan lukt het niet. Als die informatie zoeken, komen die vanzelf bij onze boeken uit. Vroeger gaf Kosmos zulke titels uit, maar toen ze die niet meer wilde herdrukken, kwamen de auteurs naar ons toe.’

Vervolgens is het simpelweg een kwestie van een goed boek maken – via zoektermen als ‘ivf’ en ‘boeken’ wordt het wel gevonden. Die kwaliteit zit bij kleine uitgevers goed. Anders dan bij grote uitgevers houdt niemand zich aan ratio’s als omzet per werknemer. ‘Een briljant idee verkoopt altijd’, zegt Keijsers. ‘Of als iets heel mooi gemaakt wordt. En die kwaliteit van de bij ons aangesloten uitgevers wordt steeds hoger. Als je zou calculeren, dan kan het eigenlijk niet, maar de gedrevenheid is groot bij kleine uitgevers. En vaak verdienen ze de tijd en energie toch terug.’

In het verlengde daarvan kun je uit gesprekken met kleine uitgevers het idee krijgen dat ze de afgelopen jaren professioneler zijn gaan werken. Opvallend is het aantal uitgevers dat recent is gestopt met een baan ernaast of dat binnenkort gaat doen. Dat geldt voor Jan-Willem Gerth, sinds 2010. Of Janneke van Amsterdam van Cheeky Monkeys. En een derde die dat nog niet in de openbaarheid wil hebben. Volgens Gerth probeert ongeveer twee derde van de VZU-leden van het uitgeven te leven, maar dat aantal lijkt stijgende.

Ook de vereniging en clusteruitgeverijen proberen steeds meer te doen voor de leden respectievelijk de klanten. Dat loopt van een stand op de Boekenvakbeurs, een gezamenlijke aanbiedingsbrochure (die wegens gebrek aan effect na drie folders weer is gestaakt) en het organiseren van informatieavonden over e-boeken en apps. ‘Sinds anderhalf jaar breiden wij de dienstverlening uit’, zegt Keijsers van De Vrije Uitgevers. ‘Uiteindelijk wil ik alle stappen van het boekuitgeven aanbieden. Nu zijn we bezig uitgevers te begeleiden met e-boeken maken en on demand printen.’

Helemaal vanzelf gaat dat niet. Met name op het gebied van het aanbieden aan de boekhandel. ‘Ik zoek al jaren een geschikte freelance vertegenwoordiger voor de verkoop.’ Mogelijk biedt de forse groei van De Vrije Uitgevers kansen: in plaats van één vertegenwoordiger voor het gehele, zeer diverse fonds kan hij vertegenwoordigers voor specialisaties, zoals koken en voeding, inhuren. ‘Ook is het jammer dat er nog altijd geen partij in de boekhandel is met wie structureel afspraken te maken zijn over een kast bijzondere boeken in ruil voor een marketinginspanning’, zegt Keijsers.

Daarnaast profiteren de uitgevers zelf steeds meer van het netwerk dat de VZU en De Vrije Uitgevers bieden. Bij BoekenRoute.nl, de webshop voor kleine uitgevers, hoeven VZU-leden maar 10 procent commissie te betalen in plaats van de reguliere 15 procent. Uitgeverij Pamac startte het glossy Boekzine voor boeken van kleine uitgevers. En toen een van zijn klanten tegen Keijsers begon over de mogelijkheden van export, bracht hij deze persoon in contact met andere uitgevers die hiermee bezig waren. Gevolg: met z’n vieren maakten de uitgevers een gratis e-boek over het onderwerp.

Het ligt misschien voor de hand te denken dat de bloei van kleine uitgevers kortstondig is. Heeft deze groep de slagkracht en het investeringsvermogen van grote bedrijven, die een backlist van duizenden titels tegelijk als e-boek uitbrengen en voortdurend nieuwe apps lanceren? Als digitale producten eindelijk aanslaan bij het grote publiek, legt de kleine uitgeverij het voorlopig af. Dat valt dus wel mee. Een e-boek maken is niet zo duur. Sommige uitgeverijen hebben al apps op de markt gezet. En De Vrije Uitgevers heeft een collectieve aansluiting op het streaming-platform Yindo.

‘De achterstand op grote uitgeverij is vooral praktisch’, zegt Gerth. ‘Een kleine uitgever kan niet alles tegelijk. Uit de bijeenkomsten over Yindo bleek duidelijk dat de meeste uitgevers zien dat digitalisering de toekomst is. Slechts een minderheid ziet er niets in. Ook de kosten zullen dalen. Vroeger maakte mijn reclamebureau websites. In 1998 kostte dat 50.000 gulden. Dan had je een logo, een contactpagina en weinig meer. Nu maak je in een ochtendje zelf iets geavanceerders. Die prijsdaling zal in een rap tempo ook bij app-bouwers inzetten.’

(Eerder gepubliceerd in Boekblad Magazine 4, 2012)

Zie ook:

- CB Compact groeit, clusteruitgeverijen vallen af