Lettertype Dyslexie ontketent een golf aan speciale uitgaven voor dyslectici (Boekblad)

De lancering van een speciaal lettertype voor dyslectici heeft een golf aan speciale uitgaven op gang gebracht. Ook al is de Dyslexie niet zo nieuw als het lijkt: een massale beschikbaarheid van titels speciaal voor mensen met deze leeshandicap ligt mogelijk in het verschiet.

Vijftien dagen nadat Christian Boer zijn speciaal voor dyslectici ontworpen lettertype online had gezet, werd de pas afgestudeerde grafisch ontwerper gebeld door zijn hostingbedrijf. Of hij wist dat de traffic zo hoog was dat het hem vijftig euro per dag kostte. Geschrokken haalde Boer de Dyslexie, zoals hij het font had genoemd (zie kader hieronder), onmiddellijk van zijn site. Maar het zette hem wel aan het denken. Hij moest zijn afstudeer­project toch exploiteren ten bate van andere dyslectici.

Toen het lettertype in 2011 de Smart Urban Stage Amsterdam won en de eerste producten op de markt kwamen, waaronder De provocatie van David Baldacci in een oplage van 1000 exemplaren, werd de Dyslexie binnengehaald als een revolutie. Kranten, radio, tv – alle media besteedden aandacht aan wat werd omschreven als een geniale vondst. Bijna allemaal voerden ze verbaasde dyslectici op die hadden geconstateerd dat ze een tekst in één ruk uit konden lezen. Voor de meeste was dat de eerste keer in hun leven.

Inmiddels lijken dyslectici zich te ontwikkelen tot een nieuwe doelgroep van uitgevers. Arbeiderspers A.W. Bruna heeft twee Baldacci-experimenten een vervolg gegeven met de uitgave van tien recente bestsellers – van onder meer Arthur Japin en Paolo Coelho. Voor 1 september volgen nog honderd titels. Kluitman breidde het aanbod van vier kinderboeken na gebleken succes snel uit tot 26 titels. En de gespecialiseerde uitgeverij Dyslexion heeft een tiental uitgaven.

Allemaal zijn ze gezet in de Dyslexie, met hulp van Boer. ‘Als de uitgeverij de eerste tien pagina’s heeft, loop ik het even door om te controleren of er geen afbrekingen staan en of de alinea’s niet toch uitgevuld zijn,’ zegt hij. ‘Ook is het goed als een woordje als “de” naar de volgende regel gaat als het dan dicht bij het woord staat waar het bij hoort.’

Toch is het lettertype niet de eerste. Zwijsen publiceert al sinds 2005 de reeks ‘Zoeklicht dyslexie’ voor kinderen vanaf zeven jaar in de speciaal ontworpen letter Zwijsen Dyslexiefont (zie kader hieronder). De reeks is een spin-off van de al dertig jaar bestaande Zoeklicht-serie voor kinderen die moeite hebben met lezen en telt inmiddels zo’n veertig titels. ‘We hebben het aanbod uitgebreid naar alle AVI-niveaus en naast fictie- ook non-fictie- en leesdoe­boeken gemaakt,’ zegt uitgever Roel van Gestel.

En zelfs het gebruik van speciaal ontwikkelde lettertypes is niet cruciaal om dyslectici aan het lezen te krijgen. Elseline Knuttel van uitgeverij De Inktvis, afgestudeerd dyslexiespecialist en eigenaar van de speciaalzaak Leesletters in Dordrecht voor lezers met leesproblemen, gebruikt voor haar op dyslectici gerichte Kokkelreeks gewone lettertypes: de Times New Roman en vanaf de eerstvolgende uitgave – Een valse pony? van Netty van Kaathoven – de Arial.

Knuttel wijst op het schaarse wetenschappelijk onderzoek dat is gedaan naar de invloed van lettertypes op dyslectici. Die invloed lijkt er niet te zijn. Ook Van Gestel beaamt dat. ‘Toen wij ermee begonnen, hebben we zelf ook onderzoek gedaan,’ zegt hij. ‘Sommige hadden een voorkeur voor Verdana of zelfs Times New Roman. Waarschijnlijk heeft het al effect op dyslectici als zij het gevoel hebben dat er rekening mee is gehouden met hun handicap. Dat het dan al prettiger leest.’

Belangrijker is wat Zwijsen en De Inktvis meer doen om het lezen te vergemakkelijken en dyslectici zo het plezier van lezen te geven. Beide uitgeverijen maken uitgaven met getint papier (minder contrast is rustiger) en houden verhalen eenvoudig (niet te veel personages bijvoorbeeld). Zwijsen voegt ook een cd met het eerste hoofdstuk toe, zodat moeilijke lezers door te luisteren in het verhaal kunnen komen. En uitvouwpagina’s, zodat ze belangrijke termen en figuren bij de hand kunnen houden.

In de berichtgeving rond Boers lettertype werd steeds onderzoek van de Universiteit Twente aangehaald. Daaruit bleek niet meer dan dat er een indicatie is voor een klein verschil tussen Dyslexie en Arial. ‘Natuurlijk maakt lettertype wel uit,’ zegt Boer nu. ‘Meer dan 90 procent van mensen met dyslectie hebben een voorkeur voor een schreefloze letter.’ Maar het verschil tussen twee schreefloze letters maakt hem niet meer uit: ‘Het gebruik van Dyslexie groeit vanzelf, omdat dyslectici ernaar vragen. Als zij het prettig vinden is dat alleen maar fijn.’

Zeker is dat de Dyslexie als een vonk heeft gewerkt. Knuttel en Van Gestel zijn dan ook niet bitter dat de media hun inspanningen over het hoofd lijken te hebben gezien. ‘Alle aandacht voor dyslexie is goed. Je moet alleen niet te veel verwachten van dit lettertype,’ meent Knuttel. ‘Ik heb zelf twee kinderen met dyslexie’, zegt Van Gestel. ‘Ik weet wat voor een handicap het is. Ieder initiatief is prima, al helpt het maar tien mensen om te gaan lezen.’

Daarbij komt: de uitgaven van Zwijsen en De Inktvis zijn gericht op dyslectische kinderen die leren lezen. Dankzij het nieuwe lettertype is Arbeiderspers A.W. Bruna getriggerd om ook voor volwassenen uit te geven. Dat is heel belangrijk, weet Boer uit ervaring. ‘Leeskilometers maken is het belangrijkste. Dan gaat lezen steeds beter. Maar als je, zoals ik, op je veertiende boeken als Puk gaat naar school moet lezen, omdat dat aansluit bij je niveau, is je interesse bij voorbaat weg.’

Nu volwassenen met dyslexie wél bij hun belangstelling aansluitende boeken kunnen vinden, ook al heeft een speciaal lettertype misschien alleen een placebo-effect, is het zaak dat die goed verkrijgbaar zijn. Dat zijn ze niet. Uitgever Steven Maat van A.W. Bruna vermoedt dat zijn speciale uitgaven maar bij enkele boekverkopers ligt die zich voor dit ideële doel inzetten – net als overigens de kinderuitgaven. ‘Van de eerste Baldacci’s verkochten we er enkele honderden in een jaar. Dat is nu ook de verwachting.’

Tegelijk maakt het niet zo veel uit. Dankzij internet en printing on demand is het een betrekkelijk kleine moeite om veel titels online aan te bieden. Zoals Arbeiderspers A.W. Bruna ook gaat doen. En de opkomst van e-boeken maakt het mogelijk om die te verkopen mét de Dyslexie-lettertype er standaard bijgeleverd. ‘We onderzoeken nog hoe we het doen,’ zegt Maat evenwel, ‘als fixed ePub of met het font er apart bij, maar dat is een kwestie van techniek.’

Zo doemt er een werkelijke revolutie op: massale beschikbaarheid van boeken, speciaal voor dyslectici.

KADER Dyslexie

Het essentiële onderscheid van de Dyslexie ten opzichte van andere lettertypes, vertelt grafisch ontwerper Christian Boer, is de nadruk op de individuele eigenschappen van letters. De stok van de h is langer om het verschil met de n te vergroten. De onderkanten van de letters is zwaarder, zodat een b niet omgekeerd als een p wordt gelezen. Enzovoorts. ‘Zo zijn letters sneller en makkelijker te herkennen, waardoor dyslectici een tekst makkelijker kunnen lezen,’ zegt Boer. Het voornaamste verschil met de Zwijsen Dyslexiefont zit hem volgens hem in de achterliggende visie. ‘De ontwerpster daarvan wilde dat niet-dyslectici de letter niet als apart zouden herkennen. Mij maakt het niet uit hoe de letter eruit ziet, als het maar helpt. Er zijn al 30.000 lettertypes voor mensen zonder leeshandicap, dan kan er wel een voor dyslectici apart zijn.’ Zie voor meer informatie: www.studiostudio.nl.

KADER Zwijsen Dyslexiefont

Het Zwijsen Dyslexiefont is een jaar of tien geleden ontworpen door Natascha Frensch, die net als Christian Boer zelf dyslectisch is. Aanvankelijk heette het lettertype Read Regular, tot de uitgeverij in mei vorig jaar de rechten overnam. De kern van het font is een ‘individuele aanpak voor elk individueel teken’, zoals het op Frensch’ site heet. Behalve het benadrukken van het onderlinge verschil van letters zijn ze ook ontdaan van overbodige details. Dat betekent: geen twee-verdiepingen a of een twee-ogige g. ‘De vormen van de tekens zijn eenvoudig en duidelijk, wat consequentheid bevordert.’ Zwijsen heeft niet de bedoeling om het lettertype commercieel te exploiteren, zegt uitgever Roel van Gestel. ‘We hebben het lettertype aangekocht om het te kunnen toepassen in onze uitgaven voor dyslectische kinderen op school en thuis, waaronder ook softwareproducten.’

(Eerder gepubliceerd in Boekblad juni 2013)