Sipko Melissen - 'Een kamer in Rome'

Vijftien jaar bestaat de term ‘literaire thriller’. Uitgeverij Ambo|Anthos die de bekendste namen in het genre onder contract heeft – van Saskia Noort en Esther Verhoef tot Marion Pauw en Simone van der Vlugt – vierde onlangs nog een feestje ter gelegenheid daarvan. Vijftien jaar hoor je dan ook al dat er niets literairs aan die thrillers is (terecht). En wat wel een literaire thriller genoemd moet worden. Zelf overviel me die gedachte toen ik Een kamer in Rome van Sipko Melissen las. Het is een roman over literatuur opgeschreven als een thriller. Nou ja, als een zoektocht. Maar wel een zoektocht die mij meer verleidt om dóór te lezen dan een thriller over moord en doodslag kan.

Een kamer in Rome gaat over de student literatuurwetenschappen Daniël van Duren die van de moeder van zijn vriendin een volstrekt vergeten novelle uit 1984 te leen krijgt. Hij raakt daar zo door gefascineerd dathij in Toscane op zoek gaat naar de in de vergetelheid belandde auteur Alle Waterink. Hij vindt de man in het ziekenhuis van Siena. Hij is stervend aan leukemie, een gesprek is niet meer mogelijk. Maar misschien is dat ook niet meer nodig. Bij iedere ontmoeting met iemand uit Waterinks omgeving wordt de twijfel vergroot, bij Daniël en bij de lezer, of Waterink wel de auteur van de novelle is. Misschien heeft iemand anders hem geschreven. Misschien zelfs iemand over wie helemaal niets te achterhalen is. En misschien is het gebrek aan een kenbare auteur wel het hoogste wat literatuur kan bereiken, omdat de fictie – hoezeer ook gebaseerd op werkelijke gebeurtenissen, personages en locaties – dan volledig op zichzelf kan staan.

Vanaf de eerste bladzijde zet Melissen het thema van zijn roman op scherp: de verhouding tussen werkelijkheid en literatuur. Daniëls vriendin verlaat hem omdat ze hem niet verbonden vindt met de werkelijkheid. De werkelijkheid. Logisch, Daniël leeft niet, hij leest. Vervolgens werkt Melissen steeds opnieuw dat contrast uit. Zijn hoofdpersoon vindt geen aansluiting bij de levendige groep vrienden van zijn voormalige schoonfamilie. Hij kan niet deelnemen aan het nachtleven van de Toscaanse jeugd. Hij kan – zo ontdekt hij – alleen maar de positie van de schrijver innemen: de schrijver die van een afstandje observeert. In dit verband vindt hij een toepasselijk citaat van John Keats, in wie Daniël steeds meer belangstelling stelt.

Ook in zijn vele verwijzingen benadrukt Melissen voortdurend het belang en de betekenis van literatuur. De vele lezers van literaire thrillers zullen dat ongetwijfeld vervelend vinden. Een onbelangrijke en overbodige afleiding van waar het hen uitsluitend om te doen is: het plot en een bevredigende ontknoping daarvan die geen vragen onbeantwoord laat. Zelf stimuleert de rijkdom aan invalshoeken me juist om na te denken over de raadsels die het boek biedt. Al moet ik eerlijk toegeven dat het essentiële thema van een roman mij doorgaans ook koud laat. Of Melissen betoogt dat literatuur belangrijker is dan werkelijkheid of andersom, is mij om het even. Structuur, taal, diepgang, ritme – dát maakt voor mij uit of een boek mijn waardering verdient. Niet de inhoud.

En toch stimuleert zo’n ingenieus boek me om dóór te denken.

Daarom, tot slot, een voorbeeld daarvan. De naam Alle Waterink. Toen ik die voor het eerst tegenkwam, dacht ik onmiddelijk: een naam met een betekenis. Later wordt Daniël precies die vraag voorgehouden: Alle Waterink, dat is toch geen gewone naam, die betekent toch van alles. Waarna zijn gesprekspartner enkele associaties geeft, onder meer met het panta rhei van Heracleitos, die ik ook had. En toen wilde ik erover door denken. Waarom Alle Waterink? Voor mij verwijst de naam nu naar het grafschrift van Keats (geciteerd in de roman): here lies one whose name was writ in water. Dus: Al het inkt is geschreven in water. Oftewel: alles wat geschreven is, is ongrijpbaar. En dat is het centrale thema van de roman.

Sipko Melissen, Een kamer in Rome, Van Oorschot, 2012