Des romans français: Emmanuel Bove, ‘De liefde van Pierre Neuhart’

Na tien jaar verschijnt er met De liefde van Pierre Neuhart weer een boek van Emmanuel Bove in het Nederlands, prachtig vertaald door Mirjam de Veth. In haar nawoord typeert ze treffend personages uit Boves werk:  ‘Ze dwalen door de straten en over de boulevards [...]. Ze hebben hun vaste gewoonten, eten in goedkope eethuisjes en warmen zich aan de menigte, waar ze graag bij willen horen. Ze zijn aandoenlijk, maar niet per se sympathiek.’ Zo is Pierre Neuhart, de verliefde grindhandelaar die zich naïef en onderdanig laat leiden door de veel jongere Éliane.

Hoewel De liefde van Pierre Neuhart verscheen in 1928, is het verhaal geenszins gedateerd. Misschien het decor en de attributen die erin voorkomen, maar dat valt niet op. Het thema van de eindeloze zoektocht naar de ander is van altijd. Dat is wat Oek de Jong onlangs ook betoogde op een lezing in de Balie. ‘Die vernieuwing van het genre zit hem voor De Jong in het steeds verder uitdiepen van de binnenwereld. Van het exploreren en openbreken van de menselijke intimiteit, omdat dat het fundamentele onderscheid is tussen een roman en de journalistiek. Alleen een roman kan laten zien en beleven wat een mens, in al zijn subtiliteit en tegenstrijdigheid, werkelijk denkt en voelt,’ vatte Maarten Dessing De Jongs woorden samen.

Emmanuel Bove was in dat licht zijn tijd ver vooruit. Hij legt nauwgezet en gedetailleerd bloot wat de liefde voor Éliane met Pierre doet, hoe hij er volledig in op- en uiteindelijk bijna aan onderdoor gaat. Bove laat zien hoezeer een mens zich laat meevoeren door zijn gevoelens, tegen alle redelijkheid in. Tijdens het lezen zou je Pierre meermalen erop willen wijzen wat voor verwend nest Éliane eigenlijk is, hem de ogen willen openen, hem waarschuwen voor de gevolgen. Want dat het misgaat, wordt gaandeweg duidelijk. Pierre wordt bijvoorbeeld uitgelachen wanneer ze samen naar de film gaan, maar dat voelt hij niet, zij wel.

Als de film uitging, profiteerde hij van het gedrang om haar tegen zich aan te drukken en haar handen te kussen. Jongelui die hij niet opmerkte, maar zij wel, lachten hem uit. Ze waren nog niet buiten of ze liep van hem weg. Hij voelde zich beteuterd, alsof zijn liefde zich ineens nergens meer op kon richten. Hij ging vlug naast haar lopen en vroeg of ze niet boos op hem was, viste naar de redenen van haar afwijzing, verontschuldigde zich en pakte haar handen weer, of sloeg een arm om haar middel, maar liet meteen weer los uit angst dat ze er iets van zou zeggen.

Bove geeft hier subtiel weer hoe de gevoelens van een oververliefde man hem als een elastiek heen en weer laat veren,  dan weer wint de onzekerheid het, dan weer de liefde.

Pierre Neuhart is tegen de veertig en handelaar in grind. Zijn handel gaat voorspoedig en hij heeft financieel niet te klagen. Éliane is een meisje van net zeventien dat bij haar moeder woont en graag een groot actrice wil worden. Ze ontmoeten elkaar, zoals dat wel vaker gaat, op een feestje van een wederzijdse kennis. Hun blikken kruisen elkaar, maar het is vooral Pierre die Éliane in de gaten houdt.  Als hij weggaat, wacht hij beneden bij de voordeur net zo lang tot ook zij huiswaarts keert. En dan loopt hij met haar mee. Dit is tekenend voor de rest van hun relatie, waarin zij steeds bepaalt en hij haar volgt. Ze gaan een aantal keer uit en wanneer Éliane ruzie krijgt met haar moeder, trekt ze bij Pierre in. Ze blijkt wispelturig, soms vertroetelt ze hem, dan weer moet ze niks van hem weten. Ze buit hem uit, pruilt om nog meer en nog duurdere cadeaus, die ze vervolgens niet meer bekijkt.

Maar hoe meer hij voelde dat ze afstand van hem nam, hoe intenser zijn liefde voor haar werd.

Het wordt daarna alleen maar heviger. Zowel de verwijdering als de liefde van Pierre voor Éliane. Het knappe is dat Bove beschrijft, weergeeft en openlegt wat liefde met een mens kan doen, maar niet oordeelt. Zelfs Éliane begrijp je nog als lezer. Ook laat hij niemand plotseling de afgrond in donderen, maar wordt het leven uitgediept, zonder superlatieven, zonder grootse gebeurtenissen. Geleidelijk verliezen beide personages de grip op hun leven.

Bove lijkt zelf een elastische relatie te hebben met zijn lezers. Tijdens zijn leven kende hij grote successen, na zijn door werd hij vrijwel direct vergeten, om in de jaren zeventig weer ontdekt te worden. In 1994 verschijnt er in Frankrijk uiteindelijk een biografie. In Nederland begint de Bove-golf begin jaren tachtig en verschijnt er daarna ongeveer om het decennium een vertaling. Dat zou frequenter mogen, want zijn boeken en verhalen bieden troost. Wat hij schrijft is herkenbaar, en we zien de harde werkelijkheid liever anderen treffen dan ons zelf.

Arjen vanMeijgaard