Leermiddelen uitgeven voor het voortgezet onderwijs anno 2015 - aflevering 1 (Boekblad)

De markt voor leermiddelen in het voortgezet onderwijs is fors gekrompen. Maar uitgeverijen klagen niet. Zeker de versnelling van de digitalisering van het onderwijs stemt hen optimistisch. Aflevering 1.

Dat educatief uitgeven voor het voortgezet onderwijs geen groeimarkt is, laat zich eenvoudig nagaan. Sinds de invoering van de wet op de gratis schoolboeken in 2008 zijn de uitgaven voor leermiddelen de facto gemaximeerd. Scholen kunnen de rekening niet langer doorschuiven naar ouders, maar betalen de lesmethodes uit de lumpsum die zij van de overheid krijgen. Zij hebben circa 300 euro per leerling per jaar gekregen voor leermiddelen. In werkelijkheid geven ze veel minder uit.

'Het geld voor leermiddelen is niet geoormerkt', legt Rianne Rhodes uit, directeur-uit-gever voortgezet onderwijs voor Malmberg uit. 'In praktijk geven scholen zo'n 225 euro per leerling per jaar uit, zodat ze ruimte hebben om bijvoorbeeld te investeren in ict-infrastructuur. Daar gaan flinke budgetten heen. Ze vangen die keuze op door bijvoorbeeld niet langer ieder jaar nieuwe werkboeken te bestellen. De markt is daardoor met tientallen miljoen euro's gekrompen.'

Beter wordt het in de nabije toekomst niet. De afschaffing van gratis schoolboeken, door de coalitie vastgelegd in het regeerakkoord, sneuvelde in begrotingsonderhandelingen met andere partijen. En: 'Het aantal leerlingen zal de komende tien jaar afnemen', voorspelt directeur Eric Razenberg van ThiemeMeulenhoff. 'Je ziet dat nu al in het primair onderwijs, dat komt vanzelf naar het voortgezet onderwijs. Dat zal tot enige krimp leiden. Of tot stabilisatie, als je prijsverhogingen meetelt.'

Alleen de vernieuwing van het curriculum biedt uitgevers structureel kansen. Nieuwe eindexameneisen, zoals de overheid periodiek vastlegt, dwingen scholen daarop aangepast lesmateriaal aan te schaffen. De afgelopen jaren gold dat bijvoorbeeld voor vakken als aardrijkskunde, geschiedenis, Nederlands en Engels in de havo en vwo. Met ingang van het schooljaar 2016/17 wordt het drastisch veranderde beroepsgerichte examenprogramma van het vmbo ingevoerd.

De twee grote uitgeverijen in deze deelmarkt – Edu'Actief en ThiemeMeulenhoff – introduceren dit jaar dan ook een nieuw product voor het beroepsgerichte vmbo. De eerste komt met Edu4All: een integrale methode, waarin de organisatie en didactiek van verschillende vakken volledig op elkaar zijn afgestemd. De tweede komt met het flexibele leersysteem MIXED. In beide producten is het voor leerlingen eenvoudig om keuzevakken uit andere profielen te kiezen.

'Op de momenten waarop scholen moeten vernieuwen', zegt Razenberg, 'doen ze een brede oriëntatie. Dat zijn dé momenten waarop je je producten onder de aandacht moet brengen en je scholen kunt verleiden om te switchen van een methode van de concurrent naar je eigen methode.'

Betekent de fors gekrompen markt automatisch dat de educatieve uitgeverij in crisis verkeert? 'Wij vallen onder een familiebedrijf dat accepteert dat we, ook door investeringen in digitale producten, een aantal mindere jaren zouden kunnen hebben', zegt Baukje Visser, projectcoördinator vmbo van Edu'Actief. 'Belangrijk is dat we naar de lange termijn kijken. Dan is, ook in deze krimpende markt, een prima boterham te verdienen voor uitgevers die oog hebben voor de wensen van de klant.'

In gesprekken met andere uitgeverijen krijg je evenmin het idee dat somberheid overheerst. 'Het effect van de wet op gratis schoolboeken is goed', zegt Stephan de Valk, directeur strategie & innovatie van Noordhoff. 'Het schoolmanagement bemoeit zich nu meer met leermiddelen en de samenhang met de onderwijskundige visie. Dat is al positief. Het betekent ook dat we zo'n school kunnen begeleiden bij het vinden van nieuwe tools om de onderwijskwaliteit nog beter te maken.'

'Wij zien niet zo zeer alleen leermiddelenbudget als de markt,' vervolgt hij, 'maar de integrale bekostiging van scholen. Je kunt scholen daarom interesseren voor nieuwe producten en diensten, zoals ons Toetspunt. Dit systeem bevat tweeduizend toetsen voor alle methodes en alle typen onderwijs, waarmee leerlingen en docenten inzicht kunnen krijgen in waar de leerling staat. Het wordt dit schooljaar voor het eerst gebruikt. Op beperkte schaal nog, maar het is zeker aangeslagen.'

Noordhoff is uiteraard niet de enige educatieve uitgeverij die nieuwe producten en diensten in de markt zet. Al waakt Rhodes ervoor de mogelijkheden te overschatten. 'Malmberg brengt bijvoorbeeld ook trainingen voor docenten op de markt. Maar hoeveel procent van de lumpsum besteden scholen daaraan? Het overgrote deel gaat op aan salarissen: zeker 85 procent. Ook naar leermiddelen gaat uiteindelijk maar 4 procent van het budget. Zo veel ruimte voor groei is er dus niet.'

Belangrijk is dan ook om buiten de beperkte markt van producten en diensten voor scholen te treden. 'Bij mijn aantreden in 2013 hebben wij gezegd dat we het niet langer moeten zoeken in het leveren van content', zegt Razenberg. 'Wij zijn daarop actief geworden op de markt voor leerplatformen, maar hebben onder het mom van 'learning design services' ook onze kennis op het gebied van nieuwe technologie en de samenhang met content inhuurbaar gemaakt voor iedereen met vernieuwingsvraagstukken.'

Hij somt enkele voorbeelden op. De Klubschule – 'zeg maar het LOI van Zwitserland, dat 400.000 cursisten heeft' – gebruikt nu het Schooltas-platform van ThiemeMeulenhoff. 'Zij investeren één miljoen euro om dat, begeleid door ons, in hun eigen praktijk in te voegen. Wij leveren daarvoor ook betaalde trainingen en begeleiding.' Ook helpt de uitgeverij een Nederlandse school bij het geschikt maken van hun eigen content voor het PulseOn-platform voor gepersonaliseerd leren.

(Eerder verschenen in Boekblad magazine, sep 2015)

Zie ook:
- ThiemeMeulenhoff en Rijksmuseum gaan samenwerken
- Educatieve uitgeverijen pakken illegaal kopiëren aan
- Booknext ziet markt voor tweedehands studieboeken groeien