Het boek zoomt in op de
korte, maar stormachtige periode dat het boekenvak Polare kende. Maar Chin-A-Fo
en Jaeger, verbonden aan NRC Handelsblad waarvoor
ze het drama intensief volgden, beschrijven in Het boekenparadijs ook de voorgeschiedenis vanaf 2005, het
faillissement en de overname van Selexyz door investeringsmaatschappij
ProCures. Ook de koop van Free Record Shop door Paul Dumas en Maurits Regenboog
en de moeizame relatie met de familie De Slegte, waarvan verschillende leden
winkelpanden en veertig procent van de aandelen in Polare bezitten, krijgen
uitgebreid aandacht.
Althans, dat zeggen de auteurs. Uitgeverij Ambo|Anthos stelt
ten behoeve van het interview alleen de proloog en hoofdstuk vier beschikbaar.
De proloog beschrijft de gang van zaken op de fatale avond waarop uitgevers en
CB definitief besluiten niet akkoord te gaan met het laatste voorstel van
Polare om weer boeken te krijgen – dus ook de verschillende lezingen die
daarover de ronde doen. Hoofdstuk vier gaat over de beslissende vergadering van
het KBb-bestuur in 2012 om – als aandeelhouder – CB toestemming te geven een deel
van de schuld aan Selexyz kwijt te schelden en zo de overname door ProCures
mogelijk te maken.
Een dag na het interview plaatste NRC Handelsblad een voorpublicatie, dat in kort bestek de komst en
afgang van ProCures op het toneel beschrijft. Het nieuws daarvan is dat Dumas
en Regenboog de overname heeft gefinancierd met van ABN Armo geleend geld – en waarschijnlijk
nooit, ook later niet, zelf hebben geïnvesteerd in Polare. Het zal niet de
enige krantenkop zijn die Het
boekenparadijs genereert. Rond verschijning volgt meer, zeggen de auteurs. Ze
wilden nog niet verklappen wat daarin staat.
Waarom krijgt de pers
geen proeven van het hele boek?
Chin-A-Fo: 'Het ligt nogal gevoelig bij sommige
hoofdpersonen. Onder andere Paul Dumas, ja. Het is daarom belangrijk om
zorgvuldig te handelen en zo veel mogelijk ruis te voorkomen tot de feestelijke
presentatie.'
Is ProCures'
financiering van de overname met geleend geld de grootste primeur van jullie
onderzoek?
Chin-A-Fo: 'Dat is het meest veelzeggende nieuws. Wij denken
wel dat Dumas aan dit nieuws het meeste aanstoot neemt. Omdat de financiering
het enige onderwerp is waarover hij nooit over wilde praten. Dumas is heel open
geweest. Hij heeft ons op zijn kantoor veel documenten laten inzien. Maar
hierover zei hij: "We zijn geen beursgenoteerd bedrijf. Ik ben dus niet
verplicht openheid te geven. En dan respecteer ik de privacy van de bedrijven
waarin ik deelneem." Een valide argument. Het gekke is wel dat hij de
curator wel vertelt van de lening van ABN Amro. Voor wie dat overigens niet
verrassend is. Zulke financieringsconstructies komen vaker voor bij
investeringsfondsen.'
Maar het boekenvak
zelf wist van niets.
Chin-A-Fo: 'Nou, misschien een enkeling. Wij hebben aan veel
mensen gevraagd: wisten jullie hoe ProCures de koop van Selexyz heeft
gefinancierd? De meesten hadden geen idee. Ze hadden het zich vermoedelijk ook
niet afgevraagd. Een persoon zei tegen ons: "het is een
investeringsmaatschappij, die hebben toch eigen middelen." Voor Selexyz en
Polare zijn die voor zover wij kunnen achterhalen niet gebruikt. Bij de meeste
zit er een fonds achter. Ze kunnen ook met geleend geld investeren.'
Jaeger: 'Een volgende keer zou het boekenvak er goed aan
doen om beter op de cijfers te letten als iemand met plannen komt.'
In de proloog zetten
jullie de visie van beide partijen tegenover elkaar. CB en uitgevers zeggen: er
was geen vertrouwen meer dat het nog goed zou komen. Dumas zegt: ik ben
genaaid. Wie spreekt de waarheid?
Chin-A-Fo: 'Uitgevers en CB waren het erover eens dat er
geen vertrouwen meer was. Als je dat met z'n allen uitspreekt, is de ander dan
genaaid? Je kan niemand dwingen om vertrouwen te hebben, al heb je nog zo veel
vastgelegd in contracten. Je kunt in zakelijke relaties gewoon besluiten dat het
voorbij is.'
Jaeger: 'Ik snap het gebrek aan vertrouwen wel. Het was heel
vaak vragen, vragen, vragen vanuit ProCures, zonder dat er iets voor terug
kwam. Polare wilde zo en zo veel procent korting, ze wilden boeken in
consignatie krijgen en later een deel van de schuld kwijt gescholden. En wat
bood Polare daarvoor? Mai Spijkers van uitgeverij Prometheus zei: "ze
bedongen de hoogste kortingen, maar bestelden bijna iets." Dan kun je
zeggen: door het lage werkkapitaal kón Polare weinig bestellen, maar in die tijd
was De voedselzandloper een hit. Dan
wil Polare daar toch wel een paar exemplaren van hebben liggen, dacht
Spijkers. Maar het was volgens hem in bijna geen enkele vestiging te krijgen.'
Heeft Polare ook afspraken
geschonden?
Chin-A-Fo: 'In de perceptie van uitgevers herhaaldelijk. In
de perceptie van Dumas nooit. Wie heeft er gelijk? Je kunt in veel gevallen
niet zeggen: zó hebben we het afgesproken, zó zit het. Zelfs als je alle feiten
op een rijtje hebt, zijn die voor interpretatie vatbaar.'
Jaeger: 'En dat gebeurt snel als beide partijen uit andere
werelden komen, zoals het geval was. Het is het klassieke boekenvak tegenover
de participatiemaatschappij.'
Chin-A-Fo: 'Het is niet dat het boekenvak niet-commercieel
is en dat het investeerders uitsluitend om het geld te doen is, maar beide
werelden hebben wel een andere manier van denken en andere manier van doen.'
Jaeger: 'Iemand als Dick Anbeek van boekhandel De Drukkerij,
destijds voorzitter van de KBb, vond het idee om nieuw en tweedehands samen te
voegen een spannend idee. Hij dacht meteen aan de mogelijkheden, hij dacht niet
alleen aan de financiële voordelen. ProCures voornamelijk wel.'
Chin-A-Fo: 'Zeker als er dan frictie ontstaat reageert
iedereen volgens de mores van zijn eigen wereld en botst het heftiger.'
Dan de andere kant. Is
Dumas ook genaaid door het vak?
Chin-A-Fo: 'Het is waar dat Polare een betalingstermijn had
tot 15 januari en dat er toch op 13 januari een leveringsstop kwam. En voor
Dumas is het onbegrijpelijk dat de banken hun schuld wél wilden afschrijven en
CB niet. Hij voelt zich daar gefrustreerd over. Maar er bestaat geen recht op
afschrijving door grote schuldeisers. CB en uitgevers morgen ervoor kiezen dat
niet te doen.'
Jaeger: 'Bovendien was de relatie in het begin wel goed. De
uitgevers waren echt opgelucht dat zij Selexyz redden. Zij en CB waren Dumas
zeker niet slecht gezind.'
Hebben de uitgevers tijdens
de overname misschien ook een inschattingsfout gemaakt – door wel akkoord te
gaan met ProCures' reddingsplan maar niet na te denken over de onderdelen daarvan
die hen raakten: de hogere marges voor de keten, het leveren in consignatie.
Jaeger: 'Ik denk dat uitgevers toen dachten: dat maken we te
zijner tijd zelf wel uit. Het zijn maar voorstellen van Dumas, dachten zij. En
daar gaan we later nog wel over in gesprek.'
Chin-A-Fo: 'Zo zijn de mores in het boekenvak, ja. Alles in
onderling overleg. Wel zakelijk zijn, maar niet snoeihard. Terwijl dat in de
investeringswereld over het algemeen wél zo is. Dus toen de voorstellen daadwerkelijk
ter sprake kwamen, was dat in de vorm van harde eisen. Hij presenteerde ze
weliswaar niet als eisen, maar hield de andere partij voortdurend voor dat
Polare failliet zou gaan als de ander zich niet inschikkelijk opstelde. Zo is
Dumas gewend zaken te doen.'
Het was voor Dumas ook
gek dat zijn toekomstige concurrenten moesten oordelen of ProCures Selexyz
mocht overnemen, schrijven jullie. Het KBb-bestuur overwoog zelfs maatregelen
tegen het management van CB als dat niet naar hen, de aandeelhouder, luisterde.
Jaeger: 'Het heeft ook lang geduurd voordat Dumas de
verhoudingen in de sector door had. Dat mensen verschillende rollen kunnen vervullen.
Hij begrijpt de logica daar niet van. Hij begrijpt ook niet dat velen in het
vak dat wel logisch vinden. Hij heeft in die twee jaar vaak geroepen dat de
verhoudingen anders moesten.'
Chin-A-Fo: 'Het feit dat concurrenten over Dumas' plan oordeelden,
kon wel twee kanten op gaan. Er was de logica dat het voordeel biedt als
concurrenten wegvallen. En er was de logica dat een deel van de markt met
Selexyz kon verdampen en dat iedereen dat zou voelen. De meeste
KBb-bestuursleden stemden voor, vanwege dit argument en omdat zij zagen dat de
uitgeverijen het verlies moeilijk zouden kunnen dragen.'
In hoeverre speelt de persoonlijkheid
van Dumas een rol bij de ondergang?
Jaeger: 'In het begin werd hij gezien als een gedreven man.
Later schrokken ze toen bleek dat hij niet vraagt, maar eist. Daarbij gedroeg
hij zich alsof hij Amazon was. "Ik ben de grootste", zei hij steeds.
Omdat hij in het centrum van Amsterdam zat mocht hij meer vragen dan een
boekhandel in Winterswijk. Dat werkte niet altijd in zijn voordeel.'
En hij is snel
beledigd als hij zijn zin niet krijgt?
Chin-A-Fo: 'Dumas heeft twee kanten. Wij hebben meerdere
malen met hem gesproken. Dan is hij heel aardig. Een begeesterd man, denk je.
Maar we hebben ook gehoord dat hij heel hard kan zijn.'
Jaeger: 'Michael van Everdingen werd afgelopen januari door
Dumas gebeld: "Waarom doe je niets? Waarom bel je me niet? Waarom kom je
bij CB niet voor onze belangen op?" Van Everdingen zei toen: "Elke
keer dat ik je bel, krijg ik de wind van voren. Scheld je me uit. Waarom zou ik
dan weer bellen?" Mensen krijgen er op een gegeven moment genoeg van als
ze telkens de wind van voren krijgen.'
Met zijn begeestering
zag Dumas zich ook als de man die de branche zou opschudden. Maar vanaf begin heeft
het KBb-bestuur grote twijfels over zijn plannen.
Chin-A-Fo: 'Ja. Dumas zag zichzelf als de man die orde op
zaken stelt. Dat is zijn drijfveer: systemen op orde krijgen, kijken naar wat
een bedrijf ziek maakt en met oplossingen aankomen. Waren die ook goed? De
samenvoeging van Selexyz en De Slegte hoefde niet slecht te zijn. Dat zegt iedereen
die we spraken. Met vond het verfrissend. Maar wat bijvoorbeeld Anbeek óók zei:
wat doe je er dan mee, als je nieuw en tweedehands samenvoegt? Daar hadden ze
volgens hem onvoldoende over nagedacht. Hij heeft daar later gelijk in gekregen,
denk ik.'
Wat voor opmerkelijks
staat er nog meer in jullie boek?
Jaeger: 'De relatie van ProCures met de familie De Slegte.
Jan Bernard De Slegte bezat veertig procent van de aandelen, maar hij was nooit
ergens bij aanwezig. Hij kwam pas op de laatste avond, toen er een laatste
reddingsplan gemaakt werd, mee vergaderen. Volgens Cor Molenaar, lid van de
raad van commissarissen, heeft hij zich die avond aan de meeste commissarissen
voor het eerst voorgesteld. In ieder geval aan hem.’
Chin-A-Fo: 'De Slegte is een familiebedrijf in de meest
opmerkelijke zin van het woord. Een drama op zichzelf. Ze bleven verhuurder van
veel panden – de moeder en de dochters overigens, niet Jan Bernard. Met moeder
en dochters heeft Dumas het nodige te stellen gehad. Dat geeft hij toe:
"op dit punt heb ik verloren". Zelf vatte hij dat zo samen:
"deze familie kun je niet met een briefje van honderd naar buiten
lokken". De familie zat er volgens hem te emotioneel in.'
In de proloog
schrijven jullie ook te willen onderzoeken of Polare exemplarisch is voor een
branche die zich in moeilijkheden bevindt. Bleek dat?
Chin-A-Fo: 'Tot op zekere hoogte had Polare dezelfde
problemen als andere boekhandels. Iedere boekverkoper vraagt zich af: hoeveel long tail moet ik op voorraad houden?
Dumas heeft alleen nogal heftig geprobeerd de keten open te breken. Hij had de
marktontwikkeling overschat en zat in tijdnood. Maar hij deed het ook omdat hij
gewoon vond dat het niet klopte.'
Jaeger: 'Het is daarbij wrang dat wat hij voorstelde andere
partijen later zijn gaan doen – maar niet met hem. Een voorbeeld is De Bezige
Bij die een aantal titels met gunstige voorwaarden die lijken op consignatie levert
aan een groep boekhandels. Wat Dumas als onacceptabel werd gepresenteerd bleek
toch niet zo onacceptabel te zijn.'
Chin-A-Fo: 'Door zijn opstelling heeft Dumas er in ieder
geval toe bijgedragen dat nu niemand meer om het idee heen kan dat
modernisering in het boekenvak nodig is.'
Heeft zijn passage in
het boekenvak nog meer opgeleverd?
Chin-A-Fo: 'Winkels als Broese en Donner verkopen nu ook
tweedehands. Misschien waren ze zonder Dumas nooit op het idee gekomen.'
(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 8 sep)
Zie ook:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten