donderdag 18 september 2014

Twee boeken over boekhandelsketen Polare vullen elkaar goed aan (Knack)

Doet de naam Polare nog een belletje rinkelen? Vorige week verschenen twee boeken over de geruchtmakende ondergang van de boekhandelsketen.

Polare is zo kort in de Vlaamse winkelstraten te zien geweest dat de meeste mensen hem alweer zijn vergeten. Toen investeringsmaatschappij ProCures in 2012 De Slegte en de Nederlandse boekhandelsketen Selexyz had gekocht, voegde het beide samen. Later herdoopte het die tot Polare – bedoeld als verwijzing naar de Poolster: zoals die zeelieden gidst, zo zou Polare de boekenliefhebber bij de hand nemen. Een succes werd het niet. De vaste klanten van De Slegte kwamen niet voor het groeiend aanbod nieuwe boeken. De kortingen die Polare bood concurreerden onvoldoende met de stuntprijzen van supermarkten.
Afgelopen februari ging Polare onder veel publicitair rumoer ten onder. Waarna de filialen, gedragen door opmerkelijk groot enthousiasme, herrezen als onafhankelijke boekhandels. In Vlaanderen keerde alles bij het oude terug: Oud-eigenaar Jan Bernard De Slegte kocht de zeven Vlaamse winkels uit de boedel. Dat verhaal inspireerde twee auteurduo's om zich te verdiepen in de geschiedenis van Polare en haar voorgangers. Siebe Huizinga en Jaap Broersmaschreven Boekenpaleizen of luchtkasteel, Hanneke Chin-A-Fo en Toef Jaeger Hetboekenparadijs.
Beide boeken vullen elkaar wonderlijk goed aan. Huizinga en Broersma richten zich op de hele geschiedenis vanaf het moment dat uitgeverij Kluwer de boekhandels die zij bezit voor het eerst centraal gaat aansturen. Zo is mooi te volgen hoe hoofdkantoor en filialen voortdurend botsen over de beste manier om een keten van tot op zekere hoogte ongelijksoortige boekhandels te runnen. Moet er bijvoorbeeld een gezamenlijke naam komen om landelijk reclame te maken? Of dienen de winkels hun eigen naam te behouden omdat hun publiek zich daarin herkent?
Het antwoord is natuurlijk: het laatste. Maar de vraag of ketenvorming of lokaal ondernemerschap beter is, beantwoordt Boekenpaleizen of luchtkasteel gemengd. Krachtenbundeling heeft evidente voordelen: grotere inkoopkracht of de mogelijkheid om grote investeringen te doen. Zo dankt Nederland aan Selexyz een van de mooiste boekhandels ter wereld: in de Dominicanenkerk in Maastricht. Toenmalig directeur Matthijs van der Lely haalt zoete herinneringen op aan het bezoek dat collega's van over de hele wereld hem daarom kwamen brengen.
Maar op de winkelvloer wordt het boek verkocht. Op de winkelvloer wordt de band met vaste klanten gesmeed. Dus vaak als het hoofdkantoor krachten centraal samenbracht en dacht zo meer omzet tegen lagere kosten te maken, kwam het bedrogen uit. Zo had ieder filiaal contracten met lokale kantoren en bedrijven. Toen de zakelijke markt landelijk werd geleid, hielden men lokaal – grotendeels onbewust – op nieuwe klanten te werven. Ze hadden immers geen band meer met hen. Het eindresultaat: de zakelijke markt raakte in de versukkeling.
Maar ging Selexyz in 2012 en opvolger Polare in 2014 daarom ten onder? Dat maakt Boekenpaleizen of luchtkasteel niet duidelijk. De auteurs hebben alle belangrijke hoofdrolspelers gesproken. Zij geven hen de gelegenheid openhartig hun verhaal te doen. Maar aan waarheidsvinding doet het boek niet. Meer dan eens denk je: hoe zit het nu precies? Hoe hoog was bijvoorbeeld de schuld van het bedrijf op het laatst? Dan is het de moeite waard om ook Het boekenparadijs te lezen. Chin-A-Fo en Jaeger hebben wel hun best gedaan de onderste steen boven te krijgen.
Uit hun helder geschreven ondergangsgeschiedenis rijst vooral een beeld op van botsende culturen. Dat moest wel fout gaan. ProCures is een puur financiële partij die instapte met het idee dat enkele harde ingrepen genoeg zijn om de keten er weer bovenop te krijgen. Van retail hadden ze geen verstand. Toch ging ProCures-directeur Paul Dumas de keten leiden. Andersom dacht het boekenvak te simpel over een financiële partij. De grote uitgeverijen en distributeur CB gingen er vanuit dat ProCures geld zat had om te kunnen investeren. Wat niet het geval bleek.
Toen de verhoudingen onder druk van de inzakkende boekenmarkt verslechterden, kwamen de verschillen des te scherper aan het licht. ProCures stelde keiharde eisen: hogere kortingen, betere leveringsvoorwaarden. Maar het boekenvak, een vak van heren, voelde zich door de toonhoogte gebruuskeerd. En dus allerminst genegen om ProCures te helpen. Ook begreep Polare niet dat het boekenvak veel collectief regelt, waardoor Polares concurrenten de facto beslissen of ProCures de keten kon overnemen. Dat leek Dumas te veel op kartelvorming.
Juist door Boekenpaleizen of luchtkasteel krijgt de in Het boekenparadijs beschreven botsing echter reliëf. Je beseft des te beter dat het boekenvak een verleden meetorste. De voorganger van Polare had tien jaar om meer marge en een bijdrage voor de marketinginspanningen gevraagd. Moesten ze Polare nog meer korting geven? En dat terwijl het marktaandeel van de keten niet meer zo groot was als vroeger. En de uitgevers hadden al gebloed bij het redden van Selexyz. Moest dat weer toen Polare hen om offers vroeg? Er moest nu maar een eind aan de keten komen, vonden ze.
(Eerder gepubliceerd op Knack.be, 16 sep - onder een kop die ik niet voor mijn rekening wil nemen)

Zie ook de interviews met de auteurs:

Geen opmerkingen: