Nóg een uitgeverij erbij? De nieuwe
ambitieuze Uitgeverij Polis wil een toonaangevende speler worden in het
literaire veld en krijgt daarvoor een kontje van het educatieve Pelckmans. Een
portret van een familiebedrijf dat moet verbreden.
De gewestelijke N117 in de Kempen, waaraan – tussen plukjes
groen – vrijwel alleen bedrijven zijn gevestigd. Daar verwacht je niet zo’n
fraai pand als dat van Uitgeverij Pelckmans. Vanbinnen en vanbuiten opgetrokken
uit onbewerkt baksteen en beton, met veel ramen. Ook de binnenmuren zijn bijna
allemaal van glas, waardoor de zon vrij spel heeft. Het is in 1968 gebouwd als
een van de vroegste werken van bOb van Reeth, tegenwoordig een van de bekendste
levende Vlaamse architecten.
Het is een pand dat onlosmakelijk is verbonden met de
geschiedenis van het boekenvak, vertelt Thom Pelckmans als hij voorgaat naar
zijn kantoor op de tweede verdieping. Ook voor zijn bedrijf er in 2012 introk,
waren er uitsluitend uitgeverijen in gevestigd geweest (onder andere Biblo).
Pelckmans heeft het interieur een flinke opknapbeurt gegeven en achter het pand
een magazijn gebouwd. Vanuit zijn raam kan de directeur-eigenaar – die sinds
kort steun krijgt van de ervaren boekenvakker Eric Willems – de vrachtwagens
zien laden en lossen.
In dit kantoor zit het grootste deel van de educatieve
divisie, goed voor 93 procent van de omzet van 23 miljoen euro. Uitgeverij
Abimo, die Pelckmans twee jaar geleden overnam, is gehuisvest in Sint-Niklaas.
‘Maar daarvoor zoeken we iets nieuws’, zegt Pelckmans. ‘Niet hier, maar in de
regio Gent. Dat is beter voor de medewerkers. Beter ook omdat we de identiteit
van de verschillende units willen bewaken. Bovendien krijgen we daar dan ruimte
met flexibele werkplekken voor andere medewerkers.’
Ook de nieuwe algemene uitgeverij Polis, waar de bestaande
algemene fondslijn wordt ondergebracht, krijgt later dit jaar een eigen plek.
‘In Antwerpen, midden in de stad. We willen een plek waar onze schrijvers op
bezoek kunnen komen. Voor educatieve auteurs hoeft dat niet, maar voor auteurs
van algemene boeken is het belangrijk dat ze een stek hebben waar ze makkelijk
terecht kunnen. Een plek die als een thuis kan voelen.’
Onderwijsnetten
Toen Thom Pelckmans (1973) begin jaren negentig als derde
generatie bij het familiebedrijf begon en al snel de dagelijkse leiding van
zijn vader en oom overnam, was de uitgeverij gespecialiseerd in lesmethodes
voor het middelbaar onderwijs. Stap voor stap bouwde hij het aanbod uit. Eerst
kwamen er nog ontbrekende methodes voor de middelbare school. Daarna volgde
uitgaven voor de lagere school – methodes wereldoriëntatie, godsdienst,
muzische vorming en agenda’s. En drie jaar geleden uitgaven voor Wallonië.
Die groei is des te opvallender in het licht van het aantal
spelers op de markt voor middelbare schoolboeken. Hoewel Nederland bijna drie
keer zo groot is, zijn er toch vijf grote uitgeverijen actief – tegen drie in
Nederland. Naast Pelckmans zijn dat Van In, Plantyn, De Boeck en Die Keure.
Voor het basisonderwijs komen daar Zwijsen en Averbode bij. Daar staat
tegenover dat er meer vraag naar aparte methodes is – elk van de drie
‘onderwijsnetten’ (officieel, vrij confessioneel en vrij niet-confessioneel)
vraagt zijn eigen methode.
‘Een heel concurrentiële markt dwingt je constant te
vernieuwen, het aanbod breed te houden en steeds meer op maat van leerkrachten
en leerlingen te werken’, zegt Pelckmans. Dat is de uitgeverij steeds beter
gelukt – door niets overhaast te doen en uit te gaan van de medewerkers. ‘Je
kunt niet alles tegelijk doen. Een uitgeverij is ook afhankelijk van het team.
Je moet je mensen dus vragen: welke projecten willen jullie aanpakken? Zo kun
je organisch groeien.’
Gevraagd naar dé typerende uitgaven voor het fonds vindt
Pelckmans het moeilijk zich te beperken. ‘Het educatieve fonds voor het
secundair onderwijs heeft vele sterke taalmethodes. Frappant Nederlands,
Quartier Latin, Pegasus. Daarnaast hebben we Historia en Memoria voor
geschiedenis, Meander en Echo voor godsdienst, Matrix wiskunde, Zenit voor
aardrijkskunde. Ach, zo veel. En dan heb ik het niet eens over het basis- en
volwassenenonderwijs.’
Importboekhandel
Pelckmans is niet altijd een educatieve uitgeverij geweest.
Sterker: de eerste veertig jaar was het een importboekhandel. Een aantal
Nederlandse uitgeverijen was in 1892 De Nederlandsche Boekhandel begonnen om de
verkoop van hun uitgaven in Vlaanderen te bevorderen. Met veel succes. Pas toen
de jonge twintiger Albert Pelckmans in 1933 de winkel in Antwerpen overnam,
ging het bedrijf ook zelf boeken op de markt brengen. In 1986 werd uitgeven
vervolgens de enige activiteit.
Pelckmans richtte zich pas sinds de jaren 1950 volop op de
schoolboeken. Aanvankelijk bouwde het een literair fonds uit: Maurice Gilliams,
Karel Jonckheere, het verzameld werk van Guido Gezelle. ‘En daarna hebben we
nog van alles gedaan’, zegt Pelckmans. ‘We hadden een religieus fonds, dat eind
jaren tachtig werd afgebouwd. We gaven nog langer geleden huis-, tuin- en
keukenboeken uit. In de jaren zestig en zeventig waren we succesvol met het
kinder- en jeugdboekenfonds L. Opdebeek.’
Pas sinds kort neemt Pelckmans opnieuw initiatieven om
andere fondslijnen serieus uit te bouwen. ‘Onze educatieve operatie draait nu.
We hebben een stevig team – zo’n vijftien uitgevers. Dat biedt ruimte om te
kijken wat nog meer kan. Dat doe ik ook graag. Ik heb interesse in het algemene
boek. Het kinder- en jeugdboek past heel goed bij de educatieve uitgaven. Ik
denk bovendien dat een breed fonds vandaag de dag richting scholen en boekhandel
een pluspunt is.’
Digitalisering
Daar komt nog iets bij. De uitgeverij is ondanks de
aanhoudende groei in de afgelopen twintig jaar – van 7 miljoen euro in 1998
(280 miljoen Belgische Frank) naar 23 miljoen nu – nog altijd betrekkelijk
klein onder de educatieve uitgeverijen. Sommige concurrenten maken deel uit van
grotere, internationale concerns. Van In is, net als Malmberg, onderdeel van
Sanoma. Plantyn is, net als Noordhoff, onderdeel van Infinitas Learning.
Zwijsen België is onderdeel van WPG.
Dat heeft voor- en nadelen, zegt Pelckmans. ‘Zij hebben heel
wat middelen om te investeren in productvernieuwing, deels over grenzen heen.
Anderzijds maken grotere structuren de bedrijven weerbarstiger. In een kleinere
entiteit als de onze zijn de lijnen korter. Om die reden vind ik het ook erg prettig
dat wij de logistiek in eigen hand hebben. Een unicum voor uitgeverijen
tegenwoordig. Als er iets is met een levering kunnen we razendsnel ingrijpen.’
Maar ook in Vlaanderen digitaliseert het onderwijs – zij het
niet zo hard als in Nederland. ‘Wij hebben inmiddels allerlei extra oefenstof,
toegankelijk via een site, gekoppeld aan leerlingvolgsystemen, die we steeds
verder uitbouwen. We hebben tabletversies van methodes waarmee we pilots met
scholen uitvoeren. Wel focussen we ons op content. We willen niet als andere
uitgeverijen softwarepakketten leveren, om bijvoorbeeld de schooladministratie
te faciliteren.’
Tot nu toe kan Pelckmans de investeringen dragen om bij te
blijven. ‘Wij hebben niet minder digitaal lesmateriaal dan andere
uitgeverijen’, zegt de directeur-eigenaar. Maar of dat in de toekomst ook zo
is, durft hij niet te voorspellen. ‘Ik sluit nu een overname door een andere
uitgeverij uit. Maar over vijf jaar? Misschien zijn we dan genoodzaakt een
aantal partnerships aan te gaan. Ook daarom is verbreden noodzakelijk om op
langere termijn zelfstandig te blijven.’
Verbreding
De eerste verbreding was de acquisitie van Abimo toen
eigenaar Koen David een overnamekandidaat zocht. Deze uitgeverij verzorgt
educatieve uitgaven op alle niveaus, vooral op het gebied van zorg in het
onderwijs, en vertegenwoordigt een aantal Nederlandse uitgeverijen in
Vlaanderen (onder andere Pica en Bazalt). Daarnaast heeft het ook een
jeugdboekenfonds met auteurs als Marc de Bel, Luc Descamps, Piet De Loof, Dirk
Bracke en Kristien Dieltiens.
Pelckmans: ‘We bouwen de uitgeverij langzaam uit.
Inhoudelijk, door nieuwe auteurs aan te trekken en bestaande reeksen uit te
breiden. Maar ook in de marktbenadering. We bouwen de promotieafdeling uit. We
zien vooral kansen in het meenemen van Abimo-uitgaven naar scholen. Een
prentenboek kan interessant zijn voor kleuterleidsters, een historische
jeugdroman voor leraren geschiedenis. Het is een traag proces. Ik verwacht pas
over een jaar echt resultaten te zien.’
Uitgeverij Polis
Een nieuwe kans deed zich voor toen De Bezige Bij zijn
Vlaamse operatie besloot anders in te vullen en Harold Polis, uitgeverij van De
Bezige Bij Antwerpen, daarop opstapte. Iedereen wist dat Polis zelf of onder
een andere vlag een nieuwe uitgeverij zou beginnen. Pelckmans kende hem niet
persoonlijk, maar toen hij – zoals meer Vlaamse uitgevers – een afspraak
maakte, klikte het. Hun ideeën over een algemene uitgeverij bleken sterk
overeen te komen.
‘Een uitgeverij is als een goed opinieweekblad’, zegt Polis
die is aangeschoven. ‘Ik wil dichters, denkers, historici, academici, politici
en anderen samenbrengen. Vanuit een duidelijke visie alle stemmen laten horen
die relevant zijn voor het maatschappelijke debat. Het is daarbij belangrijk
dat je coherent met auteurs werkt, ongeacht het genre waarin ze schrijven. Hier
kan dat. Bij Pelckmans zit het in hun DNA om het op deze manier te doen.’
Pelckmans gaf al non-fictie uit op het gebied van filosofie,
geschiedenis, religie, politiek en maatschappij. Vanuit die visie paste het om
destijds het eerste boek te brengen van de populaire Vlaams-nationalistische
politicus Bart De Wever. Toen hij echter met een dieetboek kwam, haakte
Pelckmans af. Dát paste niet in het fonds. ‘Het is een ernstig fonds, dat mikt
op serieuze auteurs en onderwerpen’, zegt Polis. ‘Dat spreekt me aan. Heel wat
Vlaamse uitgevers zijn opportunistischer.’
De nieuwe uitgeverij Polis zal, inclusief de bestaande
uitgaven, veertig tot vijftig titels per jaar brengen. De uitgever krijgt in
wezen carte blanche om een goede mix van fictie, non-fictie en vertalingen te
brengen. ‘Natuurlijk is er wel een businessplan’, zegt Pelckmans. ‘Ik hoop over
twee, drie jaar zwarte cijfers te kunnen schrijven. Ook hebben we afspraken
gemaakt over het belang van redactie. Of dat er niet wordt toegegeven op
vormgeving. Maar hoe het fonds wordt ingevuld is helemaal aan Harold.’
Nederland
De uitbouw van Abimo en Polis en het zoeken naar
synergievoordelen tussen de fondsen zijn niet de enige groeitrajecten. Meer
niet-educatieve titels betekent ook: actiever de Nederlandse markt op. Tot op
heden gaf Pelckmans co-edities uit met uitgeverijen als Klement, Ten Have en
Walburg Pers. Binnenkort wil het een overeenkomst sluiten met een vaste partner
die ook zorgt voor betere verdeling van eigen uitgaven. De eerste verkennende
gesprekken zijn inmiddels gevoerd.
En als het even kan, zet Thom Pelckmans ook de beeldvorming
recht. Bij de aankondiging van Polis werd het bedrijf – tot diepe ergernis van
de directeur-eigenaar – in de Vlaamse pers getypeerd als een conservatief,
rechts, Vlaams-nationalistisch huis. Een imago dat volledig is gebaseerd op het
verleden, toen de vorige generaties Pelckmans nauw verbonden waren met de
katholieke zuil. Tegenwoordig geeft Pelckmans voor iedereen uit – voor alle
onderwijsnetten, voor alle politieke gezindten.
Wie daaraan twijfelt, zou zelf eens langs moeten gaan bij
het fraaie pand aan de N117.
(Eerder gepubliceerd in Boekblad magazine, apr 2015)
Uitgeverij Pelckmans, opgericht 1892
Fondslijnen: Pelckmans (educatief), Abimo (jeugd en
educatief) en Polis (algemeen)
Werknemers: 70 medewerkers, 63 fte
Omzet: 23 miljoen euro (93% basis-, middelbaar en
volwassenenonderwijs, 7% jeugd en algemeen)
Zie ook deze artikel over de Vlaamse uitgeverij anno 2015:
- De Vlaamse uitgeverij anno 2015,
deel 1,
deel 2 en
deel 3