Vlaamse bibliotheken
lenen vanaf mei geen e-boeken meer uit. De pilot heeft echter voldoende
positieve tekenen en lessen opgeleverd om verder te kunnen. Bibnet belooft voor
volgend jaar een verbeterde app met een uitgebreidere collectie.
Nog een week of zes, dan – op 6 mei – trekt Bibnet de
stekker uit 'E-boeken in de Bib'. Tot grote teleurstelling bij directeur Jan
Braeckman? 'Nee. Het was vanaf het begin een pilot dat we gingen evalueren.'
Liever benadrukt hij de positieve opbrengst van de proef. Bibliotheken waren
enthousiast: 215 van de 308 organisaties deden mee. De 'zeer voorzichtige'
uitgevers toonden zich in de loop van het project bereidwilliger om samen te
werken. En gebruikers blijken bereid te betalen voor e-boeken.
De reden dat Vlaamse bibliotheekleden over anderhalve maand
desondanks geen e-boeken meer kunnen lenen, is het falen van de app. Uit de
afgenomen enquête bleek dat 64 % van de gebruikers in de categorie detractors valt– ofwel de groep mensen
die actief een negatieve ervaring deelt. Voor iets meer dan de helft van de
detractors was technische ongemak de reden hiervoor. Ze klaagden over
onstabiliteit van de app, problemen met offline lezen en het ontbreken van
paginanummers en een vastgehouden leespositie.
Niet permitteren
Braeckman: 'We hadden van tevoren nooit gedacht dat juist de
techniek het doorslaggevende probleem zou zijn. Het is sneu dat we net daarom
moeten besluiten het project niet te verlengen. Maar het is natuurlijk niet de
bedoeling om nog meer mensen te verleiden om ons product te gaan gebruiken als
de helft ervan gefrustreerd raakt en daar vervolgens nogal wat ruchtbaarheid
aan geeft. Dat kunnen we ons als bibliotheeksector niet permitteren.'
De enquête, ingevuld door 30 procent van de 4594 gebruikers,
gaf de doorslag. Het bestuur van Bibnet besloot daarop de pilot niet te
verlengen – óók omdat de leverancier van de app er niet in slaagde de problemen
op te lossen. Evenmin kon het voldoende garanties geven dat het in de nabije
toekomst wel met een stabiele app zou komen. In feite heeft de leverancier,
zegt Braeckman, 'nooit de app opgeleverd die Bibnet heeft besteld'.
Schuld
Is het staken van het project dan de schuld van de
leverancier? Braeckman wil lopende de 'gespannen' dialoog 'voorzichtig zijn' in
zijn uitspraken. Wel zegt hij: 'Wij waren er vroeg bij. Al in 2010 legden we de
basis van het project. We hebben toen keuzes gemaakt in de context van toen.
Technische oplossing van bijvoorbeeld CB bestonden nog niet. We hebben daarom
in de aanbesteding nogal wat gevraagd van leveranciers. Het voert wellicht wat
te ver om precies uit te leggen wat.'
Bibnet heeft last gehad van de wet van de remmende
voorsprong, meent hij. 'Maar het is ook een voordeel dat we opnieuw beginnen en
dus kunnen uitgaan van de huidige, sterk gewijzigde context. Zowat alle
uitgevers met wie ik spreek, verwijzen naar CB als hún oplossing en dat wij ons
bij hen moeten aansluiten. Het is ook een voordeel dat Nederland – tegenwoordig
de KB – ook gebruik maakt van CB. Wij kunnen leren van hun ervaringen. '
Belangstelling
Bibnet is tevreden over de belangstelling voor e-boeken – zeker in relatie tot het
marktaandeel van e-boeken in Vlaanderen, dat in 2014 steeg van 1,2 % naar 2,9
%. Braeckman: 'Daarbij was het opvallend, zoals een bibliothecaris vertelde
tijdens onze Denk- en Discussiedag over de pilot, dat vrij veel mensen langs
kwamen om te vragen wat e-boeken zijn, hoe het werkt enzovoort – maar dat
slechts een derde overging op aanschaf van een e-boekenkaart.'
Dat is een relevante les. 'Kennelijk verwachten mensen wel
spontaan kennis over e-boeken van de bibliotheek, maar zien ze deze niet als de
vanzelfsprekende plek om ze ook te lenen. De mensen die naar ons toekomen zijn
vooral mensen die onzeker zijn: hoe zet je een e-boek precies op je tablet? Om
een voorbeeld te geven. Het is niet heel kundig publiek. Daarin zit de
meerwaarde van een e-boekaanbod voor de bibliotheek, maar dat heeft wel
gevolgen voor de dienstverlening.'
Gebruik
Bibnet had daarentegen een groter gebruik van het e-boekaanbod verwacht. In de eerste tien maanden
kochten de gebruikers bij elkaar 4594 e-boekenkaarten à 5 euro. Zij konden
daarmee drie titels lenen uit het aanbod van in totaal 436 e-boeken. Zij hebben
hun volledige tegoed nog niet gebruikt. Sterker: 44 % van het aangeschafte
tegoed staat nog open. Tot nu toe leende slechts 58 % van de first users al een
tweede titel na hun eerste, in te veel gevallen negatieve ervaring.
'Deels komt het tegenvallende gebruik doordat het veel tijd
kost voordat het publiek het digitale aanbod van bibliotheken kent én
bibliotheken weten hoe die onder de aandacht te brengen. We hebben dat gezien
met onze digitale krantenbank. Pas nu, na een jaar of tien, is die optimaal
geïntegreerd in ons aanbod en promotie naar specifieke groepen, en zien we het
gebruik stijgen. Het klassieke gebruik van bibliotheken is verbonden met
fysieke materialen. Het is een hele uitdaging dat uit te breiden naar digitale
producten.'
Collectie
Het afhaken na het eerste e-boek komt natuurlijk door
haperende technologie. Maar ook door de collectie. Een derde van de detractors
klaagt over geringe omvang, te oude titels en het ontbreken van jeugdboeken en
vertaalde titels. Al waren er creatieve bibliotheken die het probleem opvingen:
in Bornem focuste de bibliotheek op e-boek als alternatief voor
grootletterboeken. Zo werd én een duidelijke doelgroep aangesproken die goed
bij de bibliotheek past én leek het aanbod opeens groot. Ook deze aanpak ziet
Bibnet als een belangrijke les voor de toekomst.
Braeckman heeft goede hoop dat het aanbod vrij snel kan
worden uitgebreid – voor actiematige producten à la de Vakantiebieb én een
bredere basiscollectie, die ook andere dan Vlaamse auteurs bevat. De zes
uitgevers met wie contracten zijn afgesloten (Vrijdag, Van Halewyck, Acco,
Lannoo, WPG en VBK) 'zijn mee in het
belang van e-boeken bij de openbare bibliotheken en willen erover praten', zegt
Braeckman. Ook gesprekken met meer uitgevers ligt in de rede.
Gezamenlijke inkoop
Een gelijke werkwijze als in Nederland, uitgaande van het
principe van multiple use, is een
voordeel bij de inkoop. 'Het is belangrijk om in gesprek te blijven met KB en
ervoor te zorgen dat onze modellen evolueren tot één model. Uitgevers vinden
het ook interessant als er in het hele taalgebied maar één model is. Ik sluit
daarbij niet uit dat we zelfs gezamenlijk inkopen. Het is nu nog te vroeg, maar
het is zeker interessant om daar op termijn mee te experimenteren.'
Een verschil tussen beide landen is wel de financiële
draagkracht. Niet alleen door het verschil in inwoneraantal, maar ook door het
hogere bedrag per inwoner dat in Nederland voor een digitale bibliotheek
beschikbaar is. Daarbij wordt de financiering ingewikkelder nu minister van
cultuur Sven Gatz de financiering van bibliotheken volledig heeft overgedragen
op gemeentes. Lokale besturen hebben daardoor meer invloed op het beleid van
hun bibliotheek.
Financiering
'Ten gronde verandert er niets', zegt Braeckman. 'De piloot
hebben we deels geïnvesteerd vanuit innovatiemiddelen van de Vlaamse overheid.
Uit dat potje zal de minister nog steeds geld beschikbaar willen stellen aan Bibnet.
Daarmee kunnen we een nieuwe app financieren. De uitbatingskosten van onze projecten
moeten we omslaan naar de lokale bibliotheken. Dat blijft. Maar doordat de
minister de financiering van bibliotheken volledig heeft overgedragen op de
gemeentes zullen lokale besturen nadrukkelijker bereid moeten zijn om in te
zetten op digitale producten in hun bibliotheek.'
Wel wordt in de toekomst bekeken wat de verhouding is tussen
de bijdragen van overheid, bibliotheek en gebruikers. Het is daarbij verheugend
dat het project aantoont dat klanten bereid zijn voor e-boeken. Ze betaalden nu
feitelijk 1,66 euro per e-boek. Uit de enquête bleek dat 21 % 50 cent wilde
betalen, 35 % 1 euro en 11 % 1,50 euro. Dat is meer dan bibliothecarissen
hadden ingeschat. Slechts 21 % van de gebruikers vindt dat e-boeken gratis moet
zijn.
Zelf e-readers kopen
Bibnet gaat nu werken aan de lancering van een nieuwe app.
Volgend jaar moet die er zijn. 'Het is op dit moment belangrijk dat het belang
van e-boeken in de bibliotheek door de sector massaal wordt onderstreept.' Dat
bleek zonneklaar uit de enquête onder bibliothecarissen. 'Maar ook zie je dat
bibliotheken het initiatief hebben genomen om e-readers te kopen en er e-boeken
op hebben gezet, zodat ze hun gebruikers toch iets kunnen bieden. Ook in de
periode tot de nieuwe app er is.'
(Eerder gepubliceerd op Bibliotheekblad.nl, 24 maart)
Zie ook: