dinsdag 24 december 2019

Recensie: 'Denkend aan Donner' – schrijven over hun boekhandel (Boekblad)

Ter gelegenheid van de heropening vroeg Donner schrijvers om een ode aan het lezen. Dankzij de brede opzet is Denkend aan Donner een ware schatkist geworden, waar iedere liefhebber van boekhandels van kan smullen.
  
Hoe komen wetenschappers aan hun boeken? Denk er eens een momentje over na. Je komt al snel tot de conclusie: via internet. Een academicus stelt een literatuurlijst van boeken rondom zijn thema samen, zet die online in zijn winkelmandje, afrekenen, klaar. Waarom zou hij naar de fysieke boekhandel gaan – anders dan om privéredenen: een cadeautje voor zijn partner, een boek voor op vakantie?
En toch begint iedere nieuwe studie van de filosoof Hans Achterhuis in de boekhandel. De kiem van zijn studie Met alle geweld (2008) lag bij de vondst van een fascinerend boek bij boekhandel Peeters in Leuven. En ook nadat hij besloot onderzoek te gaan doen naar het thema geweld, weigerde hij het systematisch aan te pakken. Nee, hij bleef boekhandels bezoeken – zoals de in filosofie gespecialiseerde Librairie Vrin te Parijs – om alles te kopen wat er toevallig over het onderwerp voorradig was.
Is dat efficiënt? Natuurlijk niet, Achterhuis geeft het onmiddellijk toe. Door zijn methode heeft hij boeken aangeschaft waar hij niets aan bleek te hebben. Maar 'de vreugde van de toevallige vondst' vergoedde veel, 'de verrassing van een onverwachte tekst die daar speciaal voor mij lag'. Sterker: zonder die ene vondst bij Peeters zou er niet zo'n persoonlijke betrokkenheid in Met alle geweld doorklinken, is zijn overtuiging.

Deze ontboezeming is een van de hoogtepunten uit Denkend aan Donner, dat eind oktober verscheen. Ter gelegenheid van de heropening van een jarenlange verbouwing vroeg de Rotterdamse winkel 52 auteurs om een 'ode aan het lezen', zoals de ondertitel van deze bundel luidt. Maar liefst 46 schrijvers, dichters en uiteenlopende wetenschappers gaven hieraan gehoor. 
Het eindresultaat is een bijzonder bont boeket. Je kunt een discussie lezen tussen Elvin Post en zijn dochter over papieren versus digitale boeken. De herinnering van uitgever jan Geurt Gaarlandt van Balans aan het bezoek van Bill Clinton aan Donner. De encyclopedische aanzet van planten en dieren wiens namen verwijzen naar papier of inkt, geschreven door bioloog Jelle Reumer. Een beschouwing van filosofe Marli Huijer over de kunst van het boekenschenken. En nog zo veel meer.
Het mooie is vooral dat het geen boek over Donner is geworden. Hoe voor de hand liggend zou het zijn geweest? Rotterdam is groot genoeg om voldoende schrijvers in het klantenbestand te vinden om over hun ervaringen met de winkel te schrijven – om nog maar te zwijgen van de honderden auteurs die er de afgelopen jaren werden geïnterviewd, lezingen gaven of signeersessies hielden.
Het zou een te particulier boek hebben opgeleverd, en door de herhalingen misschien een vermoeiend boek. Hoe interessant is het om steeds opnieuw te lezen over de pocketkelder, waarmee de winkel in de jaren zestig van de vorige eeuw transformeerde van een gereformeerde speciaalzaak tot een culturele ontmoetingsplaats, of de spijt om de teloorgang van het cultuurplein in de handen van Selexyz en Polare?
Nu wordt er precies genoeg aan de pocketkelder gerefereerd. Rien Vroegindeweij brengt een mooi gedicht over het afdalen naar de hemel. Awee Prins heeft een fraai stuk over de ontdekking van Jan Arends' Keefman, toen hij voor een spreekbeurt naar de pocketkelder werd gedreven. En Maria Heiden vertelt – als grappig tegengewicht – hoe ze destijds direct een collega op zolder belde om snel naar beneden te komen, zodra er een knappe klant de kelder had betreden.
Al deze herinneringen aan Donner blijven leuk om te lezen omdat je tussendoor steeds wordt verrast door een beschouwing die je aan het denken zet. Ik stipte al die van Post en Huijer aan. Maar ook de bijdrage van Arjen van Veelen is bijzonder prikkelend. Hij legt daarin uit waarom boeken een steeds kleinere rol in zijn leven zijn gaan spelen, en juist daarom belangrijker dan ooit lijken te zijn.
En laat ik natuurlijk de beschouwing van Achterhuis niet vergeten. De boekhandel als 'tempel van het toeval', zo had ik een op zich bekend verschijnsel tóch nooit eerder bekeken. 
(Eerder gepubliceerd in Boekblad magazine, nov 2019)

Geen opmerkingen: