maandag 20 januari 2020

Blinden en slechtziende tolken en vertalers kennen de oplossingen vaak niet (Taalunie:Bericht)

Ook met moderne technische hulpmiddelen lukt het blinde en slechtziende tolken en vertalers niet altijd om hun vak optimaal te beoefenen. De – blinde – Slowaakse onderzoeker Michal Homola pleit voor meer kennisoverdracht en voorlichting. Het Nederlands moet voor iedereen even toegankelijk zijn, ook in een tijd dat mensen met een beperking slechter toegang tot de maatschappij hebben.

Natuurlijk gebruiken blinden en slechtzienden computers net zo vanzelfsprekend als zienden. Toch? Michal Homola (1992) wist in ieder geval niet beter. Blind geworden op zijn elfde, na een ziekte, had hij altijd schermleessoftware gehad die iedere internetpagina of Word-document voor hem voorlas. Later kreeg hij ook een zogeheten brailleleesregel: een apparaat waarmee hij tekst van zijn scherm kan lezen en zelf invoeren. Zo kan hij respectievelijk met zijn oren én zijn vingers zijn beperking compenseren. 
Het sprak voor de Slowaak dan ook vanzelf dat hij zijn droom waar zou maken om tolk-vertaler te worden, ook al hadden meerdere mensen hem afgeraden die studie te kiezen. Op de Comenius Universiteit in Bratislava drong echter tot hem door dat professionals altijd gespecialiseerdere software hebben dan een office-pakket en een internetbrowser. En die is niet per definitie geschikt voor blinden en slechtzienden.
Het werd het onderwerp van zijn – Nederlandstalige – afstudeerscriptie in 2017, waarmee hij zijn opleiding tot tolk-vertaler Duits en Nederlands afrondde: Taaltechnologie en hulpmiddelen voor blinde/slechtziende vertalers en tolken. 'Het thema had natuurlijk persoonlijke betekenis', vertelt Homola, die inmiddels aan zijn proefschrift werkt. 'Maar het is ook een uniek thema. Er is hier nog weinig onderzoek naar gedaan. Voor het Nederlandse taalgebied zelfs helemaal nooit.'

Voortijdig stoppen
Homola vond vijf blinde en slechtziende tolk-vertalers in het taalgebied: drie uit Vlaanderen, twee uit Nederland. Een daarvan was inmiddels, na acht jaar, gestopt omdat de problemen die ze had als gevolg van haar beperking, haar te groot waren geworden. 'Het komt ook internationaal vaak voor dat blinden en slechtzienden voortijdig met hun job stoppen. Dat is zonde en onterecht. Maar zij weten vaak niet van de oplossingen die voorhanden zijn. Die informatie verspreiden was ook een motivatie voor deze scriptie.'
De problemen voor vertalers en voor tolken zijn verschillend. Het grote probleem voor vertalers is het gebruik van CAT-tools, legt hij uit: technologie voor het geautomatiseerd vertalen van elektronische documenten. 'Daarmee kun je sneller en efficiënter vertalen. Het is essentieel die te gebruiken, omdat snelheid voor een opdrachtgever tegenwoordig een van de belangrijkste criteria is in zijn keuze voor een vertaalbureau. Helaas zijn niet alle CAT-tools toegankelijk voor blinden en slechtzienden.'

Liever mooi dan inclusief
Dat geldt nota bene voor de producent van de meest gebruikte tool: SDL Trados Studio. 'Zij vinden het belangrijker dat hun software er mooi en grafisch goed uitziet dan dat iedereen ermee kan werken. Zij gebruiken bijvoorbeeld symbolen of grafische tekens die schermleessoftware en brailleleesregels niet herkennen. Ook tonen ze bepaalde informatie met een verandering van kleur. Blinden en slechtzienden zijn niet relevant voor hen. Deze groep vinden ze te klein om rekening mee te houden.'
Het grootste probleem voor tolken – wat Homola wel als een minder groot probleem beschouwt – zit hem is het maken van aantekeningen tijdens het luisteren. 'Een blinde of slechtziende tolk kan geen gebruik maken van schermleessoftware. Je kunt immers niet tegelijk luisteren naar een spreker én naar de schermleessoftware die je aantekeningen voorleest. Daarvoor heb je een brailleleesregel nodig, omdat je dan niet je oren maar je vingers gebruikt.'

Brailleleesregel
Maar: een blinde of slechtziende tolk kan met een brailleleesregel niet zo goed aantekeningen maken als een ziende tolk. 'Veel tolken hebben namelijk een heel eigen systeem van symbolen om met, zeg, één streepje een term als "financiële crisis" aan te duiden. Het is een persoonlijk steno om snel veel informatie te kunnen noteren. Als je blind bent, kun je geen vergelijkbaar individueel systeem maken. Dat werkt niet met een brailleleesregel. En dat terwijl je toch net zo snel moet tolken.'
Blinde of slechtziende tolk moeten daarom, gebruik makend van bestaande letters en leestekens, een systeem van afkortingen ontwikkelen. 'Die mogen niet te kort zijn, omdat een afkorting dan meerdere dingen kan betekenen. Maar ook niet te lang, omwille van de efficiënte van het tolken. Ik ben daar zelf bij geholpen door blinde collega's met meer ervaringen dan ik, die mij enkele nuttige adviezen hebben gegeven. Helaas kende ik maar er drie van hen, en geen van hen heeft ervaring met vertalen uit het Nederlands.'

Maatschappelijk meedoen
Natuurlijk moeten deze problemen worden verholpen. Dat vindt niet alleen Homola. De Braille Autoriteit, waarin sinds 2017 alle Vlaamse en Nederlandse niet-commerciële organisaties op het gebied van braille zijn verenigd, formuleerde vorige week bij haar jaarlijks symposium nogmaals als kernboodschap: 'Braille is maatschappelijk meedoen'. Ook de Taalunie, waar de Braille Autoriteit is ondergebracht, wil zich breder inzetten op het toegankelijk maken van het Nederlands voor mensen met een beperking.
'Eigenlijk zouden problemen met CAT-tools niet hoeven te bestaan', vertelt Homola. 'Er bestaat een Europese richtlijn waarin staat dat alle bedrijven die met Europese instellingen samenwerken hun producten en hun inhoud zó moeten aanbieden dat verschillende groepen mensen met een beperking ze kunnen gebruiken, waaronder blinden. Helaas wordt dat niet genoeg gecontroleerd of bestraft. Daarom is het in de praktijk niet altijd het geval.'

Te weinig contact
Hij denkt niet dat organisaties als de Braille Autoriteit of de Taalunie hier veel aan kunnen doen. Wel ziet hij graag dat zij meer doen aan het stimuleren en realiseren van onderlinge contacten van blinde en slechtziende tolken en vertalers. 'Van de vijf Nederlandstaligen die ik heb ondervraagd voor mijn onderzoek, had slechts één contact met een blinde of slechtziende collega.'
Want het is zo belangrijk om elkaar te helpen bij specifieke problemen. Zo was het online woordenboek van Van Dale een tijd moeilijk toegankelijk voor blinden. Met de helpdesk van de uitgeverij lukte het via een omweg om enkele instellingen te veranderen, zodat het opnieuw werkte. Die informatie moeten blinden en slechtzienden met elkaar kunnen delen. En als het probleem niet te verhelpen zou zijn geweest, werkt het beter om gezamenlijk een vuist te maken. Dus: 'Meer kennisoverdracht en voorlichting, ja graag.'
(Eerder gepubliceerd op Taalunie:bericht.nl)

1 opmerking:

Anoniem zei

Ik ben zo trots en blij dat ik hier je werk kan delen DR PRINCE IDIALU. Ik kan dit gewoon niet geloven nu mijn ex-man echt terug bij me is op zijn knieën en een robijnrode roos presenteert om me te smeken hem terug te nemen en hij had spijt en spijt dat hij me had verlaten en dat hij me pijn had bezorgd na de scheiding die plaatsvond vorig jaar. En dit hele wonder gebeurde nadat ik een dringende 24 uur durende DR PRINCE IDIALU had besteld, een krachtige spreuk die hij over mij en mijn man uitsprak. Meneer, ik ben vandaag de gelukkigste vrouw in deze hele wereld. DR PRINS IDIALU, je hebt het echt gedaan..Ja .. Het is een wonder en eeuwig plezier en opgewektheid voor mij en mijn familie vandaag .. Ik ben nu zo gelukkig en ik weet niet hoeveel ik mijn dankbaarheid en waardering aan jou moet overbrengen meneer. En voor de hele wereld, neem contact met hem op als je nu dringende hulp nodig hebt, want het is gegarandeerd dat hij je zal helpen. E-mail hem (princeidialu@outlook.com of bel of whatsaap (+32460211162)