woensdag 21 augustus 2013

Boekenmusea (5): Meermanno in Den Haag (Knack)


Museum Meermanno was ooit een geheimtip. Weinigen kenden de rijke verzameling. Nu verandert het Haags museum in dé pleisterplaats van de bibliofiel.
  
Museum Meermanno-Westreenianum staat er in zo groot corps op de gevel dat het van honderden meters afstand te lezen is. Maar die vlag dekt de lading niet meer. Het museum in Den Haag is niet langer het pakhuis vol oude boeken en curiosa die Johan Meerman (1753-1815) en zijn erfgenaam, Willem Hendrik Jacob baron van Westreenen van Tiellandt (1783-1848), bij elkaar hebben gebracht. Vier jaar na de dood van de laatste werd de collectie onder zeer strenge condities voor publiek opengesteld, reden waarom Meermanno zich het oudste nog bestaande boekenmuseum ter wereld mag noemen.
Zeker, oude boeken zijn nog steeds te bewonderen in de schitterende negentiende-eeuwse bibliotheek. De oorspronkelijke ruimte is helemaal intact gebleven. Ieder moment verwacht je de eigenaar binnenkomen: even de antieke kachels oppoken, dan verder lezend in het Psalterium Benedictinum uit 1459 of de Hypnerotomachia Poliphili uit 1499. De collectie van de baron telde bij zijn dood meer dan twintigduizend handschriften en gedrukte werken. Het duurde dan ook 111 jaar – tot 1960 – voordat het boekenbezit in zijn geheel was gecatalogiseerd.
Ook curiosa zijn er nog genoeg. De brede collectie oudheden en kunstschatten heeft vooral een interessante collectie Egyptische oudheden – conform de egyptomanie die in het begin van de jaren 1800 in Europa heerste.  De baron kocht uit de nalatenschap van Vivant Denon – de beroemde archeoloog die Napoleon vergezelde op zijn veldtocht naar Egypte – een fraai ‘Boek van het ademen van Isis’. Het papyrus geeft de liturgie weer die moest worden gevolgd bij de dood van de priester Nespaoetitawi, die enkele decennia voor het begin van de jaartelling in Thebe leefde.
Toch zal het iedere bezoeker snel duidelijk zijn waarom het museum is omgedoopt in Museum Meermanno | Huis van het boek. Sinds Meermanno in 1935 door een wetswijziging de ruimte kreeg om af te wijken van de bepalingen uit Van Westreenens testament, heeft het een uitgebreide collectie boekbanden, ex-librissen, archieven van private presses en dergelijke bij elkaar gebracht. Maar dat bezit was tot voor kort alleen te zien in tijdelijke exposities. En dat is, eigenlijk pas dit jaar, veranderd. Het museum wil nu hét trefpunt van bibliofielen zijn.
Meermanno heeft daarvoor twee permanente ruimtes gewijd aan de geschiedenis van het boek sinds 1850. Een geeft onder de naam ‘van lood tot led’ in vogelvlucht een overzicht van alle veranderingen die de productie van boeken heeft ondergaan sinds de uitvinding van de met stoom aangedreven snelpers. Hoe beknopt ook, het museum vertelt een helder verhaal. En, belangrijker, het laat in een paar vitrines enkele hoogtepunten zien uit het werk van beroemde Nederlandse boekontwerpers zoals J.F. van Royen van uitgeverij De Zilverdistel en Irma Boom.
Het hoogtepunt van het nieuwe Meermanno is echter de Bibliotheca Thurkowiana Minor, waarvoor vorige maand op de tweede verdieping terecht kantoren zijn leeggemaakt. Deze Bibliotheca is een kast waarin een klassieke bibliotheek is nagebouwd met bijna tweeduizend miniatuurboekjes. De boekjes zelf staan helaas achter glas, maar in drie vitrines liggen enkele mooie exemplaren – inclusief drukproeven van Columbus’ De insulis inventis, die verzamelaar en uitgever Guus Thurkow in 1991 maakte.
De veranderingen van het museum zijn ingegeven door druk van buitenaf. Om precies te zijn: van de overheid. Hogere eisen aan bezoekersaantallen en eigen inkomsten aan de ene kant en een lagere subsidie aan de andere kant hebben Meermanno gedwongen nieuwe wegen te bewandelen. Maar voor de bibliofiele bezoeker heeft dat alleen maar gunstig uitgepakt. Meermanno heeft hen naast de vaak interessante exposities – momenteel over vijfhonderd jaar militaire boekcultuur in Nederland – veel meer te bieden dan voorheen.

Meer boekenmusea onder meer hier, hier en hier.
Meer Meermanno onder meer hier, hier en hier.
Meer over miniatuurboeken hier.

Geen opmerkingen: