Esther
Gerritsen is de schrijver van het Boekenweekgeschenk – vanaf morgen overal te krijg. Broer beschouwt ze niet als staalkaart van haar oeuvre, maar als de
volgende stap in haar ontwikkeling als auteur. Het is een fijne gedachte dat
die ontwikkeling in zijn geheel in de bibliotheek is na te gaan. 'Er is
tenminste één plek waar alle boeken voor je worden bewaard tot je er klaar voor
bent.'
Zou het oeuvre van Esther Gerritsen integraal in de
bibliotheek te vinden zijn? Haar vroege werk voor toneel, dat verscheen bij
kleine uitgeverijen als International Theatre & Film Books? Haar debuut als
prozaschrijver: de verhalenbundel Bevoorrecht
bewustzijn (2000)? Columnbundels als Ik
ben vaak heel kort dom (2013)? En natuurlijk de romans waarmee ze doorbrak:
Superduif (2010), Dorst (2012) en Roxy (2014), die alle op de shortlist van de Libris Literatuurprijs
stonden?
Gerritsen is er de persoon niet naar om dat zelf na te gaan,
maar het zou haar niet verbazen. 'Ik zocht niet zo lang geleden Nederland en Duitsland in het interbellum
onder redactie van Frits Boterman en
Marianne Vogel, dat ik wilde lezen voor mijn interbellum-leesclub',
vertelt ze in het kantoor van de CPNB. 'Nu de Boekenweek Duitsland als thema
heeft, wilden we dat land nemen. Het is uit 2003, helemaal niet oud dus, maar:
nérgens te krijgen. Ook niet bij Boekwinkeltjes of zo, ik heb overal gekeken.
Het lag alleen bij de OBA.'
Dat vindt de 44-jarige Amsterdamse schrijfster het mooie aan
de bibliotheek: dat ieder boek gewoon op fietsafstand te vinden is. 'Het stáát
daar. Op de derde verdieping, met code 935.2. Ik vind dat zo leuk en opwindend.
Ik herinner me ook dat ik ooit iets zocht van Vera Panova. Dat stond in de
kelder van de oude bibliotheek op de Prinsengracht. Je moest het speciaal
aanvragen, maar het was er. Er is tenminste één plek waar alle boeken voor je
worden bewaard tot je er klaar voor bent: de bibliotheek.'
Het 'choqueert' Gerritsen dan ook dat zo veel van die
'schatkamers' verdwijnen. 'Als er iets geweldig is dat het bestaat, is het wel
de bibliotheek. Overal zitten mensen te lezen, kranten of boeken, en te
studeren. De bibliotheek is één groot, openbaar studiecentrum. Als iets alleen
maar positieve effecten teweeg brengt is het toch de bibliotheek? Ik fietste
laatst vlak voor tien uur 's ochtends langs de OBA. Daar stonden allemaal
mensen te wachten tot die openging. Daar kan ik echt ontroerd van raken.'
En dan heeft ze het niet alleen over gesloten filialen. Ook
de afslankingen van de collectie kan beter worden teruggedraaid. 'Boeken moeten
tastbaar aanwezig zijn, zodat je kan zíen wat er staat. Een vriendin, een
zangeres, haalde vroeger bladmuziek bij de OBA, maar nu dat minder zichtbaar
is, omdat veel in het archief staat, gebruikt ze die collectie minder. Alles is
wel op te vragen maar dat is niet te hetzelfde. Je moet een boek kunnen
opzoeken in de catalogus, naar rij 5, kast A, plank 2.1 lopen en het daar
aantreffen.'
Maar waarom wordt er dan toch bezuinigd? stelt ze zichzelf
de vraag. Omdat er niet genoeg gebruik meer van wordt gemaakt? 'Misschien zijn
we wel te rijk geworden. Kunnen we boeken te makkelijk gewoon kopen. Misschien
zijn we te rijk geworden om een bibliotheek te onderhouden. Ik weet nog dat men
vroeger geen romans kocht. "Die kon je toch ook lenen?" Een
encyclopedie, díe kocht je. Mijn ouders hadden er járen voor gespaard en ik heb
er daarna eindeloos in gelezen.'
Zelf gebruikt Gerritsen de bibliotheek ook niet meer zo vaak
als vroeger toen ze, in haar jeugd, lid was van de bibliotheek in Gendt, vlak
bij Nijmegen. 'Ik nam altijd zo veel boeken mee als mocht: vier leesboeken en
vier studieboeken. Mijn moeder wachtte buiten, maar kwam me altijd halen omdat
het te lang duurde. Dat genot van het zoeken was zo groot, ik bleef kijken. Ik
las alles. Snuf de hond, Thea
Beckman, later de enige twee toneelstukken zie daar hadden: Elckerlyc en Hamlet, die ik dan zelf bewerkte.'
Ze is daarna altijd lid gebleven. 'Nou ja, misschien af en
toe een jaartje niet omdat ik te weinig ging. Toen ik laatst een brief
kreeg dat mijn abonnement verliep, wilde ik het eerst zo laten omdat ik boeken
altijd koop – dan kan ik er tenminste in schrijven, zoals ik altijd doe, er
vouwen in maken. Maar toen had ik nog geen twee weken later dat boek van Frits
Boterman nodig en heb ik mijn abonnement toch weer met een jaar verlengd.'
Misschien moet ze dan ook vaker van de bibliotheek gebruik
maken. 'Mijn dochter van zeven zei laatst: "Ik heb een vraag, kun je wat
boeken weg doen?". We hebben er zo veel. En ik moet haar ook vaker
meenemen. Als je naar een winkel gaat, draait het om bezit. Maar in de
bibliotheek gaat het alleen om de vraag: welke kennis wil ik tot me nemen? In
welk avontuur wil ik me nu storten? Dat is toch magisch van de bibliotheek: dat
je daar fantasie de vrije loop kan laten gaan omdat je wil weten wat er in de
boeken staat.'
Waar Gerritsen niet meer voor naar de bibliotheek wil zijn
optredens. Niet omdat zulke intieme ontmoetingen met auteurs niet interessant
zijn. 'Zulke avondvullende bijeenkomsten vinden eigenlijk alleen nog in de
bibliotheek plaats. Anders treedt je op festivals vaak met vele anderen op.'
Ook niet omdat bibliotheken het niet professioneel zouden organiseren. Maar
omdat ze het zelf niet meer wil. Ze maakt zich er te nerveus voor, het geeft te
veel stress.
De Boekenweek is natuurlijk een uitzondering. 'Het leuke is
dat je er dan in een korte, hysterische afgeronde periode helemaal voor gaat.
Ik hoef me niet druk te maken om hoe laat de trein gaat, wat ik met eten doe,
niets. Ik word gehaald en gebracht. Dat is anders. Ze zeggen wel dat na het
schrijven van het geschenk het grootste deel van het werk is gedaan, maar zo
voelt het voor mij niet. Schrijven vind ik het leukst. Na de Boekenweek ga ik
mijn tijd alleen nog daaraan besteden. Ik werk nu aan een scenario voor een
film.'
Bij de aankondiging van Gerritsen als auteur van het
Boekenweekgeschenk legden vele de nadruk op het feit dat er sinds 2002
eindelijk weer een vrouw de opdracht had gekregen. Eigenlijk nogal beledigend,
maar de schrijfster blijft er laconiek onder. 'Het ergste is dat ik het gewend
ben. Als ik word genomineerd zeggen ze ook: als enige vrouw. Wat moet je ermee?
Zulke opvattingen veranderen geleidelijk. Je moet niet te veel nadruk leggen op
individuele gevallen. Wees alleen bewust van je vooroordelen.'
Toch is het in het licht hiervan opmerkelijk dat ze in Broer – waar ze pas in juni aan begon te
schrijven – koos voor een carrièrevrouw als hoofdpersoon die er pijnlijk op
wordt gewezen dat ze haar zachte kanten heeft verwaarloosd. Olivia is een
succesvol financieel directeur wier broer na het afzetten van zijn been bij
haar gezin intrekt. Zij denkt dat hij een overgevoelige aansteller is, maar ze
ontdekt dat iedereen hém aardig vindt en haar juist kil. Met andere woorden, ze
ontdekt dat ze vrouwelijker zou moeten zijn.
Zo blijkt het echter niet bedoeld. Broer moet je als een psychologische, niet als politieke novelle
lezen. 'Ik kies altijd een vrouw als hoofdpersoon, ook omdat dat nog altijd
minder vaak wordt gedaan. Ik vond het leuk een rationele vrouw neer te zetten
die dacht nergens door geraakt te kunnen worden en in de war raakt als ze toch
allerlei gevoelens blijkt te hebben. Ze wordt omringd door mannen, dat klopt,
maar dat hadden net zo goed vrouwen kunnen zijn: een vrouwelijke baas, dochters
in plaats van zonen.'
Waar sommige geschenkauteurs de laatste jaren een soort
staalkaart van hun oeuvre leken te presenteren beschouwt Gerritsen Broer gewoon als haar volgende roman –
waarin ze wel weer op een lichte, geestige en directe manier een groot drama
verwoordt. 'Ik zeg al drie boeken: en nu wil ik een verhaal schrijven dat goed
afloopt. Dat lukte steeds niet. Het is moeilijk een roman geloofwaardig een
positieve wending te geven. Het is fijn dat het juist voor zoiets feestelijks
als het Boekenweekgeschenk wel gelukt is.'
Raken de vele lezers die dankzij Broer voor het eerst iets van Gerritsen lezen dan niet in de war
als ze haar tragischer en ook uitzinniger eerder werk lezen? Wat zouden ze het
best na Broer kunnen lezen? 'Ik denk
eerst Dorst, dan Roxy en dan Superduif,'
zegt ze vastberaden. 'Ik heb het gevoel dat Dorst
[over een dochter die bij haar stervende moeder intrekt, md] voor velen meer
toegankelijk is. Maar misschien zeg ik dat omdat momenteel bezig ben dat te
bewerken voor een film.'
Het is ieder geval vrijwel zeker dat deze boeken nog lang na
de Boekenweek in de bibliotheek te vinden zullen zijn.
(Eerder gepubliceerd in Bibliotheekblad, feb 2016)
(Eerder gepubliceerd in Bibliotheekblad, feb 2016)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten