Eveline Aendekerk liep afgelopen vrijdag stage bij Theek 5 in Oosterhout. Het bezoek volgde een week nadat de nieuwe directeur van de CPNB – aangetreden op 1 september vorig jaar – in haar nieuwjaarsspeech aankondigde om samen met bibliotheken, boekhandels en uitgevers de taak van haar organisatie scherp te krijgen. Vooruitlopend op dit traject krijgt Nederland Leest haar oude focus terug.
Eveline Aendekerk (47) was in haar jeugd vaak te vinden in de bibliotheek van Oosterhout. Minstens een keer per week, schat ze. In haar herinnering was het een gebouw met kasten en kasten vol boeken. 'Een soort bos'. Ze struinde langs de kasten, koos nieuwe boeken, stempelde die af en vertrok. 'Veel interactie op die plek was er niet. Ik wist ook zelf altijd welke boeken ik wilde. Wel ging mijn moeder, toen mijn zusje nog klein was, met haar aan een tafel puzzelen terwijl ik boeken uitzocht. Dat moet er dus ook zijn geweest.'
Afgelopen vrijdag was ze voor het eerst in dertig jaar terug in het filiaal van Theek 5. 'Want toen ik in 1989 naar Amsterdam ging om er te studeren, had ik daar mijn infrastructuur. In Oosterhout had ik niets meer te zoeken in de bibliotheek. Ik hoorde wel van Theo Peeters, die in 1988 aantrad als directeur, dat hij zich als doel had gesteld om alle grote schrijvers van Nederland uit te nodigen. Al vrij snel kwam toen Harry Mulisch. Daar had ik dus bij kunnen zijn! Maar ik kan me er niets van herinneren. Sterker: in mijn herinnering waren er nooit evenementen in de bibliotheek.'
De verandering in drie decennia kon niet groter zijn, ontdekte Aendekerk. 'Het ziet er om te beginnen niet meer uit als wat je je vroeger voorstelde bij een bibliotheek. Het is gewoon een fijne plek: een soort half café, heel open, laagdrempelig en zichtbaar opgegaan in een grotere culturele organisatie. Je loopt naadloos van de bibliotheek naar het theater en terug. Het voelt er echt dynamisch. Als een organisatie van deze tijd. En tegelijkertijd, zo verzekerde Theo me, is de collectie even groot als in mijn tijd.'
Die verbouwing – gecombineerd met een veel grotere activiteitenagenda en takenpakket – vertaalt zich in fors grotere bezoekcijfers. 'Voor de nieuwbouw, die in november 2015 klaar was, kreeg de bibliotheek per jaar zo'n 140.000 mensen over de vloer. Nu komen er 240.000 bezoekers per jaar. Dat is 100.000 meer! Gigantisch. Dat een nieuw concept qua inrichting en presentatie zo'n groot verschil kan maken. Afgelopen week werd ook de 750.000e bezoeker sinds de opening verwelkomd.'
Wat heb je gedaan op je stage?
'Ik heb vooral heel veel met Theo gepraat – en hem ten overstaan van zijn team verwelkomd bij het genootschap ‘Vrienden van de CPNB’. Een mooi gezelschap bijzondere mensen die veel betekend hebben voor de CPNB en het vak. Daar is Theo, oud-bestuurslid van de CPNB, er absoluut een van.'
Wat heb je uit het gesprek opgestoken?
'Heel veel. Een van de punten is dat ik nu begrijp hoeveel tijd van een bibliotheekdirecteur opgaat aan het lobbyen en contact onderhouden bij de verschillende gemeenten. Theek5 is actief in en wordt gefinancierd door 8 gemeenten, en bij allemaal moet de bibliotheek voortdurend zichtbaar zijn. Gebeurt dat niet, zei Theo, dan vergeten ze je en zie je dat terug in de besluitvorming. Ik had me nooit zo helder gerealiseerd hoe kwetsbaar een bibliotheek is door de afhankelijkheid van zijn subsidiegever. Iedere wethouder in zijn werkingsgebied wil iets anders, denkt anders over de bibliotheek, vertaalt maatregelen uit Den Haag anders – en dan kan er zomaar een voor de bibliotheek zeer ingrijpend besluit worden genomen. Ik herken het overigens wel: in mijn vorige baan als directeur van Dance4life waren we ook afhankelijk van subsidies en fondsen.'
Maar je hebt vast niet alleen op zijn kantoor gezeten.
'Zeker niet. We hebben de hele bibliotheek in Oosterhout doorgelopen. Van de medewerkers was en is misschien nog bij velen het cliché: dat zijn een beetje stoffige mensen. Maar ik zag ook hier weer hoe achterhaald dat beeld is! Er werken veel jonge mensen – vooral meiden, dat dan wel – die heel actief met van alles bezig zijn. Omdat de Nationale Voorleesdagen net waren begonnen, vertelden de medewerkers wat ze allemaal deden aan voorlezen. Erg indrukwekkend. Ze zijn ook voortdurend op pad naar kinderdagverblijven, scholen en mensen thuis. Daarna zijn we nog naar de bibliotheek in Dongen gegaan, die net nieuw is en ook samen met drie andere instellingen in één gebouw zit en nu is genomineerd voor Beste Bibliotheek. Er werden daarom vrijdag een paar filmpjes opgenomen.'
Hoe zou je na je bezoek de taak van de openbare bibliotheek omschrijven?
'Ook daar hebben we lang over gepraat. De bibliotheek heeft tegenwoordig vijf wettelijke taken – waardoor de maatschappelijke rol van de organisatie veel groter is dan in de jaren tachtig. Ik vind dat heel goed. Maar bij alles loopt er voor mij als een rode draad de taalverwerving doorheen. Je moet de taal machtig zijn, wil je boeken kunnen lezen, in debat kunnen gaan of zinvolle ontmoetingen hebben.'
En hoe kan de CPNB daar bij helpen?
'Dat heb ik natuurlijk ook aan Theo gevraagd. Het opvallende was dat hij zei: daar wil ik nog even over nadenken. En hij was niet de eerste. Ik kreeg van meerdere bibliotheekdirecteuren, die ik de afgelopen maanden heb gesproken, dezelfde reactie. Er is veel waardering voor de CPNB, maar het is voor bibliotheken ook een beetje diffuus wat onze toegevoegde waarde kan zijn. Theek 5 doet bijvoorbeeld niet aan al onze campagnes mee. Deels omdat de bibliotheek daar de middelen niet voor heeft. En deels omdat de bibliotheek ook zijn eigen agenda heeft – met zes thema's per jaar. Wat kies je dan? En waarom?'
Aan welke campagnes doet Theek 5 wel mee en welke niet?
'De Voorleesdagen. Die zijn superbelangrijk voor hen. De Boekenweek natuurlijk. Ook voor de Boekenweek voor jongeren zet de bibliotheek zich steeds meer in. Maar Theek 5 deed vorig jaar bijvoorbeeld niet mee aan Nederland Leest, terwijl dat nota bene de CPNB-campagne voor bibliotheken is. En dat geldt voor meerdere bibliotheken. Ik vind dat interessant. Waarom is dat? Ik heb de indruk dat bibliotheken vooral inzetten op campagnes die inhaken op leesbevordering over de hele leeslijn van 0 tot 18 jaar, terwijl aan andere campagnes minder behoefte is.'
Hoe krijg je de toegevoegde waarde van de CPNB voor bibliotheken helder?
'Daarom gaan we op 11 en 12 februari met al onze convenantpartners de spreekwoordelijke hei op: boekhandels, uitgevers en bibliotheken. Er is zoveel veranderd de afgelopen jaren dat we opnieuw de opdracht van de CPNB scherp moeten proberen te krijgen. Het lezen heeft bijvoorbeeld meer concurrentie gekregen van andere vormen van vrije tijdsbesteding. Waar we boeken kopen verschuift van de fysieke boekhandel naar online, maar niet voor alle genres in dezelfde mate. Uitgevers kunnen hun boeken op steeds meer manieren aan de man krijgen. En bibliotheken hebben de vijf wettelijke functies gekregen. Bij hun is de verandering misschien wel het grootste – zeker als je het vergelijkt met 2001, toen de bibliotheken erbij kwamen. Dat heeft allemaal gevolg voor wat de CPNB moet doen.'
Waarom is de verandering bij bibliotheken groter dan bij het commerciële boekenvak?
'Boekhandels hebben een duidelijk doel dat onveranderd is gebleven: boeken verkopen. Bibliotheken hebben juist heel andere taken gekregen. Boekhandels zijn daarnaast afhankelijk van de markt. Dat maakt hen evengoed kwetsbaar, maar díe afhankelijkheid schept wel meer duidelijkheid op lange termijn dan de kwetsbaarheid als gevolg van financiering door de overheid. En dat is ook gebleken. Bibliotheken hebben daarom de afgelopen jaren veel tijd besteed aan het opnieuw uitvinden van zichzelf.'
Kan het zijn dat er een scheiding wordt aangebracht in wat de CPNB gaat doen: leesbevorderende campagnes voor de bibliotheek en commerciële campagnes voor de boekhandel?
'Dat zou kunnen. Dat hangt af van de uitkomst van de gesprekken. Ik denk alleen niet dat het zo zwart-wit zal zijn. Bibliotheken hebben misschien weinig aan de Kookboekencampagne, maar zeker wel aan de Boekenweek. Andersom biedt de Boekenweek voor Jongeren zeker mogelijkheden voor boekhandels.'
Is daarbij ruimte voor nieuwe campagnes?
'Ik denk niet dat iemand daar op dit moment behoefte aan heeft. We kunnen wel campagnes veranderen of samenvoegen. Of schrappen, om er daarna iets nieuws voor de in plaats te maken. Maar echt nieuwe campagnes? Je ziet in januari al én de Maand van de Spiritualiteit én de Nationale Voorleesdagen én de Poëzieweek. Vanwege de partners waarmee we samenwerken kunnen we de timing niet veranderen. Dus ik snap goed dat bibliotheken daar nu een keuze uit maken. Je kan niet alle drie tegelijk tot in de puntjes goed uitvoeren.'
Vooruitlopend op de heidagen zijn wel al een paar knopen doorgehakt. De CPNB stopt met de Airport Library.
'Ja. Een bibliotheek runnen op Schiphol om reizigers het mooiste van (literair) Nederland te laten zien, hoe mooi die ook is, dat is niet onze kerntaak. Dat kunnen anderen beter. We zijn daarom op zoek naar een nieuwe moeder voor de Airport Library. Of beter gezegd: het ministerie van OCW. Omdat zij deze bibliotheek financieren, praten zij met partijen bij wie het beheer het beste past. Geen commerciële partijen, maar organisaties die zich bemoeien met de promotie van de literatuur naar het buitenland. Het streven is om hier in de eerste helft van 2019 duidelijkheid over te verschaffen.'
En Nederland Leest krijgt zijn oorspronkelijke focus terug: iedereen leest tegelijkertijd hetzelfde boek.
'Ja. Het idee van One city, one book is in zijn simpelheid ijzersterk, maar het concept van de campagne was verwaterd. Iemand zei mij dat de actie eerder Nederland Lult was geworden. En dat past niet bij de CPNB. Wij zijn voor de promotie van het boek en het lezen, niet om debat te faciliteren. Zoals de campagne was verworden, zou je eerder denken dat een partij als De Balie die organiseert. Daarom keren we terug naar een leesbevorderingsactie rond één boek. Dat hebben we overigens eerst getoetst bij de bibliotheken, die dezelfde behoefte hadden. Waarom zouden we dan wachten om de campagne te veranderen?'
Kun je al zeggen welk boek centraal staat in Nederland Leest?
'Ik kan alleen zeggen dat de auteur van het boek helaas niet meer leeft, maar dat we daar mooie oplossingen voor hebben bedacht. Dat gaat goed komen.'
(Eerder gepubliceerd op Bibliotheekblad.nl)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten