Transgender personen deden vroeger zo veel mogelijk hun best niets anders dan man of vrouw te zijn, vertelt de historicus Alex Bakker (51). Zelf hield hij zijn transitie, die hij eind jaren negentig onderging, lang geheim. Pas nadat hij in Mijn valse verleden (2014) zijn verhaal te boek had gesteld, is hij er open over geworden. “Zwijgen was de norm. Je wilde jezelf niet ontmaskeren. Onder elkaar hanteerden we codewoorden om bijvoorbeeld niemand per ongeluk te ‘outen’. In het openbaar, maar ook in zelfhulpgroepen zeiden we: ‘Dat is een collega.’Of ‘voor en na de oorlog’in plaats van ‘voor en na de transitie’.”
Voor altijd online
Maar zo onzichtbaar zijn transgender personen natuurlijk niet. Sterker: ze zijn zichtbaarder dan ooit. Mede door de sterk gegroeide maatschappelijke acceptatie van de laatste jaren is de groep veel zelfbewuster en daarmee zichtbaarder geworden. Neem Beau Geraeds (19). In juni vorig jaar realiseerde hij zich man te zijn; in december maakte hij dat bekend op Instagram. “Het is out there. Ik doe dat om te zorgen voor representatie. Om anderen te kunnen helpen, die nog niet zo ver zijn. En nu staat het voor altijd online. Iedereen die op mij googelt, vindt het zo.”
En dus zijn er woorden nodig om de groep aan te duiden. Maar welke woorden? Transgender Netwerk Nederland (TNN) raadt journalisten in zijn mediawegwijzer aan te spreken over ‘transgender personen’– en ook bijvoorbeeld ‘transgender sporter’of ‘transgender Utrechter’. Transgender noemt TNN nadrukkelijk “geen zelfstandig naamwoord”, omdat het een omschrijving is van een van iemands kenmerken. Transman en transvrouw kunnen ook wel, maar volgens het netwerk alleen in informele context.
Een lomp woord
Individueel redeneert echter niemand zo strikt.“Als iemand over mij schrijft dat ik transgender ben, laat ik dat staan”, vertelt Thomas van der Meer (34), auteur van Welkom bij de club (2019), een roman over een transitie. “De nuance die het Transgender Netwerk aanbrengt, is voor media te ingewikkeld. Maar transman mijd ik juist helemaal. Men denkt te vaak ten onrechte dat dat iemand is die ooit man was. Het werkt te verwarrend. Zelf zeg ik, alleen als het relevant is, dat ik een transgender achtergrond heb. Ooit was ik transgender, maar daarvoor ben ik behandeld door in transitie te gaan. Nu ben ik man, maar wel één met een transgender achtergrond.”
Wat daarentegen niet kan, zijn woorden die de plank misslaan. Travestiet bijvoorbeeld: “Mannen die het leuk vinden om als vrouw verkleed te gaan, dat is een wereld van verschil”, zegt Nathalie van Vugt (55). “Helaas wordt het vaak op één hoop gegooid, zoals in het nieuwe programma van Fred van Leer over dragqueens.”Of transseksueel: dat suggereert dat het gaat over de seksuele voorkeur van transgenders in plaats van hun sekse.
Dat die woorden toch circuleren, komt door de snelle emancipatie van transgender personen én de verschillende termen die de afgelopen decennia zijn gebruikt, legt Bakker uit, die met Transgender in Nederland (2018) de geschiedenis van de groep beschreef. “Een van de eerste artsen in Nederland die transgenders behandelde, bedacht het woord transseksisme. Maar dat gaat niet makkelijk over de tong. Dat werd toen transseksueel, ook al was het fout. Zelf vind ik het een lomp, onprettig woord, maar sommige ouderen noemen zichzelf nog steeds zo. Uit gewenning.”
Omgebouwd
Daarnaast zijn er – helaas – woorden die kwetsen. Het bekendste voorbeeld is omgebouwd. “Alsof ik een stuk timmerwerk ben!”, zegt Van Vugt fel, die veel van zulke ervaringen beschreef in Hoe ik werd wie ik altijd al was (2014). “Mijn lichaam is gerepareerd, kun je hooguit zeggen. Maar ik ben geen bouwpakket, waarmee je naar eigen smaak iets kunt maken.”“Ik kom het online tegen in reacties”, zegt ook Geraeds. “Vreselijk. Wie dat gebruikt, heeft echt geen idee wat het is om transgender te zijn.”
Ook onprettig zijn complimenten als ‘Je ziet het helemaal niet’of ‘Wat ben jij goed gelukt.’ Van Vugt: “Ik haak er altijd maar op in met een grap. ‘Maar jij hebt ook geen roze aan!’of zoiets.”Sommige zinnen jeuken omdat ze verraden dat iemand een transman of -vrouw niet helemaal normaal vindt. Van der Meer: “Vragen als: ‘Dus je bent eigenlijk een meisje?’,of: ‘Wat is je echte naam?’Is Thomas soms mijn nepnaam?”
Vaak komt het voort uit onwetendheid of onhandigheid. De transgender personen hebben zelden het gevoel dat iemand erop uit is hen te kwetsen. Soms ligt de pijn ook aan hemzelf, erkent Bakker. “Laatst sprak ik voor het eerst in lange tijd een kennis, die het in een bijzin had over ‘vroeger toen je nog een meisje was’. Erg vervelend, maar eerlijk gezegd komt dat omdat ik er liever niet aan word herinnerd dat ik inderdaad zo’n lichaam had.”
Activistisch
Gelukkig groeit de kennis bij het brede publiek. En daarmee het gebruik van de juiste woorden. Bakker: “Het is nog helemaal niet zo lang geleden dat media een transvrouw een ‘hij’noemden. Ook omgebouwd kwam je vijf jaar geleden geregeld tegen.”Van der Meer heeft dezelfde ervaring. “Als ik met een groep mannen praat die mijn achtergrond niet kennen, zeggen ze gerust omgebouwd. Maar als een gezelschap het wel weet, hoor ik dat woord nooit. Er is dus een besef dat het een fout woord is.”
Als de gevoeligheid toch ontbreekt, zijn er altijd nogactivistische transgender personen, heeft hij gemerkt. “Op Scholieren.com stond een verslag van mijn roman vol foute termen. De hoofdpersoon, een man, werd bijvoorbeeld ‘zij’genoemd. Heel vervelend, omdat zo’n verslag een educatief doel heeft. Ik heb er toen zelf alleen maar een story op Instagram over gemaakt. Mijn volgers stuurden echter allemaal mailtjes naar de site. Daarna is het aangepast.”
Dat is maar goed ook. Als transmannen en -vrouwen niet uitsluitend mannen en vrouwen genoemd kunnen worden, dienen wel de juiste termen worden gehanteerd.
(Eerder gepubliceerd in Onze Taal)
Zie ook aflevering 1 en aflevering 2 van deze serie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten