De Slegte Leiden draait ‘naar verwachting’ (Boekblad)

Het nog altijd enige Nederlandse filiaal van De Slegte in Leiden draait ‘naar verwachting’. De keten in ramsj en tweedehands zoekt nog altijd geschikte locaties elders in het land.

Dat zegt directielid Kris Landuyt precies een jaar de opening van de vestiging in exact hetzelfde pand waar De Slegte vroeger in Leiden zat. ‘De omzet zit natuurlijk niet op het oude niveau. De situatie is volkomen anders: de ruimte is kleiner, de focus ligt meer op tweedehands. Maar de winkel maakt winst en we horen nog steeds klanten zeggen dat ze blij zijn dat we terug zijn. Dat blijft opvallend.’

De andere manier om de klanten te prikkelen betaalt zich uit, aldus Landuyt. ‘Vroeger hadden we massale stapels die lang bleven staan. Tachtig procent lag er bij wijze van spreken altijd. Nu geldt dat voor misschien twintig procent. De rest van het aanbod gaat in kleinere aantallen en is de facto sneller weg. We zeggen als het ware: dit is wat we hebben, als het op is, is het op.’

De concurrentie die De Slegte heeft gekregen van The Mayflower Bookshop, dat in hetzelfde voormalige winkelpand is gevestigd, en De Kler, dat een paar honderd meter verderop met tweedehands is begonnen, lijkt de keten niet te deren. ‘Mayflower is onlangs wel met ramsj begonnen, maar ik denk niet dat dat veel impact op ons heeft. Overigens blijven wij ook ramsj doen – als het aanbod interessant genoeg voor ons is.’

Een jaar geleden zei Landuyt dat De Slegte geschikte panden in Amsterdam bekeek. Dat doet de keten nog steeds – net als naar panden in andere, niet gespecificeerde steden. ‘We zijn er volop mee bezig. We zijn een paar keer dichtbij geweest. Maar het pand moet ook betaalbaar zijn voor een boekhandel. We willen ook niet overhaasten. We vertrouwen erop dat de merknaam sterk genoeg is om ons dat veroorloven.’

Dat blijkt ook uit de aanhoudende ‘stabiele groei’ van verkoop via Deslegte.nl, die een jaar geleden naast Deslegte.be werd gelanceerd. Landuyt: ‘We werken voortdurend aan het vergroten van het aanbod. Naarmate het aanbod groeit, blijft ook de verkoop stijgen. Ook de bezoekersaantallen blijven stijgen. Dat zijn inmiddels behoorlijk wat klanten alles bij elkaar.’

Deze maand voert De Slegte een actie met gelijke verzendkosten. Nederlandse klanten betalen dan niet 3,50 euro om een boek uit een Vlaamse vestiging te laten komen maar hetzelfde bedrag als een binnenlandse aankoop: 1,95 euro. ‘Dat is een test voor ons. We willen zien of we een drempel wegnemen om tóch over de grens te kopen of dat het geen impact heeft.’

De Slegte heeft vier vestigingen in Vlaanderen: in Antwerpen, Gent, Leuven en Mechelen. Dat waren er bij de doorstart na het faillissement van Polare, waar de Vlaamse keten deel van uitmaakte, acht. Sindsdien zijn winkels gesloten in Antwerpen, Brugge, Aalst en Hasselt. Steeds omdat het huurcontract afliep en De Slegte liever een betaalbaarder pand zocht. In geen van die plaatsen is echter een nieuwe winkel geopend.

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 6 jun)

Zie ook:

- De wederopbouw van De Slegte in Vlaanderen

- De Slegte sluit pop-upwinkel in Groningen

- De nieuwe Leidse kunstboekhandel Babooka

Digitaal stripplatform Yieha verkocht in jaar 20.000 albums (Boekblad)

Het Vlaamse online stripplatform Yieha heeft na een jaar circa 20.000 albums verkocht. Dat is beter dan de – bijgestelde – verwachtingen.

Initiatiefnemers Ballon Media en Standaard Uitgeverij staan positief tegenover de ontwikkelingen, zegt Pieter De Schauwer, bij Ballon Media verantwoordelijk voor het platform. ‘We hebben na een maand de plannen moeten bijstellen. Het ging te veel uit van wat we moesten verdienen om uit de kosten te raken, niet over onze potentiële markt. Toch is Yieha waarschijnlijk sneller winstgevend dan gedacht. Voorzien was binnen drie jaar, nu gaan we ervan uit dat het lukt tegen het einde van het tweede jaar.’

In het eerste jaar werd 200.000 keer een gratis preview van 6 à 8 pagina’s bekeken. Dat betekent dat in 1 op de 10 gevallen de klant de strip vervolgens ook kocht. Van de optie om een strip vervolgens te huren wordt bijna geen gebruik gemaakt. De Schauwer: ‘Dat gaat om 1 tot 2 procent van onze omzet, dus om maximaal 200 albums. Wij gebruiken het platform van onze Frans partner Izneo. Die heeft inmiddels aangekondigd om de mogelijkheid te huren te schrappen. Wij willen dat nog niet doen, maar sluiten het voor de toekomst zeker niet uit.’

De verkoop heeft geen kannibaliserend effect op papieren albums, denkt Ballon Media. De stripmarkt daalt weliswaar, maar dat doet hij al langere tijd. ‘Na de lancerering van Yieha is de daling niet opeens sterker’, zegt De Schauwer. ‘Al kunnen we nooit met zekerheid stellen dat er géén effect is.’

Ongeveer 15 % van de lezers komt uit Nederland. Voor in Nederland populaire reeksen als Suske & Wiske loopt dat op naar 25 %. Dat is minder dan het aandeel van Nederland in de totale Nederlandstalige stripmarkt, dat De Schauwer op 30 % inschat. ‘Maar wij hebben ook nog niet echt inspanningen gedaan in Nederland. Dat willen we pas doen als we onze catalogus hebben uitgebreid met typisch Nederlandse content. Denk aan series als Jan, Jans en de Kinderen.’

De catalogus is sinds de start gegroeid van 800 naar 1100 titels. Dat is minder dan voorzien omdat de voorganger van De Schauwer vertrok. Hij belooft nu wel dat er eind dit jaar 2000 albums in staan. ‘De focus ligt nu op het vervolledigen van de series op Yieha. Ook hebben we uitgebreid met titels van uitgevers die Ballon Media alleen maar verdeelt: Dargaud, Dupuis, Glénat, Casterman, Le Lombard en anderen. Vanaf het late najaar willen we overeenkomsten sluiten met andere uitgevers om hun uitgaven op Yieha te publiceren.’

Yieha had bij de lancering bewust geen streaming model. Die strategie staat nog altijd overeind. ‘Izneo heeft dat wel. Maar onze prijzen liggen lager en ons klantenbestand is kleiner. Dat maakt een abonnementsmodel financieel niet haalbaar. De kosten voor auteursrechten zouden te hoog oplopen.’ Yieha zou daarentegen wel haar platform willen integreren met retailers als Bol.com. ‘Dat staat nog altijd open’, zegt De Schauwer.
Het online stripplatform viert zijn eerste verjaardag met een kortingsactie. In het weekend van 4 en 5 juni kan iedereen een strip uitkiezen die vervolgens tien dagen gratis te lezen blijft. Ook roept Yieha een Young Talent Award in het leven. De winnaar wordt uiteraard op het platform gepubliceerd. De Schauwer: ‘Maar we gaan ervan uit dat de winnaar voldoende kwaliteit heeft om ook te worden opgemerkt door uitgevers. Dan houden we een papieren uitgave uiteraard niet tegen.’

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 31 mei)

- WPG-directeur kondigt Yieha aan

De Nederlandse Boekenbon BV start in juli met landelijke klantenkaart (Boekblad)

De Nederlandse Boekenbon BV begint in juli een pilot voor een landelijke klantenkaart. De kaart wordt volgende week op de ALV van de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb) gepresenteerd.

De landelijke klantenkaart is bedoeld om de relatie tussen boekverkoper en klant te versterken, legt directeur Michael van Everdingen van de Nederlandse Boekenbon BV uit. 'De boekverkoper is gegroeid in zijn rol als sociaal-culturele verbinder. Hij maakt van zijn winkel steeds meer een omgeving waar iedereen de kans krijgt om te lezen door er boeken uit te zoeken die aansluiten bij zijn interesse, leesniveau et cetera. Hij is klant– en dienstgerichter geworden: met horeca, culturele evenementen en meer. Er is nu een instrument nodig die de rol als verbinder versterkt.'

De landelijke klantenkaart komt in meerdere varianten: een plastic kaart, website en een app. De klant kiest zelf zijn favoriete boekhandel, waarna hij – in de app – de look and feel van deze winkel krijgt, daar ook het nieuws en de agenda van deze winkel ziet plus alles wat de boekhandel relevant vindt, zoals inspiratiepagina's en meer. De boekverkoper kan via de app ook rechtstreeks communiceren met individuele klanten en klantgroepen. Daarnaast bieden kaart en app mogelijkheden om een tegoed op te bouwen dat de klant in zijn favoriete winkel kan besteden – óf een andere deelnemende boekhandel als hij daar toevallig is.

Van Everdingen: 'De kaart is ook een middel om te sparen. Met de aankoop van non-books, want met boeken mag dat niet, of via derde partijen. Namens de boekhandel kunnen er met een andere partijen worden afgesproken dat de klant een kortingsbedrag op de kaart krijgt gestort bij aankoop van een product. In de volgende versie (in 2017) is er ook een zilvervloot-mogelijkheid: opa en oma kunnen een bedrag op de kaart van hun kleinkind zetten. Tegelijk is het een modernisering van de Boekenbon. Via de app kun je boekenbonnen uploaden, je saldo bekijken, krijg je een reminder als je een boek koopt et cetera, maar ook boekenbonnen geven. Dat is ook voor 2017. '

Dat de pilot met de landelijke klantenkaart in juli begint, is niet toevallig. Per 1 juli biedt de wet op de vaste boekenprijs de mogelijkheid om een combinatieprijs te voeren voor gezamenlijke verkoop van papieren boek en e-boek. Dat is de eerste functionaliteit die op de kaart wordt gezet. 'Met ondersteuning van CB en LeesID is dat helemaal geïntegreerd', vertelt Van Everdingen. 'Uitgevers weten dan zeker dat een klant het papieren én het digitale boek heeft – en dat de klant niet alleen het laaggeprijsde digitale boek meeneemt. Uiteraard is de voorwaarde wel dat uitgevers producten met combinatieprijzen aanbieden.’

De pilot begint met tien tot vijftien boekverkopers. Daarna wordt het aantal functionaliteiten geleidelijk uitgebreid en die zo nodig, aan de hand van de eerste gebruikservaringen, verbeterd. Vervolgens wordt de kaart in oktober landelijk gelanceerd. Hoewel de landelijke klantenkaart is ontwikkeld tegen de achtergrond van een dalende omzet van de Boekenbon, zoals Van Everdingen al had gezegd bij de aankondiging van de kaart, komt hij nadrukkelijk niet in de plaats van de Boekenbon.

De Nederlandse Boekenbon BV blijft dan ook werken aan het vitaal houden van de boekenbon om haar missie – het ondersteunen bij het generen van omzet bij en traffic naar de boekhandel – te kunnen blijven voldoen verzekert Van Everdingen. ‘De kaart is nu ook op internet inwisselbaar, de eigen bedrijfsnaam staat erop, er zijn nieuwe verpakkingen beschikbaar, de kaart is op 7000 verkooppunten te krijgen, Boekenbon BV faciliteert op verzoek een eigen cadeaukaart voor boekwinkels, het verdienmodel is weer winstgevend. Daarnaast richten we ons fors op de voor de boekhandel lucratieve zakelijke markt.’

Maar ‘realiteit blijft’, vervolgt Van Everdingen, ‘dat ondanks de geluide noodklok vorig jaar op de ALV, de omzet in het boekverkoperskanaal (in tegenstelling tot het zakelijke- en retailkanaal) hard blijft dalen. In de eerste vier maanden van 2013 was de omzet 7,7 miljoen euro, in dezelfde periode dit jaar 6 miljoen euro, Dat is een verlies van 22 procent. Daarom is het goed dat we ook kijken waar nieuwe kansen liggen. Dat is de landelijke klantenkaart.'

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 25 mei)

Hans Bolands Poesjkin-vertaling compleet (Boekblad)

Met het verschijnen van deel 9 en 10 volgende maand is het Verzameld werk van Alexander Poesjkin in vertaling van Hans Boland compleet. De uitgave vergde het uiterste van uitgeverij Papieren Tijger.

De laatste twee delen beslaan de Brieven (734 pagina's) en de Aantekeningen en appendices (424 pagina's). Beide worden volgende week donderdag in de Universiteitsbibliotheek in Nijmegen feestelijk ten doop gehouden. Daarmee is, zeventien jaar na verschijnen van het eerste deel, het werk van de Russische auteur voor het eerst volledig in het Nederlands beschikbaar.

'De vertaler heeft hard moeten werken, maar wij ook', zegt uitgever/redacteur Paul de Ridder. 'Deze heel zware klus was eigenlijk boven onze stand. We zijn een vrij kleine uitgeverij. Wij hebben financieel dus onze grenzen. Zeker gezien de verminderde boekverkoop de afgelopen jaren zaten we vak tegen de grens aan. Ja, we hebben wel eens wat moeten lenen.'

De Ridder is in ieder geval niet ontevreden over de verkoop van de acht tot nu toe verschenen delen. 'De novellen in verzen (deel 1) en Jevgeni Onegin (deel 5) zijn herdrukt. De drie delen poëzie lopen gestaag door – Vroege lyriek (deel 2) zit ook tegen een herdruk aan. Maar Drama en sprookjes (deel 6) gaat moeilijker. Zeker de laatste tijd gaat het wat minder nu de boekverkoop over de hele linie is teruggelopen.'

De oplage van de eerste drukken varieert van 1500 tot 2000 exemplaren. De herdrukken 'zitten, afhankelijk van de vraag, rond de 1000', zegt De Ridder. 'Maar het is wel de bedoeling dat we de hele serie leverbaar houden.' De uitgeverij blijft de reeks dan ook onder de aandacht brengen van boekhandel en media. Papieren Tijger overweegt nu ook te adverteren.

Ook artistiek is de uitgave een succes. Hans Boland kreeg, niet in de laatste plaats voor deze vertaling, de Martinus Nijhoffprijs 2015. En Poesjkin zelf wordt, volgens De Ridder, in Nederland eindelijk in een adem genoemd met Shakespaere, Goethe, Dante en Cervantes. 'Je merkt dat hij in artikelen vaker als grootheid wordt genoemd. Vroeger vergat men hem.'

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 24 mei)

Zie ook:

- Hans Boland, 'De zachte held'

- Zestig jaar Russische bibliotheek

Je gunt Gerbrand Bakker een beter einde van 'Jasper en zijn knecht' (Athenaeum.nl)

Gerbrand Bakker heeft niet zomaar een deel geschreven in de befaamde Privé-domein. Hij gebruikt Jasper en zijn knecht om te doen wat hem zo lang niet lukte: openhartig zichzelf analyseren. Zo begint Bakker gaandeweg het dagboek te snappen waarom hij geen romans meer schrijft.

Gerbrand Bakker schrijft als een opgeruimd mens. Of het nu gaat over de verbouwingen van zijn huis in de Eifel, de flora en fauna in de buurt, de wandelingen met hond Jasper, of het bezoek van vrienden en collega’s – hij klinkt in zijn dagboek van december 2014 tot afgelopen maart bijna altijd opgewekt. Zelfs als de naar eigen zeggen van nature driftige schrijver uit zijn slof schiet of een vervelende herinnering ophaalt, lijkt het alsof hij er vooral de zonnige kant van ziet. En dan volgt snel weer een vrolijke anekdote als de volgende (al weet ik niet of die waar is):

‘Anton Dautzenberg heeft een groot litteken op zijn arm. Ik vroeg hem of het een brandwond was. Nee, het was een grote moedervlek geweest, die op een bepaald moment – hij was twaalf of dertien – wegens verkleuring weggesneden moest worden. De artsen hebben een stuk vel uit zijn lies gehaald en dat op het weggesneden stuk huid genaaid. Toen hij iets later schaamhaar begon te krijgen, groeide er in zijn ene lies niets, maar op zijn arm wel. Anton Dautzenberg heeft schaamhaar op zijn linkeronderarm. Dat lijkt me wel nieuws. En daarom schrijf ik het op.’

Zo zou je bijna vergeten dat Bakker zichzelf in Jasper en zijn knecht heeft opgelegd om te beschrijven wat hij achter zijn opgeruimdheid verbergt: een leven lang van ‘zacht vechten’ tegen depressieve gevoelens die hij nooit onder ogen zag. Meer dan eens kende hij in zijn leven periodes waar hij zichzelf alleen met moeite overeind hield. Hij ging dag na dag door omdat een mens wel vooruit móést – ondertussen alle gevoelens ontkennend in de hoop dat ze dan niet echt bestonden. Soms lijkt zijn hele leven zelfs ‘een aaneenschakeling van doorheensleepperiodes’.

Eigenlijk, zo analyseert Bakker zijn al jaren durende weerzin tegen het schrijven van romans, zijn ook zijn kinderboek Perenbomen bloeien wit (1999) en zijn drie daaropvolgende romans alleen maar ontstaan om zich tijdens moeilijke fases te kunnen concentreren op iets wat hem afleidde. ‘Nu ik dit hele boek bij elkaar geschreven heb, begrijp ik het. Ook alle romans waren een doorheensleepperiode. Zes maanden weg van de normale wereld. Daarom voelen ze niet als een verdienste, en vandaar dat ik lof langs me heen laat gaan.’

Slechts één keer laat hij, niet meer dan een paar pagina’s lang, zijn laconieke toon varen. Dat is het fragment waarin hij vertelt hoe hij, vers van de middelbare school in Schagen, naar Leeuwarden is verhuisd om de Agogische Akademie Friesland te volgen. Dat was een tijd waarin, beseft hij pas vele jaren later, al zijn energie werd opgeslorpt door een depressie die er niet mocht zijn. Dan klinkt hij opeens geagiteerd, alsof het simpelweg noteren van de benauwende omgeving waarin hij verkeerde en van wat hij deed – één lange opsomming vol herhalingen – over hem opnieuw de pijn doet voelen.

‘Ik klampte me vast aan van alles, ik ging om met mensen met wie ik uit mezelf niet omgegaan zou zijn, slechte mensen die misbruik maakten van mijn weekheid, mijn verlangen naar warmte, zekerheid en veiligheid, vrouwen vooral, die hebben daar een handje van. Die willen je misschien wel redden. Hoogmoedige gedachte.’

Tot nog toe kon Bakker nauwelijks over de drama’s van zijn leven schrijven. Hij hintte er hooguit op. Op zijn weblog Gerbrandsdingetje.nl, dat hij al sinds maart 2004 bijhoudt, doet hij vaak of er niets aan de hand is. Zo goed beseft hij wel dat er mensen meelezen. Dus als hij in november 2007 een lezing geeft in Roden en daarvoor met een oude vriend dineert, geeft hij als pijnlijk voorbeeld, schrijft hij alléén over zijn optreden. Geen woord over het verhaal van deze vriend dat hij had geprobeerd om zich op te hangen – het mislukte omdat er werd aangebeld. Hoewel hij het twee weken later wél succesvol deed.

Bakker heeft Jasper en zijn knecht weliswaar ook geschreven in het besef dat mensen het zullen lezen – wellicht zelfs aanzienlijk meer mensen dan zijn weblog. Maar je merkt dat hij, hoe moeilijk het hem ook valt, zijn best doet om zo open mogelijk te zijn. Hij is geen Ilja Leonard Pfeijffer die er in zijn onlangs verschenen Privédomeindeel Brieven uit Genua plezier in schept om schaamteloos de pijnlijkste herinneringen op te dissen. Bakkers natuur blijft: bedekken, wegstoppen, onderdrukken. Maar hij is kennelijk op een punt gekomen dat hij niet langer wil zwijgen.

Die instelling lijkt te hebben geleid tot inzichten die hij gaandeweg het werk aan dit boek opdeed. Al noteert Bakker, wars van grote woorden als hij is, dat eerder voorzichtig als een vraag. Zo oppert hij over het effect van Citalopram – de pil die hem na jaren aanmodderen met natuurgeneesmiddelen van zijn depressie afhielp – op zijn lust tot schrijven van fictie, dat hij daarom wellicht geen doorheensleepperiode meer heeft: ‘Is het domweg de Citalopram? Kun je – kan ik – geen roman schrijven terwijl je – ik – een middel slik tegen depressiviteit? Is het zo simpel?’

Het is bewonderenswaardig: iemand die niet reflectief van aard is toch pogingen tot reflectie te zien ondernemen. Alleen daarom al gun je de auteur een beter slot van dit dagboek. Want bij al het gepsychologiseer vertelt Bakker ook het verhaal van zijn hond. Hij vond Jasper – ooit geboren als zwerfhond in Griekenland – op Marktplaats, zorgde zó goed voor hem dat hij aanhankelijk genoeg zou worden om niet meer weg te lopen, ruimde iedere keer de pis op als de hond zich weer niet kon inhouden, nam hem steeds mee naar de dierenarts. Maar Jaspers gezondheid bleek te broos.

(Eerder gepubliceerd op Athenaeum.nl, 24 mei)

Zie ook:
- Interview Gerbrand Bakker over uitgegeven worden in Duitsland

‘Leesbaar Amsterdam’ krijgt een vervolg (Boekblad)

Leesbaar Amsterdam, de kaart die uitsluitend bestaat uit citaten, krijgt een vervolg. In september verschijnt Leesbaar Bergen, volgend jaar Leesbaar Groningen. Voor de laatste kaart wordt de hulp van het publiek ingeroepen.

Ruim een half jaar na publicatie is ongeveer tweederde van de oplage van Leesbaar Amsterdam verkocht, vertelt Louis Stiller, een van de makers van de kaart. Van de drie versies is ongeveer even veel verkocht: de plano A0-kaart, de opvouwbare A1-kaart en het boekje met deelkaarten. Ook het behang van 3,5 bij 2,5 meter is al enkele keren verkocht aan onder meer de OBA, een makelaar en een school.

De verkoop gaat daarmee veel beter dan de makers hadden gedacht. Stiller: ‘Misschien konden we na twee jaar quitte spelen, maar we zijn nu al uit de kosten zodat we eindelijk een beetje aan onszelf kunnen terugbetalen voor de vier jaar ontwikkeltijd die erin is gaan zitten. We dachten dat het na de feestdagen stil zou vallen, maar we blijven regelmatig boekhandels aan het bevoorraden. Waarschijnlijk moeten we nog dit jaar beslissen of we een herdruk maken.’

Komend najaar komt het eerste vervolg uit. Eindredacteur Bob Polak heeft voor zijn woonplaats Leesbaar Bergen gemaakt – het dorp van onder andere Adriaan Roland Holst, Saskia Noort, Lucebert en Adriaan van Dis. De kaart wordt onder andere onder de aandacht gebracht tijdens de lokale kunsttiendaagse, waar de makers een literaire wandeling uitzetten.

Vorige week ging ook het project-Leesbaar Groningen van start, dat in het najaar van 2017 moet verschijnen. Daarvoor wordt expliciet de hulp van het publiek ingeroepen. Dagblad van het Noorden plaatste een oproep aan lezers om literaire citaten over de provincie in te sturen. Vanaf 1 juni maakt de krant iedere week een portret van een lezer over zijn favoriete citaat. Dat loopt tot september, als de makers het project feestelijk afronden.

Boekhandel Van de Velde hangt op dezelfde dag in haar Groningse filiaal een lege kaart van de provincie op A0-formaat op. Klanten kunnen ter plekke hun citaat opplakken. Mogelijk hangt ook de bibliotheek een dergelijke kaart op. Bij andere boekhandels in de provincie komen folders te liggen met uitleg. ‘We zijn heel benieuwd wat daar uit komt’, zegt Stiller. ‘Misschien komt het publiek met heel andere citaten dan wijzelf.’

Als het project slaagt hebben de makers een formule om uiteindelijk heel Nederland te coveren, denkt Stiller. In dat geval wordt volgend jaar op dezelfde manier Leesbaar Drenthe samengesteld.

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 19 mei)

Zie ook:

- Leesbaar Amsterdam tovert stadsplattegrond om in citaten-databank

De wederopstanding van Waterstones: ‘Hoe duur een boek is, is eigenlijk het onbelangrijkste’ (Boekblad)

Meer aandacht voor assortiment, kwaliteit van personeel en optimale winkelbeleving. Zo heeft Waterstones het lek boven gekregen. Als de Britse boekhandelsketen eind deze maand haar boekjaar afsluit, zou het wel eens voor het eerst in járen winst na belastingen kunnen noteren.

Zo kan een Waterstones dus ook zijn. Vakgenoten en publiek keken hun ogen uit nadat de nieuwe flagship store op de Londense Tottenham Court Road op 11 december zijn deuren opende. Fris en funky, noemen ze de winkel. ‘[Deze boekhandel] zal een ander, jonger publiek aantrekken’, zei uitgever Andrew Franklink in The Bookseller. ‘Als iets jonge mensen naar een boekhandel zal lokken, dan dit type winkel.’

Het drie verdiepingen tellende pand mikt op een retro look en feel die nauw aansluit bij het hippe publiek van Soho. De kelder met bar en pop up-bioscoop, waar plek is voor zestig mensen. De kale tafels waarop je makkelijk een laptop openklapt. Het hippe assortiment lp’s. Het is allemaal gericht op het scheppen van een ‘sociale ruimte’ waar klanten worden verleid te blijven hangen.

Voorbij zijn de dagen dat Waterstones een studieuze bibliotheek leek, met hoge en overvolle boekenkasten van donker hout. Deze winkel – 650 m2 groot – geeft bezoekers het gevoel dat ze vrij kunnen ademen. De mix van krakende houten vloeren en industriële beton, de lange zichtlijnen door de winkel, zo veel mogelijke frontale presentatie – het onderstreept het allemaal.

De opening van het Tottenham Court Road-filiaal markeert de wonderbaarlijke wederopstanding van de Britse boekhandelsketen. Toen HMV vijf jaar geleden wanhopig probeerde van Waterstones (toen nog, met apostrof, Waterstone’s) af te komen, gaf niemand een cent voor de overlevingskansen van de 280 filialen. De keten torste een schuld van 170 miljoen pond (216 miljoen euro) met zich mee.

Het is dat de Russische oligarch Alexander Mamut zich verplicht voelde iets goeds te doen voor zijn aangenomen vaderland en toevallig een liefde voor het boek had, dat hij besloot Waterstones voor 53 miljoen pond over te nemen. En minstens zo belangrijk: dat Mamut de gouden greep deed om James Daunt, eigenaar van een winkel in zijn buurt, te vragen directeur te worden.

Daunts anti-ketendenken bleek een zegen voor Waterstones. Hij sneed niet alleen rigoureus in de kosten – duizenden mensen verloren hun baan, inclusief de helft van de managers en een derde van het winkelpersoneel. Hij doorbrak de in zijn ogen verstikkende uniformiteit dat ieder hoofdkantoor aan zijn formule oplegt, waardoor geen enkel filiaal inspeelt op de lokale markt.

Dat hield in dat het personeel veel grotere invloed kreeg op de inkoop. Daunt schrapte de verkoop van de prominentste plekken in de winkel aan uitgevers, ook al leverde dat bijna 30 miljoen pond per jaar op – én een retourenstroom van ongeveer 23 procent (!). Maar ook bedrijfskleding werd afgeschaft. Personeelsleden mochten weer individuen zijn die zich concentreerden op het allerbelangrijkste: de klant helpen.

In het verlengde daarvan pakte hij het assortiment aan. Genres die niet bijdragen aan een fijne winkelervaringen moesten eruit: reference works, technische gidsen en dergelijke. Ook 3-voor-2-acties gingen eruit. Daarmee straalde je toch maar uit: een boek is niets waard, je krijgt er immers een gratis. In plaats daarvan zijn er in sommige winkels helemaal geen acties meer.

Sommige klanten – en juist klanten van een fysieke winkel – willen helemaal geen korting, legde Daunt uit in Slate. Deze klanten accepteren een eerlijke prijs voor wat een boek hun te bieden heeft: kennis, ontspanning, inzicht. Voor hen is het belangrijk dat de winkelervaring in alle opzichten prettig is – inclusief goede service, fijne sfeer, prettige medewerkers. ‘Hoe duur een boek is, is eigenlijk het onbelangrijkste.’

De ingrepen hebben Waterstones veel opgeleverd. In het gebroken boekjaar 2014/2015 (tot 30 april) boekte de keten, bij een licht gestegen omzet van 392 miljoen pond, een operationele winst van 5,4 miljoen pond – de eerste zwarte cijfers in zeven jaar. Het resultaat na belastingen was nog 1,9 miljoen pond in de min, maar dat was al aanzienlijk minder dan de 18,8 miljoen pond een jaar eerder.

Waterstones profiteert natuurlijk ook van de oplevende economie waardoor ook in Groot-Brittannië de boekenmarkt is opgeveerd. Je kunt je daarom zelfs afvragen of de cijfers niet gunstiger hadden moeten zijn. Vergeleken bij de jongste december-verkopen scoort Waterstones matig: +9,6% (hele branche), +2% (WH Smith), +3,1 % (Blackwell), +4,7% (Foyles), +12,5% (Dubray Books) en ‘modest’ (Waterstones).

Maar toch: de sfeer in de winkels is zonder meer goed. De medewerkers zijn gelukkiger. Ook al moeten ze meer werk verrichten, de verworven autonomie geeft daar zin aan. De uitgevers die altijd zo veel te klagen hadden over Waterstones, uiten uitsluitend lof. En de klant lijkt de weg terug te hebben gevonden naar de winkels. Al is een winkel als Tottenham Court Road nog te kort open om dat met cijfers te staven.

De wederopstanding van Waterstones staat ook niet op zichzelf. Overal in het land vinden boekhandels zichzelf opnieuw uit. Neem het befaamde Foyles dat al langer moderniseert en uitbreidt. Naast een nieuw flagship store op Charing Cross Road in juni 2014 zijn er meerdere filialen gekomen buiten Londen. De opzienbarendste is die in Birmingham, geopend sinds september jongstlede.

Foyles zet, anders dan Daunt die kwaliteit van personeel boven technologische vernieuwing stelt, in dit filiaal fors in op digitale mogelijkheden. In de 360 vierkante meter grote winkel staan vier schermen waarop auteurs hun eigen werk voorlezen. En personeel lopen rond met een iPad – om de klant beter te helpen en zo nodig een niet-voorradig boek meteen bij hen te laten bezorgen.

En er zijn interessante nieuwe winkels. Zoals Libreria in Londen. Slechts 75 vierkante meter groot, maar maximaal gericht op winkelbeleving. Dat zit in inrichting: handgemaakte boekenkasten, plafond van zwart barrisol, overal kussens om te zitten. In reuring: elke avond een event, een eigen drukmachine in de kelder. En in assortiment: de 6000 titels staan kriskras door elkaar aan de hand van eigenzinnige thema’s.
‘We willen dat [de winkel] een bestemming wordt – als een heruitvinding van de Franse salon,’ zei directeur Sally Davies in The Bookseller. ‘We willen mensen trekken die zichzelf niet noodzakelijkerwijs zien als boekhandelmensen. Het organiseren van evenementen is een manier om dat te doen. Ook zijn we bijvoorbeeld minimaal een keer in de maand 24 uur open om de slapeloze massa te lokken.’

Wat gaat de toekomst Waterstones brengen? Goede jaarcijfers, als eind april het boekjaar wordt afgesloten. Maar dat zal nog niet genoeg zijn. Daunt vindt dat de operationele winst moet verdriedubbelen tot circa 15 miljoen pond wil de keten, zonder verdere financiële injecties van Mamut, op eigen benen kunnen staan. Dat betekent: zoeken naar mogelijkheden voor groei.

In de eerste plaats is dat organische groei. Door nog beter te finetunen op de wensen van het lokale publiek – wat Waterstones immers nog maar zo kort doet – ziet Daunt daarvoor ruimte. Daarnaast kan het aantal filialen stijgen. Voor 2016 staan tien openingen gepland. In een wild plan lanceerde Daunt ook het idee om, ooit, de vliegtuigwinkels van WH Smith over te nemen.

Daarbij is er één grote bedreiging. Dat is niet de digitalisering. Het aandeel van e-boeken stabiliseert zich – bij gebrek aan officiële cijfers: naar schatting – op 15 procent. En de opmars van internetboekhandels, Amazon voorop, weten fysieke boekhandels steeds beter te counteren met hun nadruk op winkelbeleving. Waterstones onder Daunt doet zelfs weinig met digitaal verkopen.

Nee, dé bedreiging is het Brexit-referendum in juni. Groot-Brittannië uit de EU is volgens Daunt een ramp. ‘Europa heeft een veel sterkere traditie dan wij als het gaat om het creëren van eerlijke competitie’, zei hij tegen Publishing Perspectives. ‘Straks begint Amazon een eigen keten. Zij zijn bereid daar veel geld op te verliezen, alleen om ons kapot te maken. Daar moeten we tegen worden beschermd.’

Zelfs de schitterende winkel op Tottenham Court Road helpt dan niet meer.

Boekhandel Theoria (Kortrijk) verhuist naar historisch Casinogebouw (Boekblad)

Boekhandel Theoria verhuist in januari 2017 naar het Casinogebouw. Dat wordt de beste winkelplek van Kortrijk, zegt eigenaar Pascal Vandenhende.

De verhuizing is gedwongen. De eigenaar van de panden in de Onze-Lieve-Vrouwestraat 20 en 22, om de hoek bij de Grote Markt, bood deze eind vorig jaar aan Vandenhende en zijn partner Annemie Bernaerts te koop aan. Maar voor zo'n 'absurd hoge prijs' dat de boekverkopers zich gedwongen zagen te zoeken naar alternatieven. Dat werd het Casinogebouw – een pand waar beiden op slag verliefd op werden toen ze er ooit meehielpen een boekenbeurs organiseren. 

Het Casinogebouw, dat nu eerst een opfrisbeurt krijgt, is een beschermd gemeentelijk monument uit 1844, dat ook dienst heeft gedaan als concertgebouw en lagere school maar al lange tijd leeg stond. Achter de classicistische façade gaat een interieur schuil dat dankzij de talrijke authentieke details de grandeur en schoonheid van weleer heeft behouden. Zie de beeldbank van de gemeente Kortrijk voor een indruk.

Het Casinogebouw ligt door vernieuwingen in de stad binnenkort op de perfecte locatie. 'Op de as tussen het oud en nieuw winkelcentrum, midden in een nieuw cultureel district van de stad – met het zwembad, het stadspark en een hogeschool die uitbreidt', zegt Vandenhende. 'De as wordt autoluw. De parking komt bij het station, hier vijftig meter vandaan. Wij staan precies bij de in- en uitgang voor voetgangers. Onze visibiliteit wordt zo duizend keer beter.'

Theoria zal door de verhuizing groeien van 330 naar 440 vierkante meter. Het boekenaanbod blijft op 33.000 titels, die geheel op de begane grond wordt neergezet. Vandenhende en Bernaerts gebruiken de extra ruimte om hun dagcafé Komma in de lucht (tevens strip- en vinylzaak) uit te breiden van 130 naar 200 stoelen. Hierdoor kunnen meer studenten, bij wie Theoria populair is, kunnen verblijven. 

De grote zaal bovenin zal de winkel gebruiken voor evenementen. Eigen activiteiten – nu zo'n 35 tot 40 per jaar, in de toekomst waarschijnlijk meer – maar ook activiteiten van derden die de zaal kunnen huren. In een hoek van de grote zaal komt een 'Boekenkeuken', waar kookboekauteurs demonstraties kunnen geven en klanten kleine gerechtjes kunnen proeven. Dit laatste organiseert Theoria samen met het nabijgelegen buurthuis De Stuyverij.
Vandenhende en Bernaerts kopen het Casino voor 1,25 miljoen euro van de gemeente. Zij betalen dit bedrag deels met een lening van de bank en deels uit eigen geld. Dit laatste is mogelijk omdat Theoria in de lift zit sinds beiden de winkel in 2011 overnamen. 'Dit jaar zitten we op plus zes, zeven procent – en dat in een dalende markt. Ik denk dat onze eigenzinnigheid wordt gewaardeerd. De gemeenschappelijke community rond Theoria blijft zich uitbreiden.'

De Duitse uitgeverij Mairisch: Jaloers op de Nederlandse boekenmarkt (Boekblad)

De Duitse uitgeverij Mairisch werkte een maand vanuit Amsterdam. Uitgever Daniel Beskos wilde zijn eigen werkwijze tegen het licht houden door te zien hoe de Nederlandstalige boekenmarkt is georganiseerd. Dat bleek zeer inzichtelijk.

Waarom kregen nieuwe uitgeverijen als Das Mag en Bananafish recentelijk zo veel aandacht van de media in Nederland? Daniel Beskos verbaasde zich daarover. De Hamburgse uitgever van het in omvang vergelijkbare Mairisch heeft in tien jaar nog nooit de belangstelling weten te wekken van, zeg, de Frankfurter Allgemeine of Die Welt. Zelfs een zoekopdracht op de sites van de Duitse vakpers levert weinig hits op.'Het moet iets te maken hebben met de verschillende omvang van de boekenmarkt in Duitsland en Nederland. Honderd miljoen mensen in het hele taalgebied tegen 23 miljoen in Nederland en Vlaanderen. Bij ons is er elke maand wel een nieuwe uitgeverij die, zoals wij, op een niveau van zes nieuwe titels per jaar opereert. Het is gewoon geen nieuws. De onderlinge competitie is ook veel te groot.'

En de kans dat een uitgeverij doorbreekt zoals Das Mag – met de bestsellerstatus van Lize Spit en de uitverkiezing van Walter van den Bergs Schuld tot DWDD-Boek van de Maand – is helemaal gering. 'In Nederland zijn verhoudingsgewijs veel meer lezers. Ook al opereren wij in een vijf keer zo grote markt, onze oplages zijn overeenkomstig met die van Das Mag. Tweeduizend exemplaren voor een eerste druk, daarmee breek je niet snel door.'

Het zijn lessen die de 39-jarige Beskos heeft geleerd toen hij in februari met het hele Mairisch-team, alles bij elkaar zes mensen, vanuit Amsterdam werkte. Uit verlangen naar frisse ideeën en nieuwe inzichten wilde de uitgeverij de grens over. 'Dan lag het voor de hand dat we eerst naar Nederland gingen. Het is dichtbij én Nederland en Vlaanderen zijn dit jaar gastland van de Frankfurter Buchmesse.'

Praktisch was het geen probleem. 'We zijn klein, dus we kunnen best elders tijdelijke ruimte huren – drie huizen, verspreid over Amsterdam – om daar te werken. Het meeste werk is toch mailen en bellen, daarvoor hoeven we niet in Hamburg te zitten. Met de fietsen die we hebben gehuurd, kunnen we in een stad als deze makkelijk overal komen. Het was heerlijk Amsterdam op die manier goed te leren kennen.'

Om zo veel mogelijk mensen te ontmoeten, blogte Mairisch dagelijks over de ontmoetingen van de medewerkers hier. Dat pakte perfect uit. 'Iedereen was, tot mijn verrassing, heel vriendelijk en toeschietelijk. Afspraken maken was nooit een probleem. Ik besef wel: als je ze interviewt, hebben zij ook een belang in de vorm van aandacht in Duitsland. Tegelijk dwongen de interviews ons echt research te doen.'

Vertaalrechten kopen was daarbij nadrukkelijk niet de bedoeling. 'Toen we, vorig jaar in de zomer, dit idee kregen waar we toch al te laat. Andere uitgevers waren eind 2014 al bezig met Nederlandse titels voor dit najaar. Het geeft niet. We hebben nu contacten gelegd met uitgevers en agenten – al heb je die in Nederland nauwelijks. Dat maakt het makkelijker voor de toekomst.'

Of Mairisch had meteen moeten toeslaan toen Het smelt van Lize Spit verscheen. 'Ik was hier op Vers voor de Pers. Toen hoorde ik van Das Mag dat ze net de eerste goede recensie hadden gekregen. En nu kunnen we het niet meer betalen. Nadat ons interview met haar online stond werd ik door drie Duitse uitgevers gebeld met de vraag of de rechten nog vrij waren – of hadden wij ze? Nee dus.'

De stunt van de tijdelijke verhuizing past goed bij de avontuurlijke geest van Beskos en zijn medeoprichters Peter Reichenbach en Blanka Stolz. Ze richtten Mairisch op in 1996, toen ze nog samen op de middelbare school zaten. Mairisch organiseerde toen alleen evenementen. 'Kleine voorleesevenementen voor jonge schrijvers, die al gauw hele tournees werden. Lesungen zijn in Duitsland veel belangrijker dan hier.'

Sindsdien hebben ze altijd gedaan wat hen inviel. Boeken uitgeven, om te beginnen. Aanvankelijk verhalen en gedichten die bij wijze van spreken in de copyshop werden geproduceerd en die alleen te koop waren tijdens evenementen. Maar allengs werden de ambities groter, zoals goed te volgen is op de site van Mairisch waar alle uitgaven staan. De boeken werden mooier, de verspreiding ervan steeds groter.

Het fonds oogt eclectisch. Fictie, van onder meer sterauteur Finn-Ole Heinrich (wiens Räuberhande met 60.000 verkochte exemplaren het bestverkopende boek is). Non-fictie, met een reeks 'de filosofie van...'. Maar ook hoorspelen, muziek en graphic novels. Kern van alle uitgaven is een totale toewijding aan het product en de auteur. 'We willen een soort haven zijn voor auteurs en hen in alles begeleiden', aldus Beskos.

In 2013 bedacht de uitgever Indiebookday: een dag waarop klanten een uitgave van een onafhankelijke uitgeverij kopen. 'Ik creëerde een Facebook-event en nodigde tweehonderd mensen uit. Ik zei: post een foto van een boek dat je kocht. Maar iedereen nodigde ook mensen uit. 15.000 mensen deden mee. Vervolgens pikte de media het op. En het buitenland – in Nederland Anton Scheepstra van Passage. Geweldig.'

Het grappige is: de actie kostte misschien veertig euro, voor de aankoop van een domeinnaam en het maken van een flyer – maar het leverde Beskos een jaar later tijdens de Leipziger Buchmesse wel een Sales Award op. 'Stond ik daar tussen allemaal grote uitgeverijen die, weet ik veel, 150.000 euro hadden gespendeerd en daarmee tien mensen in beweging hadden gekregen. Won mijn goedkope ideetje.'

Om nou te zeggen: Mairisch keerde met concrete ideeën terug uit Amsterdam – nee. Maar leerzaam vond Beskos de werkvakantie zeker. 'Je perspectief verandert hoe dan ook als je een tijdje in het buitenland hebt gezeten. Er zijn verschillen – het geringe marktaandeel van Bol.com in vergelijking met Amazon.de. Er zijn overeenkomsten – de toenemende aandacht voor de relatie auteur-uitgever. Dat neem je allemaal mee.'

Ondertussen wenst hij dat hij op de Nederlandse boekenmarkt actief kon zijn. En heus niet omdat Mairisch dan meer aandacht had gekregen. 'Jullie boekenmarkt is zo sterk. Er zijn zo veel goede boekhandels. Mensen geven nog zo veel om boeken. Ook de media besteedt veel meer aandacht aan boeken. De impact van De Wereld Draait Door! Dat helpt de boekencultuur allemaal enorm. Ja, daar ben ik wel jaloers op.'

(Eerder gepubliceerd in Boekblad magazine, april 2016)

1,5 % van fictie-uitgaven in Groot-Brittannië is een vertaling (Boekblad)

Niet meer dan 1,5% van alle papieren fictie-uitgaven in Groot-Brittannië is vertaald. Gemeten in verkoopaantallen is dat percentage 5%. Voor literaire fictie is het belang van vertalingen iets groter.

Dat blijkt uit een rapportvan Nielsen Book in opdracht van de Man Booker International Prize – ter gelegenheid van de aanstaande prijsuitreiking op 16 mei. Het is voor het eerst dat het marktonderzoeksbureau alle verkopen van fysieke boeken (in de periode tussen 2011 en april 2016) heeft gecodeerd op brontaal. Alleen gekeken naar literaire fictie is het aantal uitgaven 5% vertaald en het aantal verkopen 7%.

Ondanks de 'extreem lage percentages', aldus de opdrachtgever zijn Britten aanzienlijk meer vertalingen gaan lezen. Hoewel de markt voor fysieke boeken tussen 2001 en 2015 daalde van 51,6 naar 49.7 miljoen verkochte exemplaren per jaar, steeg het aantal verkochte vertalingen van 1,3 naar 2,5 miljoen verkochte exemplaren. De categorie literaire fictie steeg van 1 naar 1,5 miljoen verkochte exemplaren.

Deze percentages sluiten aan bij een eerder onderzoek van het Literature Across Frontiers (LAF) op basis van de British National Bibliography van de British Library. Dit Europese, in Engeland gevestigde platform ter promotie van interculturele dialoog via literatuur concludeerde vorig jaar dat het aantal vertalingen in alle genres al jaren iets boven 3% uitkomt. Voor literaire vertalingen zit het ieder jaar tegen 5% aan.

Interessant aan dat laatste rapport is ook de vergelijking met andere grote Europese landen. In Groot-Brittannië en Ierland was in 2011 3,16% van alle uitgaven een vertaling. In Duitsland was dat 12,28%, in Frankrijk 15,90%, in Italië 19,7% en in Polen zelfs 33,19%. Groot-Brittannië komt daarbij niet uit op een lager percentage omdat de markt groter is. In Engeland verschenen dat jaar 87.412 titels, in Duitsland 96.237.

De populairste brontaal in het Nielsen Book-onderzoek was in 2015 Frans (goed voor 400.000 verkochte exemplaren), gevolgd door Italiaans, Japans, Zweeds en Duits. De eerste plaats voor het Frans is consistent, maar de andere talen profiteren van toevallige bestsellers van het moment. Zo scoort Italiaans dankzij Elene Ferrante, van wie drie titels in de top 10 literaire titels staan (gezamenlijk goed voor 179.427 verkochte exemplaren).

Het LAF-onderzoek geeft een top 10. Op basis van vertalingen van alle genres bij elkaar opgeteld tussen 2000 en 2012 eindigt Frans bovenaan (1217 titels), gevolgd door Duits, Spaans, Russisch en Italiaans. Na de Scandinavische talen Zweeds en Noors – sterk gegroeid dankzij de belangstelling voor Scandi-thrillers – staat het Nederlands op de achtste plaats dankzij in totaal 185 vertalingen.

(Eerder gepubliceerd op Boekblad.nl, 10 mei)