donderdag 11 april 2013

Erik Menkveld - 'Het grote zwijgen' (BOEK)


Op de dag van het 125-jarig jubileum van het Concertgebouw, waar ik graag kom, aandacht voor een van de interessantste muziekboeken van de laatste jaren - ondanks de kritiek die ik ook heb op deze roman van Erik Menkveld.

De noviteit van een geschoren oksel

Gustav Mahler steunde de jonge componist Arnold Schönberg. Hij begreep niets van diens atonale muziek, maar Mahler wist: hij componeert de klanken van de nieuwe tijd. Zo wilde Alphons Diepenbrock (1862-1921) ook de mentor en mecenas zijn van zijn protegé Matthijs Vermeulen (1888-1967). Hij herkende in hem de passie en het verlangen naar het hogere van zijn eigen jeugd. Maar zijn droom komt niet uit. Zo grootmoedig als Mahler kon Diepenbrock niet zijn over muziek die vloekte met zijn eigen principes. Al helemaal niet toen zijn vrouw Elisabeth wraak op hem nam voor een buitenechtelijke affaire door een relatie te beginnen met Vermeulen.
De dichter Erik Menkveld schreef een mooi ingehouden historische roman over deze gecompliceerde driehoeksverhouding die Diepenbrock, Vermeulen en Elisabeth alle drie gedesillusioneerd achterlaat. Het grote zwijgen laat de verwoestende werking zien van het stilhouden – van geheimen, van emoties. Van het zwijgen dat een wig drijft tussen mensen en hen uiteindelijk van elkaar verwijdert. Urenlang wordt je heerlijk ondergedompeld in de vroege jaren van de twintigste eeuw. De kruiers op het station, de gaslampen op hotelkamers, de noviteit van een geschoren oksel. Menkveld gebruikt alles om het Nederland van toen levensecht te schilderen.
Toch mist Het grote zwijgen een spanning om bijna vierhonderd pagina’s te boeien. Misschien is dat een gevolg van Menkvelds poging zo dicht mogelijk bij de werkelijke gebeurtenissen te blijven. ‘Iedere overeenkomst tussen de personages en hun historische modellen is opzettelijk,’ schrijft hij in zijn verantwoording. Als hij meer de nadruk had gelegd op de driehoeksverhouding en bijvoorbeeld de onderdrukte homoseksualiteit van Vermeulen, die als seminarist door een pater werd verleid, buiten beschouwing had gelaten – al is dat ook een voorbeeld van verzwegen emoties – had de roman aan focus en kracht gewonnen. Echt gebeurd is geen excuus, zei Gerard Reve al.

Het grote zwijgen (390 p.) Erik Menkveld - Van Oorschot (9789028241589, € 20,00)
(Eerder gepubliceerd in BOEK 3, 2011)

Geen opmerkingen: