zondag 23 juni 2013

Dato Turashvili - 'Weg uit de USSR'


Weg uit de USSR van Dato Turashvili is een reconstructie van een vliegtuigkaping uit 1983. Een groep Georgische jongeren, de onderdrukking meer dan zat, probeerde zo uit de Sovjet-Unie naar Turkije te vluchten. De autoriteiten wilde na een eerdere, succesvolle kaping koste wat kost herhaling voorkomen. Ook al opereerden de jongeren tamelijk amateuristisch, de communisten sloegen keihard terug: ze dwongen de piloten terug naar Tbilisi te vliegen, waar een groep militairen het vliegtuig doorzeefden. Dat zeven onschuldige burgers stierven maakte niets uit. De kapers kregen een jaar later de doodstraf.
Is dit een ‘roman’, zoals het omslag vermeldt? De term is voor meerdere uitleg vatbaar. Volgens Jan Brokken is een ‘roman’ in de eerste plaats een kwestie van vorm (zie de twee interviews die ik hem afnam, hier en hier). Maar de meeste mensen denken bij ‘roman’ aan: ‘verzonnen’. Feitelijk voldoet Weg uit de USSR dan aan de definitie: in zijn reconstructie geeft Turashvili de woorden en gedachten van de kapers weer en besteedt hij pagina na pagina aan verhoren, die volgens mij niet bewaard zijn gebleven. Dat is allemaal ontsproten aan zijn verbeeldingskracht.
Toch ben ik geneigd dit boek op te bergen in de kast geschiedenis, bij ‘Rusland/Oost-Europa’ – zoals ook veel werk van Jan Brokken niet bij ‘fictie’ staat. Dat komt door de zakelijke toon van de auteur, die doet vergeten dat hij niet bij de gebeurtenissen aanwezig was. Hoewel de auteur betrokken is en in niet mis te verstande woorden de houding van de machthebbers veroordeelt, kruipt hij niet diep in het hoofd van de kapers. Veel eerder poseert hij als een journalistiek onderzoeker. De presentatie van uitgeverij Cossee onderstreept dit: Weg uit de USSR bevat een voorwoord dat wijst op de historische achtergrond, en achterin fotokatern met portretten van de kapers.
Opmerkelijk genoeg vind ik dat teleurstellend. Ik was geroerd, zoals altijd als ik lees over een machtige staat die zijn weerloze slachtoffers vermorzelt, en toch denk ik: was het maar een echte roman – wat dat ook moge betekenen. Of was het maar echte literaire non-fictie – hoe je dát genre ook definieert. Kennelijk zie ik een vermenging van genres als minderwaardig. Dat zal wel mijn bekrompen geest zijn.

Zie ook:

Geen opmerkingen: